ANALIZA TRANSAKCYJNA
ANALIZA TRANSAKCYJNA
Spis treści
I. Stosunki społeczne
II. Strukturalizowanie
czasu
III. Analiza strukturalna
IV. Analiza transakcyjna
STOSUNKI SPOŁECZNE
Teorie stosunków społecznych
szczegółowo przedstawił R. Spitz.
Zauważył on, iż deprywacja
emocjonalna niemowląt, czyli np.
pozbawienie ich przez dłuższy czas
opieki, może mieć zgubne rezultaty. Na
podstawie tych obserwacji powstało
pojęcie głodu bodźców. Wykazano, że
najkorzystniejszymi bodźcami są te,
które dostarcza bliskość fizyczna.
Podobnie w świecie dorosłych, poddanych deprywacji
sensorycznej lub społecznej.
Długotrwałe odosobnienie stanowi jedną z
najstraszniejszych kar nawet dla więźniów
odpornych na fizyczną brutalność i może wywołać
krótkotrwałą psychozę lub przejściowe zaburzenia
psychiczne. Brak dostatecznej stymulacji układu
nerwowego może powodować jego zwyrodnienia i
zmiany organiczne w mózgu.
Przyjęto istnienie biologicznego łańcucha – od
niedożywienia, czyli deprywacji emocjonalnej i
sensorycznej, poprzez apatię, do zmian
zwyrodnieniowych i śmierci. W tym sensie głód
bodźców może mieć taki sam związek z szansą
przetrwania ludzkiego organizmu, jak głód
pożywienia.
„Jeżeli nie jesteś głaskany, twój rdzeń
kręgowy usycha”
To odpowiedź na pytanie: co dzieje się z niemowlęciem
po oddaleniu go od matki, w trakcie normalnego
rozwoju ?
Dotychczasowe badania dowodzą, że po zakończeniu
bliskiej intymności z matką jednostka resztę życia
stoi przed trudnym wyborem. Z jednej strony
utrzymanie bliskości fizycznej typu niemowlęcego
blokują siły natury społecznej, psychologicznej i
biologicznej, z drugiej – człowiek nieustannie do niej
dąży.
W rezultacie godzi się na kompromis – zadowala się
subtelnymi, symbolicznymi formami dotyku, chociaż
dążenie do fizycznego kontaktu nie musi słabnąć.
Kompromis…
Rezultatem kompromisu jest częściowe
przekształcenie niemowlęcego głodu
bodźców w coś, co można nazwać głodem
poznawczym.
W miarę jak złożoność kompromisu
wzrasta, ludzie coraz bardziej różnicują się
w swoich dążeniach do poznania i właśnie
te różnice wprowadzają urozmaicenie w
stosunkach społecznych i decydują o losie
człowieka.
„Głaski
Kontakt fizyczny oraz każdy akt zwracania
uwagi na obecność innej osoby, nazywany
wcześniej „głaskiem” jest więc podstawową
jednostką funkcjonowania społecznego.
Wymiana „głasków” tworzy transakcję, która
jest jednostką stosunków społecznych.
W odniesieniu do teorii gier wyłania się tu
zasada, iż każdy stosunek społeczny, bez
względu na swój charakter ma biologiczną
przewagę nad brakiem stosunku w ogóle.
II. Strukturalizowanie czasu
Poznawanie (symboliczny równoważnik
dotykania niemowląt) u osób dorosłych
jest niezbędne do przetrwania. Po
zaspokojeniu głodu bodźców i głodu
poznawczego pojawia się głód struktur.
Nieprzyjemnie odczuwa się społeczne luki,
okresy milczenia, nieustrukturalizowania
czasu. Człowiek ma wieczny problem z
ustrukturalizowaniem godziny swojego
czuwania. W sensie egzystencjalnym
funkcja wszystkich istot społecznych
polega na wzajemnym użyczaniu sobie
wsparcia w drodze do tego celu.
Operacyjny aspekt strukturalizowania
czasu można nazwać
programowaniem.
Ma ono trzy postacie:
materialną,
społeczną
indywidualną.
Programowanie materialne
Programowanie materialne jest najbardziej
wygodną i użyteczną metodą, polegającą na
stworzeniu planu działania w materii świata
zewnętrznego, co w języku codziennym nazywa się
pracą. Plan taki technicznie określa się mianem
aktywności.
Planowanie materialne jest skutkiem zetknięcia się
człowieka ze zmiennościami świata zewnętrznego.
