W.4 Metody i techniki w
badaniach pedagogicznych
Dr Joanna Świątkiewicz
Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych
i Dziennikarstwa w Poznaniu
W.4 Metody i techniki w
badaniach pedagogicznych
Dr Joanna Świątkiewicz
Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych
i Dziennikarstwa w Poznaniu
Podstawowe terminy
• Metoda badawcza
• Techniki badawcze
• Narzędzia badawcze
• Czynności badawcze
• Pomiar zmiennych
• Gromadzenie danych empirycznych
Metody, techniki i narzędzia
•
Metoda badań
to zespół teoretycznie uzasadnionych
zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych
obejmujących całość postępowania badacza
zmierzającego do rozwiązania określonego problemu
naukowego (działania zjednoczone celem i ogólną
koncepcją badań)
•
Technika badań
to czynności praktyczne, regulowane
wypracowanymi dyrektywami, pozwalające na
uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji,
opinii, faktów (czynności określone przez dobór
metody)
•
Narzędzie badawcze
to przedmiot służący do
realizacji wybranej techniki badawczej (np.
kwestionariusz ankiety lub wywiadu, skale do
testowania, test socjometryczny, arkusz lub dziennik
obserwacji)
Typologie
metod badawczych
Metody badań (wg M. Łobockiego)
•
Obserwacja
•
Metoda szacowanie
•
Eksperyment
pedagogiczny
•
Testy osiągnięć szkolnych
•
Metody socjometryczna
•
Analiza dokumentów
•
Metoda sondażu
•
Metoda dialogowa
•
Metoda biograficzna
•
1. Metoda monograficzna
•
2. Metoda indywidualnych
przypadków
Metody zbierania danych
(wg K. Rubachy)
•
Obserwacja
ilościowa
•
Ankieta
•
Metody
testowania
•
Wywiad
•
Obserwacja
etnograficzna
•
Przeszukiwanie
źródeł wtórnych
Metody badań ilościowych i
jakościowych
•
Eksperyment
pedagogiczny
•
Monografia pedagogiczna
•
Metoda indywidualnych
przypadków
•
Metoda sondażu
diagnostycznego
•
Obserwacja
uczestnicząca
•
Otwarty wywiad
pogłębiony (wywiad
narracyjny, historia
mówiona)
•
Dyskusja grupowa
Metody badań
pedagogicznych
Metody badań pedagogicznych
(wg T. Pilcha i T. Bauman)
Badania ilościowe
Badania jakościowe
Eksperyment pedagogiczny
Badania etnograficzne
Sondaż diagnostyczny
Badania fenomenologiczne
Monografia pedagogiczna
Badania w działaniu
Techniki
obserwacja
Obserwacja uczestnicząca
wywiad
Otwarty wywiad pogłębiony
ankieta
Dyskusja grupowa
techniki projekcyjne
techniki socjometryczne
techniki analizy statystycznej
analiza treści, tekstu
Metody
/
rodzaje badań
Metoda indywidualnych
przypadków
Studium przypadku – badania
biograficzne
badanie dokumentów, analiza
treści
METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH – STRATEGIA ILOŚCIOWA
Eksperyment pedagogiczny
Monografia pedagogiczna
Metoda indywidualnych
przypadków
Metoda sondażu
diagnostycznego
Przedmiot badań
-
zbiorowości społeczne,
-
zespoły zdarzeń, zjawiska,
procesy,
-
instytucja wychowawcza lub
inna instytucja dla celów
wychowawczych
-
instytucja w rozumieniu
placówki lub
zinstytucjonalizowane formy
działalności wychowawczej
-
jednostkowe losy ludzkie,
-
konkretne zjawiska natury
wychowawczej analizowane
przez pryzmat jednostkowych
losów ludzkich
-
zjawiska i procesy społeczne o
znaczeniu istotnym dla
wychowania,
-
