Wprowadzenie do medycyny sądowej.
Wprowadzenie do medycyny sądowej.
Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.
Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.
dr n. med. Maciej Barzdo
dr n. med. Maciej Barzdo
Zakład Orzecznictwa Sądowo-Lekarskiego i Ubezpieczeniowego
Zakład Orzecznictwa Sądowo-Lekarskiego i Ubezpieczeniowego
Katedra Medycyny Sądowej
Katedra Medycyny Sądowej
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Medycyna sądowa jest nauką stosowaną, która jako jedna ze specjalności
lekarskich tworzy pomost łączący wiedzę biologiczno-lekarską z naukami
prawnymi, służąc fachową pomocą przede wszystkim organom ścigania
karnego i wymiaru sprawiedliwości.
Medycyna sądowa zajmuje się głownie:
-mechanizmem działania urazów (mechanicznych, termicznych,
elektrycznych, chemicznych itp.) na ustrój i oceną okoliczności w jakich
mogły powstać,
-zagadnieniem śmierci i zmianami występującymi w zwłokach
po zgonie (tanatologia sądowo-lekarska) oraz ustaleniem
przyczyny, rodzaju i czasu śmierci,
-badaniem osób pokrzywdzonych bądź poszkodowanych,
uczestniczących w czynnościach procesowych lub odbywających kary
pozbawienia wolności,
-opiniowaniem sądowo-lekarskim na podstawie akt spraw, w tym
błędami medycznymi.
Dziedziny pokrewne:
-toksykologia sądowa,
-genetyka sądowa (identyfikacyja zwłok i osób NN, ustalanie
pokrewieństwa – potwierdzanie bądź wykluczanie ojcostwa, badanie
śladów biologicznych: krew, nasienie, fragmenty tkanek, włosy itp.)
ORZECZNICTWO W SPRAWACH KARNYCH
(doniesienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa
lub powzięcie przez prokuratora wiedzy o popełnieniu przestępstwa z
innych źródeł, wszczęcie dochodzenia lub śledztwa, zgromadzenie
materiału dowodowego, zasięgnięcie opinii biegłego, biegłych bądź
instytucji naukowej lub specjalistycznej, umorzenie postępowania,
postawienie zarzutów, wniesienie aktu oskarżenia do sądu,
uniewinnienie lub uznanie winy, wymierzenie kary; świadek,
pokrzywdzony, podejrzany, oskarżony, skazany).
ORZECZNICTWO W SPRAWACH CYWILNYCH
(pozew o odszkodowanie lub zadośćuczynienie; poszkodowany,
dłużnik).
Kodeks Postępowania Karnego
Art. 193. § 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości
specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
§ 2. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji
naukowej lub specjalistycznej.
§ 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o
tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną
wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy
powołujący biegłych.
ORZECZNICTWO W SPRAWACH KARNYCH
Świadek
- zeznaje co do faktów, nie wyciąga wniosków.
Biegły
- zeznaje co do wniosków, z faktów tylko to, co sam
zbadał.
Wiadomości specjalne
Ogólnie: są to wiadomości przekraczające normalną, ogólnie
dostępną w danym społeczeństwie wiedzę z zakresie nauki, sztuki,
techniki czy rzemiosła.
SN: wiadomości do jakich nie należy wiedza dostępna dla
dorosłego, przeciętnie inteligentnego człowieka o odpowiednim
doświadczeniu życiowym, wykształceniu i zakresie wiedzy ogólnej.
Art. 194. O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się
postanowienie, w którym należy wskazać:
1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku
opinii instytucji, w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które
powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w
miarę potrzeby, pytań szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.
Art. 195. Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie
tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo,
że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.
Art. 196. § 1. Nie mogą być biegłymi osoby wymienione w art. 178, 182 i 185
oraz osoby, do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia
wymienione w art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5, osoby powołane w sprawie w
charakterze świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu.
§ 2. Jeżeli ujawnią się przyczyny wyłączenia biegłego wymienione w § 1, wydana
przez niego opinia nie stanowi dowodu, a na miejsce biegłego wyłączonego
powołuje się innego biegłego.
§ 3. Jeżeli ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności
biegłego albo inne ważne powody, powołuje się innego biegłego.
Art. 178. …obrońca co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady
prawnej lub prowadząc sprawę, duchowny co do faktów, o których dowiedział się
przy spowiedzi.
Art. 182. …osoba najbliższa dla oskarżonego.
Art. 185. …osoba pozostająca z oskarżonym w szczególnie bliskim
stosunku osobistym.
Art. 40. …sędzia, jeżeli:
1)sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2)jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub
przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych
osób,
3)jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia
pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z
jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
5)brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel
ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze.
