Socjalizacja

część I

Dr Katarzyna Kowal

Zakład Socjologii

Wydział Nauk Społecznych

Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

Ujęcie definicyjne

Socjalizacja – według Hanny Malewskiej – złożony, 
wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu 
człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, 
członkiem określonego społeczeństwa i 
reprezentantem określonej kultury.

Socjalizacja i jej aspekty

• Psychologia – rozwój indywidualnej osobowości

• Antropologia – przekaz kultury

• Socjologia – przyczyny podobieństw i 

regularności zachowań społecznych, 
mechanizm utrwalania porządku społecznego

Wpływy zamierzone i 

niezamierzone

• Wpływy zamierzone – rodzina, szkoła, kościół, 

• Wpływy niezamierzone – grupa rówieśnicza, 

grono przyjaciół, organizacje, miejsca pracy, 
mass media  

Poznanie i uczenie 

socjalizacyjne

• Umiejętności potrzebne do interakcji społecznych
• Normy i wzory zachowań
• Wartości
• Umiejętności posługiwania się przedmiotami
• Osobowość
• Tożsamość

Socjalizacyjne mechanizmy 

uczenia się 

• Wzmacnianie – zachowania właściwe zostają 

nagrodzone, zachowania niepożądane zostają 
ukarane

• Naśladowanie – zachowujemy się tak, jak ludzie 

wokół nas

• Przekaz symboliczny – pouczenia słowne i teksty 

pisane jako źródło wiedzy o tym, co jest dobre, a co 
złe

Socjalizacja jako proces, który 

nigdy się nie kończy

• Konieczność przyswajania coraz to nowych wzorów 

zachowań

• Rola społeczna – konfiguracja wzorów zachowania, które 

odnoszą się do rozmaitych usytuowań ludzi w 
zbiorowościach

• Rola nastolatka, staruszka, studenta, dyrektora 

przedsiębiorstwa, barmanki, zakonnicy etc. 

Osobowość

• Sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego
• Wyobraźnia i pamięć
• Postawy, dążenia, motywacje, zainteresowania
• Sposób postrzegania samego siebie i tego, co nas 

otacza

• Pragnienia i konflikty
• Życie osobiste i wewnętrzne
• Zachowania społeczne

Osobowość autorytarna

• Theodor Adorno (1903-1969)
• Jakie cechy sprzyjają przyjęciu faszystowskiego 

wyznania wiary?

• Jakie są źródła tych cech?
• Freudowska psychoanaliza jako teoretyczna 

podstawa badań

Cechy osobowości autorytarnej

• aprobata konwencjonalnych wartości
• tendencja do surowego karania osób uznających 

odmienne normy

• bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
• niechęć do wnikania w własną psychikę
• poczucie zagrożenia
• silna skłonność do wrogości wobec innych grup

Cechy osobowości autorytarnej

• duży stopień etnocentryzmu
• sztywność
• oschłość
• odrzucanie indywidualizmu i twórczej inwencji
• preferowanie działania z pozycji siły
• projekcja własnych nieuświadomionych stanów 

emocjonalnych na otoczenie

• przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi

Wnioski z badań nad 

osobowością

• Pewne składniki osobowości są uwarunkowane przez 

kulturę

• Odmienne typy osobowości w różnych kulturach
• Odmienne ideały osobowości w różnych kulturach

• Relacja między kulturą a osobowością
• Rola socjalizacji w formowaniu osobowości człowieka
• Upodabnianie się osobowości kształtujących się w 

podobnym otoczeniu  

Osobowość podstawowa

• Część powiązanych ze sobą elementów osobowości 

występujących u przedstawicieli danej kultury i 
zharmonizowanych z jej instytucjami.