zjawiska nie zlokalizowane
instytucjonalnie – stany
świadomości społecznej, opinie i
poglądy,
Specyfika i cel badań
-
wprowadzenie do wybranego
układu nowego czynnika w celu
uzyskania pożądanych zmian lub
w celu sprawdzenia, jakie
zmiany w obserwowanym
układzie zajdą pod wpływem
nowego czynnika
-
złożona struktura zabiegów
technicznych, wielość narzędzi
badawczych,
-
konieczność istnienia generalnej
koncepcji – planu,
-
wykrycie związków
przyczynowo-skutkowych
między zmienną niezależną
(nowym czynnikiem), a
elementami badanego układu
-
dąży się do sięgnięcia w głąb
danej instytucji i gruntownego,
wielostronnego wejrzenia w jej
funkcjonowanie jako systemu
społecznego i związanego ze
sobą zbioru osób,
-
lokalizacja instytucjonalna,
-
prowadzi od rozpoznania
struktury i efektywności działań
wychowawczych do postawienia
diagnozy określonych
niedomogów i opracowania
koncepcji ewentualnych
ulepszeń – w odniesieniu do
badanej instytucji
-
diagnoza przypadku lub
zjawiska w celu podjęcia działań
terapeutycznych
-
przeprowadzenie rozpoznania
(diagnoza) badanych jednostek
pod kątem rozwiązywanej
problematyki,
-
w oparciu o diagnozę podjąć
próbę wskazania hipotetycznej
prognozy rozwoju sytuacji w
zależności od nieingerencji lub
ingerencji wychowawczej,
-
zaproponowanie postępowania
mogące ulepszyć istniejącą
rzeczywistość
-
badania opierają się na specjalnie
dobranej próbie reprezentatywnej,
-
precyzja problemu badawczego,
-
wybór odpowiedniego terenu
badań,
-
brak instytucjonalnej lokalizacji,
-
uchwycenie tendencji rozwojowej
badanego zjawiska,
-
zaprojektowanie w oparciu o
zebrany materiał ulepszeń
istniejącej rzeczywistości,
-
możliwość uogólnień – im lepiej
dobrana próba, tym wzrasta
stopień prawdopodobieństwa
Techniki i narzędzia
-
socjometryczne i projekcyjne
-
badanie dokumentów,
-
obserwacja i wywiady
-
badanie dokumentacji,
-
obserwacja, ankiety, wywiady,
-
elementy eksperymentu
pedagogicznego
-
wywiad – środowiskowy,
-
obserwacja,
-
analiza dokumentów osobistych
-
ankieta i wywiad
-
techniki statystyczne,
-
analiza dokumentów osobistych i
dokumentacji instytucji
Wybrane techniki
badawcze
Rodzaje technik badawczych
oparte na procesie komunikacji
bezpośredniej
pośredniej
niestandaryzowane
standaryzowane
oparte na
obserwacji
techniki obserwacji
niekontrolowanej
techniki wywiadu
swobodnego
(otwartego)
techniki
otrzymywania
wypowiedzi
pisemnych,
niestandary-
zowanych
(pamiętniki)
techniki obserwacji
kontrolowanej
techniki wywiadu
kwestionariusz-
owego
ankieta,
autorejestracja
Obserwacja
•
Obserwacja
jest czynnością badawczą polegającą na
gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń:
•
jest czynnością jednostronną – angażuje tylko
badającego, którym powoduje dążenie do
spostrzegania określonych zachowań, przedmiotów
itp.,
•
celowa – polega na poszukiwaniu odpowiedzi na
postawione pytania badawcze – badacz musi wiedzieć
co obserwować,
•
planowa – oznacza objęcie obserwacją uprzednio
przygotowanego rejestru cech, zjawisk,
•
systematyczna – uwzględnia się właściwy czas
trwania i częstotliwość przeprowadzanych obserwacji,
•
krytyczna – odrzuca się spostrzeżenia nieistotne.
Co obserwować?