Opiera się na przetwarzaniu danych i integruje nas
w tej mierze, w jakiej aktywność stwarza formę dla
poznawania, „głaskania” i innych form stosunków
społecznych
Programowanie społeczne
Programowanie społeczne daje tradycyjne
wymiary rytualne lub semirytualne.
Podstawowym kryterium jest układność,
potocznie zwana „dobrymi manierami”. Dotyczy
manier, sposobów pozdrawiania się, jedzenia,
zalotów czy żałoby. Np. czkanie przy posiłkach
albo pytanie o zdrowie małżonki może być mile
widziana lub też zabroniona przez lokalną
tradycję. Zwykle po rytuałach formalnych
następują semirytualne rozmowy na różne
tematy – możemy je wyodrębnić jako rozrywki.
Programowanie indywidualne
Programowanie indywidualne wkrada się w
stosunki dobrze znających się ludzi. Wzrasta przy
nich prawdopodobieństwo zajścia „zdarzeń
przypadkowych”. Zdarzenia przypadkowe na
pierwszy rzut oka wydają się nieoczekiwane,
jednak przebiegają na ogół według określonych
wzorów, które dadzą się poklasyfikować, a cała
sekwencja określona jest przez niewypowiedziane
wprost reguły i przepisy. Reguły te są utajone tak
długo, jak rozwijające się przyjaźń lub wrogość,
lecz stają się jawne, gdy ktoś zrobi nieprzepisowy
ruch, wywołujący symboliczny, werbalny lub
formalny protest. Takie sekwencje, które w
przeciwieństwie do rozrywek oparte są bardziej
na indywidualnym niż społecznym
programowaniu, można nazwać grami.
Rozrywki i gry
Rozrywki i gry są substytutami
prawdziwego życia z prawdziwą
intymnością. Intymność zaczyna się,
kiedy indywidualne (zazwyczaj
instynktowne) programowanie staje się
bardziej intensywne, słabną zaś społeczne
modelowanie oraz ukryte ograniczenia i
motywy. Stanowi to jedyną w pełni
zadowalająca odpowiedź na głód
bodźców, głód poznawczy i głód struktur.
Prototypem intymności jest akt miłosny.
Głód struktur jest równie istotny jak głód
bodźców. Głód bodźców i głód poznawczy
wyrażają potrzebę unikania sensorycznej
i emocjonalnej deprywacji, która
prowadzi do degeneracji biologicznej.
Głód struktur wyraża potrzebę unikania
nudy i zła wynikającego z
nieustrukturalizowania czasu.
Utrzymująca się dłuższy czas nuda staje
się synonimem wygłodzenia uczuciowego
i może mieć takie same konsekwencje.
Człowiek samotny (samotnym można
być nawet w obecności innych)
potrafi strukturalizować czas na dwa
sposoby:
poprzez aktywność;
poprzez fantazję.
Człowiek przynależący do społecznego
związku dwojga lub więcej ludzi ma do
wyboru następujące sposoby
strukturalizowania czasu (przedstawione
kolejno wg stopnia złożoności):
rytuały;
rozrywki;
gry;
intymności;
aktywność, która może tworzyć szkielet dla
pozostałych.
Celem każdego członka związku
społecznego jest uzyskanie maksymalnej
satysfakcji (zysków, korzyści) z transakcji
z innymi ludźmi. Im bardziej jest
przystępny, tym więcej zadowolenia może
uzyskać i tym większa część
programowania operacji społecznych
odbywa się automatycznie.
Najatrakcyjniejsze formy kontaktu
społecznego najczęściej przybierają formy
gier i intymności.
Korzyści z kontaktu społecznego polegają na
stwarzaniu równowagi somatycznej i psychicznej. Są
związane z następującymi czynnikami:
obniżenie napięcia;
unikanie szkodliwych sytuacji;
zdobywanie „głasków”;
utrzymanie ustalonej równowagi.
W języku psychiatrii można je określić jako:
pierwotne wewnętrzne korzyści;
pierwotne zewnętrzne korzyści;
korzyści wtórne;
korzyści egzystencjalne.
III. Analiza strukturalna
Ludzie od czasu do czasu zmieniają
miejsce, pozycję ciała, brzmienie głosu,
sposób wysławiania się itd. Tym zmianom
behawioralnym często towarzyszy zmiana
w uczuciach. Określony zestaw wzorów
zachowania jednostki odpowiada
określonemu stanowi psychiki. Te zmiany i
różnice zrodziły pojęcie stanów ego.