• Podłoże postaw uczuciowych i systemów wartości 

wspólnych danej zbiorowości

• Kanwa, na której tworzy się zindywidualizowana 

osobowość

Osobowość modalna

• Typ osobowości występujący najczęściej w populacji
• Częstość występowania w danej zbiorowości 

pewnych cech psychicznych i ich powiązań

• Osobowość modalna może występować w każdej 

zbiorowości

Badania socjologiczne nad 

typami osobowości

• Badania Alexa Inkelesa – lata 70-te XX wieku

• Socjopsychologiczne podejście do nowoczesności

• Nowoczesność – proces zmiany sposobów 

postrzegania, wyrażania czegoś i oceniania, sposób 
funkcjonowania jednostki, zbiór predyspozycji do 
działania w pewien określony sposób

Osobowość człowieka 

nowoczesnego

• otwartość na nowe doświadczenia
• łatwość akceptacji zmian
• innowacyjność
• gotowość do podejmowania ryzyka
• rozbudowana potrzeba osiągnięć
• negowanie fatalizmu

Osobowość człowieka 

nowoczesnego

• przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami 

przyrody

• orientacja na teraźniejszość i przyszłość
• aspiracje oświatowe i zawodowe
• dążenie do zdobywania szerokich informacji
• umiejętność kalkulowania i przewidywania
• nastawienie liberalne i demokratyczne

Badania socjologiczne nad 

typami osobowości

• Relacja miedzy osobowością a zróżnicowaniem 

społecznym

• Melvin L. Kohn
• Usytuowanie w społeczeństwie wpływa na systemy 

wartości

• Zróżnicowane sposoby wychowywania dzieci
• Praca zawodowa zajmuje centralne miejsce
• Doświadczenia związane z pracą określają poglądy 

na świat i samego siebie 

Relacja między osobowością 

a pracą

• Doświadczenie zawodowe silniej wpływa na 

osobowość niż osobowość na wybór zawodu

• Socjalizacja i kształtowanie osobowości trwa całe 

życie

• Różnice między pracą w zawodach typowych dla 

klasy średniej a pracą w zawodach typowych dla 
klasy robotniczej

• Dwa typy osobowości: samosterowny i 

konformistyczny 

Typ samosterowny

• działanie na podstawie własnego osądu sytuacji
• zwracanie uwagi na wewnętrzną dynamikę zachowań i 

ich obserwowalne konsekwencje

• szerokie horyzonty myślowe
• ufność wobec innych
• odpowiedzialność za własne zachowania przed samym 

sobą

Typ konformistyczny

• przestrzeganie nakazów zewnętrznego autorytetu
• koncentracja na zewnętrznych efektach zachowania
• nietolerancyjność wobec nonkonformizmu
• brak ufności wobec innych
• mechaniczne posłuszeństwo wobec litery prawa

Pozycja społeczna

• Pozycja społeczna – sposób usytuowania człowieka w 

zbiorowości

• Wielość zbiorowości i wielość pozycji

• Niewyczerpane możliwości jakie stwarza społeczeństwo

Pozycje przypisane i osiągane

• Pozycje przypisane – pozycje wyznaczone 

człowiekowi bez udziału jego woli

• Pozycje osiągane – pozycje, które człowiek sam 

zdobywa    

Pozycje społeczne w różnych 

typach społeczeństw

• Społeczeństwa nowoczesne – dominacja pozycji 

osiąganych nad przypisanymi 

• Społeczeństwa feudalne czy kastowe – dominacja 

pozycji przypisanych nad osiąganymi 

Rola społeczna

• Zespół praw i obowiązków związanych z daną 

pozycją

• Schemat zachowania związanego z daną pozycją

• Wyznacznik sposobu zachowania się osoby, która 

zajmuje daną pozycję

Konstrukcja roli społecznej

• zachowania nakazane
• zachowania zakazane
• margines swobody

• rola matki
• rola chorego
• rola studenta 

Konflikt ról

• Konflikt ról – sytuacja, w której różne role wymagają 

w tym samym czasie sprzecznych ze sobą 
zachowań

• Minimalizacja konfliktów poprzez odpowiedni dobór 

ról

• Dobór ról na płaszczyźnie pozycji osiąganych

Pozycje i role

• Pozycja zakłada istnienie innych pozycji
• Rola zakłada istnienie innych ról
• Nauka własnej roli i ról z nią związanych
• Nakazy ról dotyczą osób zajmujących określone 

pozycje, ale także tych, którzy wchodzą z nimi w 
interakcje

• Kształt roli zależy od tego, kto ją określa.

Koniec części I

Dziękuję za uwagę!