•
zachowania niewerbalne
– ruchy ciała wykonywane przez
organizm, będące ekspresją motoryczną inicjowaną przez
różne części ciała. Obserwowanie zachowań niewerbalnych
pozwala na uzyskanie danych, które można wykorzystać do
potwierdzenia, zaprzeczenia lub zastępowania przekazów
słownych
•
zachowania przestrzenne
– działania jednostki zmierzające do
strukturalizacji przestrzeni, która ją otacza. Mogą być
wskaźnikiem kulturowo zorientowanych norm społecznych i
włącza się je do badań dotyczących zachowań
interpersonalnych występujących w różnych warunkach
fizycznych
•
zachowania parajęzykowe
– pozatreściowe aspekty
zachowania – szybkość mówienia, głośność, tendencja do
przerywania, specyficzne akcentowanie stanowią istotne
źródło danych – są to dodatkowe zachowania werbalne, „język
ciała”
•
zachowania językowe
– odnoszą się do obserwowanej treści
wypowiedzi i różnorodnych właściwości komunikacji werbalnej
Rodzaje obserwacji
•
Obserwacja otwarta, swobodna
– stosuje się w badaniach
środowiskowych, daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań
lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej
dziedzinie. To początkowy etap każdej planowej działalności
badawczej. Służy sformułowaniu zagadnień wstępnych, hipotez
roboczych, nieodzowny etap przygotowawczy w sondażu
diagnostycznym – nie kontrolowana
•
Obserwacja systematyczna
– kontrolowana obserwacja
bezpośrednia (badania prowadzi jedna osoba, wykonując wszystkie
czynności związane z takim poznaniem) lub pośrednia (prowadzona
przez zespół badaczy) - konieczna wysoka standaryzacja
Techniki gromadzenia materiałów:
•
niestandaryzowane – notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub
fotograficzna, audiowizualna – obserwacja niekontrolowana
•
arkusz obserwacyjny – to wcześniej przygotowany kwestionariusz z
wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami
•
dziennik obserwacji – kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas
pojawienia się określonych faktów lub zmienności procesów i
stosunków w badanych grupach, prowadzonych w postaci zapisów
dziennych
Wywiad
•
Wywiad
jest rozmową badającego z respondentem
lub respondentami według opracowanych wcześniej
dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz
•
Czynność dwustronna oparta na bezpośrednim
kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad
•
Wywiad skategoryzowany – według określonego planu – liczba
pytań, sposób ich formułowania, brzmienie, kolejność zadawania są
identyczne dla wszystkich respondentów.
•
Wywiad nieukierunkowany, nieskategoryzowany – badacz ma wiele
swobody w formułowaniu pytań oraz zamienianiu ich kolejności , a
nawet pogłębianiu pytań przez stawianie dodatkowych
•
Wywiad jawny – osoba badana jest poinformowana o celach,
charakterze i przedmiocie wywiadu – musi być on skategoryzowany
•
Wywiad ukryty – badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o
celach i przedmiocie rozmowy – tematy drażliwe
Ankieta
•
Ankieta
to technika gromadzenia informacji
polegająca na wypełnieniu najczęściej
samodzielnie przez badanego specjalnych
kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu
standaryzacji w obecności lub częściej bez
obecności ankietera
Przykładowe techniki ankietowe:
•
Ankieta pocztowa
– kwestionariusz wysyła się
pocztą, zwrot następuje tą samą drogą; wysyłane
są one do próby adresowej, na adresy zgłoszone,
•
Ankieta prasowa
– kwestionariusz drukowany jest
w prasie, zwrot odbywa się pocztą,
•
Ankieta audytoryjna
– badanych zbiera się w
jednym miejscu; ankieta wypełniana jest pod
nadzorem badacza, zwrot następuje do urny.
Techniki projekcyjne
•
Techniki projekcyjne
służą do badania osobowości,
polegają na przedstawieniu badanemu sytuacji
bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie
ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem
takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez
to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje
indywidualne znaczenie i organizację.
•
Jest to wprowadzenie między badającego, a badanego czynnika
celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję, że
wywoła w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne -
charakter reakcji, ich siła, natężenie, trwanie stanowią właśnie
przedmiot zainteresowań badacza.
•
Techniki projekcyjne werbalne – polegają na kojarzeniu słów,
kończeniu zdań lub odpowiedziach na specjalne pytania.
•
Techniki projekcyjne obrazkowe – polegają na opisywaniu treści
podsuniętych obrazków, konsekwencji przedstawionych scen
lub przyczyn, które do przedstawionej sytuacji doprowadziły.
Techniki socjometryczne
•
Socjometria
jest zespołem czynności werbalnych i
manipulacyjnych mających na celu poznanie
uwarunkowań istoty i przemian nieformalnych
związków międzyosobowych w grupach
rówieśniczych
•
Techniki socjometryczne pozwalają badać małe
grupy, dostarczając informacji o zjawiskach
zachodzących wewnątrz grupy:
•
rola jednostek w grupie,
•
związki emocjonalne między członkami,
•
zmiany grupy pod wpływem pewnych czynników,
•
różnice między grupami, ich natura i znaczenie wychowawcze,
•
skutki zabiegów wychowawczych,
•
struktura wewnętrzna grupy
•
dostarczają informacji i wiedzy instrumentalnej koniecznych do
czynności wychowawczych, kierowania rozwojem emocjonalnym
i społecznym jednostek i grup wychowawczych,
•
wymagają dużych kwalifikacji interpersonalnych, taktu.