Stan ego może być opisany zestaw
spójnych wzorów zachowania. Każdy
człowiek prawdopodobnie dysponuje
ograniczonym repertuarem stanów ego.
Repertuar ten może być
uporządkowany według
następujących kategorii:
1.
Stany ego będące próbą
naśladownictwa wzorów
rodzicielskich (eksteropsychiczne),
2.
Stany ego autonomicznie
prowadzące w kierunku obiektywnej
oceny rzeczywistości
(neopsychiczne),
3.
Stany ego utrwalone we wczesnym
dzieciństwie (archeopsychiczne)
W dowolnym momencie każda osoba w danej
społeczności będzie okazywała stan ego Rodzica,
Dziecka lub Dorosłego, potrafiąc jednocześnie
zmienić ten stan na inny
.
Wynika to z tego, że:
1.
Każdy miał rodziców i nosi w sobie zestaw stanów
ego , które odtwarzają stany ego tych rodziców;
„każdy nosi w sobie swoich rodziców”
2.
Każdy jest zdolny do przetwarzania obiektywnych
danych, jeżeli pobudzony zostanie odpowiedni
stan ego; „każdy ma dorosłego”
3.
Każdy był kiedyś młodszy niż jest i ma w sobie
przeżytki z dawniejszych lat, które mogą być
pobudzone w pewnych warunkach; „każdy nosi w
sobie małego chłopca lub dziewczynkę”
Diagram przedstawia stany ego, które z jednej strony są
nierozłączne, ponieważ stanowią pełną osobowość człowieka.
Jednak są starannie rozdzielone, gdyż są bardzo różne i często
sprzeczne.
DZIECKO
Jest pod wieloma względami najbardziej
wartościową częścią osobowości i może
wnosić w życie jednostki dokładnie to, co
rzeczywiste dziecko wnosi w życie rodziny.
Jeżeli Dziecko w człowieku jest zakłócone i
niezdrowe, może to mieć niepomyślne
skutki, a wówczas trzeba temu zaradzić.
Dziecko ujawnia się w dwóch formach:
-
Dziecko przystosowane (to takie, które
modyfikuje swoje zachowanie pod
Rodzicielskim wpływem) oraz
-
Dziecko naturalne (spontaniczna ekspresja).
DOROSŁY
W tym systemie nie ma pojęcia „osoby niedojrzałej”,
są tylko ludzie, u których Dziecko dominuje w
niewłaściwy i nieproduktywny sposób, ale wszyscy
oni mają kompletnego i dobrze
ustrukturalizowanego Dorosłego. Trzeba go jedynie
pobudzić. I odwrotnie, ludzie tak zwani dojrzali to
tacy, u których dominuje Dorosły.
Dorosły jest niezbędny do przetrwania. Przetwarza
dane i oblicza prawdopodobieństwa istotne do
skutecznego radzenia sobie ze światem
zewnętrznym. Przeżywa też swoiste rodzaje
trudności i satysfakcji. Reguluje czynności Rodzica i
Dziecka w obiektywnym pośredniczeniu między
nimi.
RODZIC
Rodzic ujawnia się w dwóch formach: jako aktywny
stan ego oraz jako czynnik wywierający wpływ.
Kiedy działa wprost człowiek reaguje tak, jak
faktycznie reagował jego własny rodzic. Kiedy jest
czynnikiem wywierającym wpływ, reaguje tak, jakby
życzyli sobie rodzice.
W pierwszym przypadku człowiek staje się jednym z
nich, zaś w drugim dostosowuje się do ich
wymagań.
Rodzic ma dwie główne funkcje;
-
umożliwia jednostce skuteczne wypełnianie roli
rodzica jej własnych dzieci, przyczyniając się w ten
sposób do przetrwania rasy ludzkiej.
-
wykonuje wiele reakcji automatycznie, co oszczędza
dużo czasu i energii i zwalnia to Dorosłego z
konieczności podejmowania wielu drobnych decyzji.
Stan „ego”…
Stany ego to normalne zjawisko
fizjologiczne. Mózg ludzki jest
regulatorem życia psychicznego, a jego
wytwory są organizowane i
przechowywane w formie stanów ego.
Wszystkie trzy składniki osobowości
mają dużą wartość dla przetrwania.
