METODOLOGIA
NAUK SPOŁECZNYCH
Dr Barbara Jabłońska
WSZiB
METODOLOGIA
NAUK SPOŁECZNYCH
Dr Barbara Jabłońska
WSZiB
PRZEWRÓT
ANTYPOZYTYWISTYCZNY –
socjologia humanistyczna
a) antynaturalizm - odrzuca dominujący wcześniej
pogląd, iż rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody.
b) interakcjonizm - socjologia humanistyczna jest
socjologią interakcjonistyczną, czyli nauką o interakcjach
społecznych. Tak więc społeczeństwo nie jest czymś
danym, gotowym czy pierwotnym (tak jak myśleli
pozytywiści rozpatrując je w kategoriach systemu), lecz
staje się dopiero w trakcie interakcji społecznej.
c) podmiotowy charakter interakcji społecznych - w
socjologii humanistycznej bardzo ważny jest element
świadomości jednostek wchodzących ze sobą w interakcje
(nie chodzi więc o behawioralne rozumienie instynktów i
odruchów, lecz o rozumienie).
PRZEWRÓT
ANTYPOZYTYWISTYCZNY –
socjologia humanistyczna
d) postulat rozumienia - skoro socjologia skupia się na
ludzkich interakcjach, stosowane przez nią metody
muszą prowadzić do poznania tego, czym ludzie kierują
się w swoich działaniach. Czyli chodzi tu nie o
zewnętrzną obserwację ludzkich zachowań, ale o ich
zrozumienie. Socjolog musi umieć zrozumieć ludzkie
działania, musi umieć je interpretować. Socjologa
interesują bowiem nie tyle ludzkie zachowania jako
takie, lecz znaczenia, jakie ludzie wiążą z tymi
zachowaniami
e) wiedza społeczna jako samowiedza - zadaniem
socjologii humanistycznej jest raczej orientowanie się w
zmieniającym się świecie, zrozumienie ludzkich działań,
nie zaś kierowanie nimi za pomocą inżynierii społecznej.
Przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Prekursorzy – W.Dilthey, H.Rickert
Główny przedstawiciel – Max Weber
Interakcjonizm amerykański (Mead, Blumer,
Shutz, Luckmann, Goffman, Garfinkel)
Polscy reprezentanci – F.Znaniecki, S.Ossowski
WILHELM DILTHEY
Wilhelm Dilthey – profesor uniwersytetu w Berlinie
neguje pozytywizm, choć jego punktem wyjścia
był właśnie swego rodzaju pozytywizm, który
polegał na podchodzeniu do faktów bez
jakichkolwiek założeń metafizycznych;
pozbawił metodologię jej normatywnego
charakteru – jego zdaniem metodolog powinien
być raczej historykiem badającym praktykę
naukową niż instruktorem pouczającym uczonych,
co mają robić;
wyróżnił dwie grupy nauk
a) nauki o przyrodzie
b) nauki „o duchu”
WILHELM DILTHEY
Koncentrował się na naukach o duchu.
Zaliczył do nich: historię, ekonomię, prawo,
politykę, oraz badanie religii, literatury,
poezji, muzyki, architektury, badanie
systemów filozoficznych oraz psychologię;
Zainteresowaniem nauk o duchu są
jednostki, rodziny, zrzeszenia, narody,
epoki, ruchy historyczne.
Wśród nauk o duchu brak socjologii.
Socjologię Dilthey zaliczał do historiografii.
WILHELM DILTHEY
Dilthey był bardzo krytyczny wobec
socjologii pozytywistycznej Comte'a.
Jego zdaniem socjologia była skrajnym
przypadkiem naturalistycznej metafizyki,
i nie nadawała się do zreformowania (tak
jak na przykład psychologia);
Najważniejszą z nauk humanistycznych
była – zdaniem Diltheya – psychologia
(stąd psychologizm u Diltheya)
Max Weber(1864-1920)
Wywarł ogromny wpływ na współczesną
socjologię
Weber zasłynął z wielkiego dzieła „Etyka
protestancka i duch kapitalizmu”, gdzie
podkreśla znaczenie działania ludzkiego -
jego zdaniem kapitalizm to złożony efekt
masowych działań ludzi: kupujących,
sprzedających, inwestujących,
oszczędzających itd, czyli realizujących to, co
Weber nazywał „duchem kapitalizmu”.