Badanie dokumentów
•
Badanie dokumentów i materiałów
to technika
badawcza służąca do gromadzenia wstępnych,
opisowych, ilościowych informacji o badanej
instytucji czy zjawisku wychowawczym,
•
jest to również technika poznawania biografii
jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach,
•
samodzielnie rzadko może występować w roli
instrumentu naukowego poznania,
•
opiera się na krytycznej ocenie badanego
dokumentu.
Rodzaje dokumentów
Dokumenty archiwalne – źródło nieinwazyjnych danych:
•
dane aktuarialne
– zawierają dane o cechach
demograficznych populacji, statystyki urodzin i śmierci,
statystyki ślubów i rozwodów;
•
rejestry i inne dokumenty oficjalne
– wyroki sądowe,
działania legislacyjne, głosy oddane podczas
głosowania, decyzje dotyczące budżetu itp.;
•
dokumenty rządowe – i quasi-rządowe
– statystyki
dotyczące przestępczości, dane dotyczące programów
pomocy społecznej, dokumenty szpitalne i raporty
meteorologiczne;
•
mass media
– artykuły czy informacje o aktualnych
wydarzeniach zamieszczone w gazetach i inne
informacje przekazywane przez mass media.
Dokumenty osobiste:
autobiografie (pełna, tematyczna,
redagowana), pamiętniki (osobiste, wspomnienia,
terminarze), listy, opowiadania.
Analiza treści
•
Analiza treści
jest techniką badawczą służącą do
obiektywnego, systematycznego i ilościowego
opisu jawnej treści przekazów informacyjnych ; to
każda technika wyprowadzenia wniosków na
podstawie systematycznie i obiektywnie
określonych cech przekazu
Zastosowanie analizy treści:
•
opis cech przekazu,
•
wyprowadzanie wniosków o nadawcy przekazu,
jego poprzednikach lub przyczynach
sformułowania przekazu,
•
wyprowadzenie wniosków o skutkach, jakie dany
przekaz wywiera na jego odbiorców.
Analiza danych wtórnych
•
Wtórna analiza danych
odwołuje się do wyników
uzyskanych na podstawie analizy danych zebranych
przez innych
Powody wykorzystania danych wtórnych:
•
jedyne dostępne źródło danych dla określonych problemów
badawczych,
•
można je wykorzystać do celów porównawczych, daje to
możliwość dokonania empirycznego opisu długofalowych zmian,
•
stwarza możliwość replikacji badań – powtórzeń,
•
może poprawić pomiar niektórych zmiennych niezależnych,
•
uzyskanie danych wtórnych jest zdecydowanie mniej kosztowne.
Ograniczenia wtórnej analizy danych:
•
czasami dane wtórne mogą jedynie w przybliżeniu odpowiadać
badaczowi, które chciałby wykorzystać w procesie testowania
hipotez,
•
problem dostępu do danych,
•
badacz nie dysponuje wystarczającymi informacjami o tym, w jaki
sposób dane zostały zebrane, co jest niezbędne przy określaniu
potencjalnych źródeł stronniczości, błędów, czy kłopotów
związanych z trafnością wewnętrzną czy zewnętrzną.
Źródła danych wtórnych
•
Szeroko stosowanym źródłem danych wtórnych są dane
statystyczne, zwłaszcza pochodzące ze spisów ludności
dane zbierane przez urzędy statystyczne
•
http://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/NSP2002.asp
x
•
http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=3960
•
Kolejnym źródłem danych wtórnych są
pomiary
nieinwazyjne
(niereaktywne) to metoda zbierania danych,
która wyłącza badacza z badanych interakcji, zdarzeń i
zachowań – np. analizowanie prywatnych i publicznych
archiwów, prosta obserwacja (zewnętrznego wyglądu ciała i
znaków fizycznych – ubiór, tatuaże, fryzury; analiza
zachowań ekspresyjnych; analiza zajmowanych pozycji
fizycznych; obserwacja zachowań językowych), analiza
śladów fizycznych –
pomiar erozji
(dotyczy znaków
zostawianych po użyciu jakiegoś obiektu) oraz
pomiar
przyrostu
(znaki zostawiane przez ludzi w trakcie ich
działań, analiza pozostałości będących efektem jakiegoś
ludzkiego zachowania).