Rodzic, Dorosły i Dziecko są jednakowo
ważni i mają swoje pełnoprawne miejsce
w bogatym i twórczym życiu człowieka.
IV. Analiza transakcyjna
Jednostkę stosunków społecznych
nazywamy transakcją. Jeżeli dwoje lub
więcej ludzi spotyka się w gromadzie,
prędzej czy później któryś z nich
przemówi lub w inny sposób okaże, że
zauważa inne osoby. Nazywa się to
bodźcem transakcyjnym. Wówczas inna
osoba odezwie się lub uczyni coś, co
będzie w pewien sposób związane z tym
bodźcem, a co nazwiemy reakcją
transakcyjną.
Analiza transakcyjna
Prosta analiza transakcyjna polega na
postawieniu diagnozy, stwierdzającej który
ze stanów ego wysłał bodziec transakcyjny i
który wykonał reakcję transakcyjną.
Najprostszymi transakcjami są te, w których
zarówno bodziec, jak i reakcja wychodzą od
Dorosłych obu uczestników.
Pod względem prostoty następne są
transakcje Dziecko-Rodzic. Obie te
transakcje są komplementarne- to znaczy,
że reakcja jest właściwa i oczekiwana i
następuje zgodnie z naturalnym porządkiem
zdrowych stosunków międzyludzkich.
Transakcje komplementarne
Transakcje układają się na ogół w łańcuchy
tak, że każda reakcja staje się z kolei
następnym bodźcem.
Pierwsza reguła komunikacji mówi, ze
komunikacja przebiega gładko, dopóki
transakcje są komplementarne. W takim
przypadku nie ma znaczenia czy dwoje
ludzi zajmuje się plotkowaniem
(Rodzic-Dziecko), rozwiązywaniem
problemu (Dorosły-Dorosły) czy też
wspólną zabawą
(Dziecko-Dziecko albo Rodzic-Dziecko.
Transakcje skrzyżowane
To reguła odwrotna do kompletnych i mówi , że komunikacja
przerywa się kiedy zajdzie transakcja skrzyżowana:
Osoba 1 -
Chciałabym jutro
odwiedzić
przyjaciółkę.
Osoba 2 - Nie
możesz wreszcie
zostać i
porozmawiać ze
mną?
Transakcja skrzyżowana cz.2
Osoba 1 - Która
godzina?
Osoba 2 - Zawsze się
pan tak śpieszy!
Transakcja skrzyżowana I typu.
Bodziec ma charakter Dorosły-Dorosły, np.
„Nie wiesz gdzie są moje spinki do
mankietów?”
Właściwą reakcją Dorosły-Dorosły byłaby
odpowiedź „Na biurku”. Jeżeli jednak
respondent wybucha gniewem, reakcja
będzie mniej więcej taka: „Stale mnie za
wszystko winisz”.
Są to reakcje Dziecko-Rodzic i jak widać na
diagramie transakcyjnym ich wektory
krzyżują się. W takich sytuacjach problemy
Dorosłego ze spinkami do mankietów
muszą być zawieszone do czasu, gdy
wektory staną się równoległe
Odwrotność transakcji skrzyżowanej I
typu przedstawia drugi rysunek.
Jest to znana psychoterapeutom reakcja
przeciwprzeniesienia, w której pacjent robi
jakąś obiektywną Dorosłą uwagę, a
terapeuta krzyżuje wektory reagując jak
rodzic mówiący do dziecka. Jest to
transakcja skrzyżowana II typu.
W codziennym życiu pytanie „Gdzie są
moje spinki do mankietów?” może wywołać
odpowiedź „Dlaczego nie pilnujesz swoich
własnych rzeczy, nie jesteś już dzieckiem”.
Transakcje można podzielić również na proste i ukryte,
a te na kątowe i podwójne.
Transakcje ukryte:
Podsumowując -
Analiza Transakcyjna, to stworzona przez Erica
Berne'a psychologiczna koncepcja stosunków
międzyludzkich, opierająca się na idei
wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących
schematów zachowania i odczuwania. Część jego
teorii stanowią różne typy transakcji, jakich
dokonują ludzie pomiędzy sobą zarówno
świadomie jak i nieświadomie na różnych
poziomach: społecznych czy psychologicznym.
Transakcją jest każde pojawienie się przynajmniej
dwu rozpoznawalnych znaków.
Transakcje, jak również komunikaty i nastawienie
względem siebie osób, biorących udział w
transakcjach mogą być zatem różnego typu.