Max Weber
1) jego socjologia była próbą przezwyciężenia
pozytywizmu w socjologii. Zaproponował coś
przeciwnego - koncepcję humanistyczną.
Socjologia nie może naśladować nauk
przyrodniczych. Jest zupełnie inna od nauk
przyrodniczych, ma odmienne metody i przedmiot
poznania.
2) nowa odpowiedź na pytanie czym jest
społeczeństwo. W pozytywizmie dominował
pogląd, że społeczeństwo to wewnętrznie złożony
organizm. Weber zakwestionował to stanowisko
wykazując, iż społeczeństwo to DZIAŁANIA
LUDZI (składa się z kompleksu ludzkich działań).
Max Weber
DZIAŁANIE= ZACHOWANIE + ZNACZENIE
Zachowanie - to, co obserwowalne zewnętrznie,
uchwytne zmysłowo
Znaczenie - to, co rozumiane przez jednostkę, ale
też powszechnie podzielane (znaczenie ma więc
charakter kulturowy, wpojony w procesie
socjalizacji).
Socjologia jest dziedziną, która interpretuje ludzkie
działania
Max Weber
3) nowe spojrzenie na kwestię zmiany społecznej.
Do tej pory istniał pogląd, że społeczeństwo zmienia
się regularnie (od zalążka do rozbudowanych
społeczeństw - i rozwój ten przebiega w sposób
linearny).
Weber zakwestionował ten pogląd twierdząc, iż
rozwój społeczeństwa związany jest z działaniami
ludzkimi jakie są podejmowane przez nich. I rozwój
ten nie ma jakiejś wewnętrznej regularności i
prawidłowości, lecz przebiega w sposób otwarty na
przypadki, na zmienności. Nie ma żadnego z góry
określonego projektu. Czyli historia tworzona jest
przez ludzi (jest to podejście konstruktywistyczne w
socjologii - społeczeństwo „staje się”, jest tworzone
w toku ludzkich działań).
Max Weber
4. Metoda typów idealnych
TYP IDEALNY - to narzędzie metodologiczne
służące do rekonstrukcji jakiegoś wycinka
rzeczywistości społecznej w sposób
przejaskrawiony, idealnym modelowy - np. homo
economus - typ człowieka, który kieruje się w
swych działaniach wyłącznie kalkulacją
ekonomiczną.
Typ idealny to zdaniem Webera najważniejsze
narzędzie służące do realizacji celów poznawczych
w naukach społecznych.
Max Weber
TYP IDEALNY:
Idealny to nie znaczy „doskonały”, lecz „nierealny”,
bowiem nigdzie w rzeczywistości nie występuje, jest
utopijny. Czyli, typom idealnym nie przysługuje
„prawdziwość” bądź „fałszywość”.
Typów idealnych nie odkrywa się poprzez badania
empiryczne. Typy idealne tworzy się, aby tę
rzeczywistość badać i rozumieć, ale nie oczekuje
się, że będzie z nim kiedykolwiek całkowicie zgodna.
Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość mogłaby
być, ale jaka nie jest.
INTERAKCJONIZM w
SOCJOLOGII
Główną cechą socjologii interakcjonistycznej,
która rozwijała się w USA w XX wieku było
dostrzeżenie, że socjolog powinien zająć się
analizą potocznego świata ludzi. Było to więc
podniesienie rangi niedocenianego to tej pory
obszaru życia codziennego, interpretacji
ludzkich działań, definicji, które tworzą ludzie.
Słowa klucze tego paradygmatu to zatem:
definiowanie, przekładalność perspektyw,
interakcja, interpretacja, rola społeczna,
aktorzy społeczni
INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII
SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM (G. Mead,
H.Blumer)
Interakcjoniści symboliczni kładą szczególny
nacisk na zdolność ludzi do tworzenia symboli i
posługiwania się nimi (tym różnią się od
zwierząt). Ludzie używają symboli w celu
wzajemnego komunikowania się. Skuteczność
komunikacji zależy od zdolności ludzi do
uzgadniania sensów gestów słownych i gestów
ciała (elementy niewerbalne). Dzięki takiej
zdolności do interpretowania gestów innego,
możliwe są międzyludzkie interakcje. W
procesie tym ludzie przyjmują określone role
(rola wykładowcy, rola słuchacy itp.)
INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII
FENOMENOLOGIA (A.Schutz, P.Berger i
Luckmann)
rzeczywistością społeczną jest codzienny
świat przeżywany, czyli tzw. Lebenswelt.
Przedmiotem badania socjologii jest ów
świat potoczny, z którego wyłania się ład
stosunków międzyludzkich. (do tej pory
potoczny ludzki świat traktowany był
przez socjologów pogardliwie);
INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII
SOCJOLOGIA DRAMATURGICZNA
E.Goffman - jego dzieło „Człowiek w teatrze życia
codziennego” - jednostki są aktorami
„wystawiającymi” przed sobą nawzajem
przedstawienie, często cyniczne i fałszywe,
manipulując przy tym scenopisem, scenami,
dekoracjami i rolami dla swoich własnych celów.
Głownym przesłaniem książki jest założenie, że
jednostki przekazują sobie znaki, które innym
dostarczają informacji, jak na nie odpowiedzieć.
INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII
ETNOMETODOLOGIA
Cieszyła się dużym zaitneteresowaniem w
latach 70-tch XX w. Harold Garfinkel jej
głównym przedstawicielem.
Jak wskazuje nazwa, etnomeodologia bada
„ludowe” (takie zwyczajowe, potoczne)
metody, którymi ludzie posługują się we
wzajemnych kontaktach.
Garfinkel w swoich badaniach kładzie
szczególny nacisk na język, jako narzędzie, za
pomocą którego dokonuje się budowanie
rzeczywistości. Ważne jest to, że jednostki
nieustannie interpretują swoje działania
Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Florian Znaniecki(1882-1958)
Znaniecki, profesor uniwersytetu w
Poznaniu, założyciel Instytutu
Socjologicznego (1921) i „Przeglądu
Socjologicznego” (1930) , pierwszego w
Polsce czasopisma socjologicznego.
Odegrał w polskiej socjologii bardzo ważną
rolę. Miał światową sławę - wykładał też w
ośrodkach uniwersyteckich Stanów
Zjednoczonych (m.in. w Chicago i Nowym
Jorku).
FLORIAN ZNANIECKI
Słynne dzieło: „Chłop polski w Europie i
Ameryce” napisane wraz z Williamem
Thomasem
Współczynnik humanistyczny: związek
każdego faktu społecznego z działaniami i
doświadczeniami życiowymi jakichś
konkretnych ludzi i wynikająca stąd
konieczność badania takich faktów z ich
szczególnej perspektywy, stawiania się
przez badacza w położeniu owych ludzi;
FLORIAN ZNANIECKI
Znianiecki stworzył program socjologii
humanistycznej, który nie był prostą
kontynuacją ani koncepcji niemieckich,
ani amerykańskich, choć czerpał z
obydwu źródeł.
Zdaniem autora, socjologia jest nauką o
kulturze albo o społecznej interakcji
pomiędzy jednostkami, pomiędzy
jednostkami i grupami oraz pomiędzy
grupami.
Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Stanisław Ossowski (1897-1963)
Najważniejsze dzieła:-„O osobliwościach nauk
społecznych”; „Więź społeczna i dziedzictwo
krwi
Obok Znanieckiego, był głównym polskim
przedstawicielem humanizmu, dostrzegając
zasadnicze różnice pomiędzy naukami
przyrodniczymi i naukami społecznymi
(różnice o charakterze ontologicznym,
epistemologicznym i metodologicznym).
STANISŁAW OSSOWSKI
Jak twierdził, wszystkie zjawiska społecznego życia mają
aspekt świadomościowy
Porządek społeczny opiera się zdaniem Ossowskiego na
komunikacji międzyludzkiej. W zależności od charakteru
komunikacji można wyróżnić cztery typy ładu
społecznego:
1) ład „przedstawień zbiorowych” oparty na wspólnych
tradycjach i rutynach zachowania.
2) ład policentryczny, właściwy systemom
demokratycznym
3) ład monocentryczny, występujący w systemach
autokratycznych
4) ład oparty na systemie wielostopniowych porozumień -
i tu zamiast przymusu pojawia się dialog, dyskurs,
uzgadnianie poglądów i decyzji politycznych pomiędzy
wolnymi jednostkami;