Art. 197. § 1. Biegły składa przyrzeczenie następującej treści:
"Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed
prawem, przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki
wykonam z całą sumiennością i bezstronnością".
§ 2. Biegły sądowy powołuje się na przyrzeczenie złożone przy
ustanowieniu go w tym charakterze.
Art. 198. § 1. W miarę potrzeby udostępnia się biegłemu akta
sprawy i wzywa się go do udziału w przeprowadzeniu dowodów.
§ 2. Organ procesowy może zastrzec swoją obecność przy
przeprowadzaniu przez biegłego niektórych lub wszystkich badań, jeżeli
nie wpłynie to ujemnie na wynik badania.
§ 3. W razie potrzeby organ procesowy może wprowadzić zmiany
co do zakresu ekspertyzy lub postawionych pytań oraz stawiać
pytania dodatkowe.
Prawa biegłego:
- prawo do zapoznania się aktami sprawy (materiałem dowodowym),
- wnioskowanie o uzupełnienie materiału, w tym przeprowadzenie
czynności dowodowych (ekshumacja, eksperyment),
- zadawanie pytań stronom i innym biegłym,
- zwrot kosztów dojazdu i wynagrodzenie.
Obowiązki biegłego:
- wydanie opinii zgodnie w przedmiocie, zakresie i terminie wskazanym
w postanowieniu,
- stawianie się na wezwanie sądu i udzielanie odpowiedzi na pytania
(kary pieniężne za niestawiennictwo bez usprawiedliwienia, możliwe
wyjątkowo przymusowe doprowadzenie),
- udział w przeprowadzaniu dowodów (oględziny zwłok na miejscu
ujawnienia, sekcja zwłok, wizja lokalna, eksperyment procesowy),
- złożenie przyrzeczenia.
Art. 199. Złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego
pomocy
medycznej
oświadczenia
oskarżonego,
dotyczące
zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić dowodu.
Art. 200. § 1. W zależności od polecenia organu procesowego biegły
składa opinię ustnie lub na piśmie.
§ 2. Opinia powinna zawierać:
1)imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko
zawodowe biegłego,
2)imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które
uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności
dokonanych przez każdą z nich,
3)w wypadku opinii instytucji - także pełną nazwę i siedzibę instytucji,
4)czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,
5)sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń
oraz oparte na nich wnioski,
6)podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.
§ 3. Osoby, które brały udział w wydaniu opinii, mogą być, w razie
potrzeby, przesłuchiwane w charakterze biegłych, a osoby, które
uczestniczyły tylko w badaniach - w charakterze świadków.
Art. 201. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy
zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi
opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych
samych biegłych lub powołać innych.
lekarz medycyny sądowej
specjalista medycyny sądowej
biegły sądowy /z listy/
biegły /ad hoc/
lekarz sądowy
Art. 207. § 1. W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca,
osoby lub rzeczy.
§ 2. Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu zniszczeniu lub
zniekształceniu, część tego przedmiotu należy w miarę możności
zachować w stanie nie zmienionym, a gdy to nie jest możliwe - stan ten
utrwalić w inny sposób.
Art. 208. Oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie
wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z
tym szczególne trudności; inne osoby odmiennej płci mogą być obecne
tylko w razie konieczności.
WSKAZANIA DO PRZEPROWADZENIA OGLĘDZIN LUB BADAŃ
CIAŁA:
- dochodzenie przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu (zabójstwo lub
usiłowanie zabójstwa, pobicie),
- dochodzenie przestępstw przeciwko wolności seksualnej i
obyczajowej,
- podejrzenie niezgodnego z prawem przerwania cięży (aborcji) lub
odbycia potajemnego porodu,
- wypadki drogowe (skutki dla uczestników, odtworzenie okoliczności,
ustalenie osoby kierującej pojazdem),
- konieczność ustalenia zdolności do pracy zarobkowej (przy
uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego),
- konieczność ustalania zdolności do stawania przed Sądem,
- konieczność ustalania zdolności do odbywania kary pozbawienia
wolności i tymczasowego aresztowania,
- identyfikacja człowieka (amnezja).
CEL OGLĘDZIN CIAŁA (tzw. obdukcji):
- ustalenie rodzaju obrażeń,
- kwalifikacja stopnia ciężkości obrażeń (art. 156, 157, 217 kk),
- ustalenie rodzaju narzędzia, które spowodowało obrażenia,
- ustalenie czasu powstania obrażeń (jednoczasowość,
wieloczasowość),
- okoliczności powstania obrażeń (zgodność obiektywnych ustaleń z
wywiadem i ustaleniami dochodzeniowymi).
KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ - KODEKS KARNY
Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w
postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności
płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej
lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu,
trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej
trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego,
istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega
karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć
człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2
do 12.
Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu
ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 §
1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub
rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa
nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli
naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał
dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego.
§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia
trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa,
ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.
Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza
jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie
się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział
naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO
Art. 209. § 1. Jeżeli
zachodzi
podejrzenie
przestępnego
spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i
otwarcie zwłok.
§ 2. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu
sądowym sąd, z udziałem biegłego lekarza, w miarę
możności z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie
cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z obowiązkiem
niezwłocznego powiadomienia prokuratora.
§ 3. Oględzin zwłok dokonuje się na miejscu ich znalezienia.
Do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu
przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie
konieczności.
§ 4. Otwarcia
zwłok
dokonuje
biegły
w
obecności
prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed sądem przepisy
art. 396 § 1 i 4 stosuje się odpowiednio.
§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu zwłok można,
w razie potrzeby, oprócz biegłego, wezwać lekarza, który
ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. Z oględzin i otwarcia
zwłok biegły sporządza opinię z zachowaniem wymagań art.
200 § 2.
Art. 210. W celu dokonania oględzin lub otwarcia zwłok
prokurator albo sąd może zarządzić wyjęcie zwłok z grobu.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929 r. o wykonywaniu
oględzin sądowo - lekarskich zwłok ludzkich.
§ 1. Oględziny sądowo lekarskie zwłok ludzkich mają na
celu wyjaśnić według zasad wiedzy rodzaj i przyczynę zgonu
w wypadkach, gdy istnieje pewność lub gdy zachodzi
podejrzenie, że przyczyną zgony było przestępstwo w
szczególności zaś:
a. jeżeli przyczyną zgonu był uraz zewnętrzny, otrucie przez
działanie wewnętrzne lub zewnętrzne jakiejś substancji
trującej, wstrząs wszelkiego rodzaju itp.
b. w razie śmierci człowieka z powodu błędu lekarskiego
lub śmierci człowieka leczonego przez osobę niepowołaną,
w wypadkach śmierci w związku z poronieniem,
c. w razie śmierci nagłej wśród podejrzanych okoliczności,
d. gdy znaleziono zwłoki osoby nieznanej wśród
podejrzanych
okoliczności,
w
szczególności
zwłoki
noworodka,
e. we wszystkich innych przypadkach gdy władza wymiaru
sprawiedliwości tego zażąda.
Rekomendacja nr R (99) 3 Komitetu Ministrów Rady Europy w
sprawie harmonizacji przepisów dotyczących sądowo-
lekarskich sekcji zwłok przyjęta w dniu 2 lutego 1999 roku na
658-ym posiedzeniu Zastępców Ministrów wraz z memorandum
wyjaśniającym precyzuje, że:
w przypadkach, kiedy śmierć mogła nastąpić z przyczyn
nienaturalnych, właściwy organ, przy udziale jednego lub
więcej biegłych lekarzy („medico-legal experts”), powinien
zbadać miejsce zdarzenia, dokonać oględzin ciała oraz podjąć
decyzję o tym, czy należy przeprowadzić sekcję zwłok.
Zgodnie z Rekomendacją sekcje zwłok powinny być dokonywane w
przypadku:
wszelkich oczywistych lub podejrzanych nienaturalnych zgonów, nawet
wówczas, gdy istnieje opóźnienie czasowe pomiędzy czynnikiem sprawczym a
zgonem.
Sekcje zwłok powinny być przeprowadzane zwłaszcza w przypadku:
- zabójstwa lub podejrzenia zabójstwa;
- nagłego, niespodziewanego zgonu, w tym nagłego zgonu noworodka,
niemowlęcia lub małego dziecka („sudden infant death”);
- naruszenia praw człowieka poprzez stosowanie tortur lub innych formy
znęcania się pozostających w związku przyczynowym ze zgonem;
- samobójstwa lub podejrzenia samobójstwa;
- podejrzenia nieprawidłowego postępowania medycznego;
- wypadku komunikacyjnego, wypadku przy pracy, jak i wypadku w domu;
- choroby i zagrożenia zawodowego;
- katastrofy technicznej lub klęski żywiołowej;
- śmierci w osób zatrzymanych („death in custody” w znaczeniu obejmującym
wszystkie przypadki śmierci osób pozbawionych wolności, takie jak śmierć w
szpitalach psychiatrycznych, w areszcie, więzieniu lub na komisariacie policji);
- śmierci związanej z działalnością policji lub wojska (tj. śmierci związanej z
działaniami policji lub wojska w sytuacji, kiedy śmierć następuje, między innymi,
podczas demonstracji politycznych lub konfliktów militarnych);
- w przypadku zwłok niezidentyfikowanych lub zeszkieletowanych.
Dziękuję za uwagę.