SPOSTRZEGANIE

Główne kontrowersje:

1. Atomizm vs holizm
2. Konstruktywizm vs
percepcja bezpośrednia

•

Dynamika spostrzegania

Dużą część materiałów do tego wykładu zebrała
i opracowała dr Joanna Rączaszek-Leonardi

Oko



Obiekt emituje lub odbija fale
elektromagnetyczne w zakresie widzialnym



Fale padają na siatkówkę oka



dwa rodzaje komórek receptorowych:

•

pręciki (duża światłoczułość, brak różnicowania
reakcji w zależności od długości fali/koloru)

•

czopki (mała światłoczułość, reakcja tylko na
określony zakres długości fali: czerwony, zielony,
niebieski)



Komórki receptorowe nierównomiernie
rozłożone (duże zagęszczenie czopków w
centrum pola widzenia, na peryferiach prawie
wyłącznie pręciki; duża liczba pręcików
przekazująca pobudzenie do jednej komórki
zwojowej)

Co stanowi wyjściowy materiał dla
reprezentacji percepcyjnej?



- coś w rodzaju pejzażu
impresjonistycznego: płaski układ
kolorowych plam istotnie
zmieniający się wraz ze zmianą
oświetlenia, ruchem oczu, ruchem
obserwatora lub ruchem obiektów w
polu widzenia

Bodziec dystalny, bodziec
proksymalny



Bodziec dystalny – powierzchnia/obiekt
emitujący lub odbijający światło



Bodziec proksymalny – rozkład
pobudzenia komórek siatkówki

Bodziec dystalny=/=bodziec proksymalny, a

zalezność pomiędzy nimi jest tajemnicą
(której fragmenty postaramy się odkryć)

Przykładowe problemy
percepcji



Ten sam obiekt w różnych warunkach
oświetlenia odbija światło o różnym
natężeniu i barwie, a jednak śnieg
pozostaje biały, a węgiel czarny



Projekcja na siatkówce w zależności od
kąta widzenia i perspektywy przybiera
rózne kształty, a jednak ściana budynku
pozostaje prostokątna

Atomizm vs Holizm



Atomizm – pierwsze badania nad
percepcją (Wundt, Titchener). Cel:
wyróżnienie składników percepcji.



Gestalt: Początek – 1910, badania
Wertheimera nad spostrzeganiem
ruchu pozornego – zjawisko phi



Jak to wyjaśnić odwołując się do
elementarnych wrażeń wzrokowych?



Całość to coś więcej niż suma części



Spostrzeganiem rządzą prawa
wyodrębniania całości

TrUdNoJeStPrZeCzYtAćToZdAnIe



Figura tło



Zasada podobieństwa: trudno jest połączyć niepodobne

litery w jedną całość



Zasada bliskości: nie widzimy poszczególnych

elementów zdania



Ciągłość



Domknięcie



Symetria



Wyodrębnianie figury z tła =
osiągnięcie spójnej percepcji =
stabilny stan systemu (stan
równowagi)

T

K

Efekt histerezy

Dynamika spostrzegania



Wyodrębnione spostrzeżenie
charakteryzuje się stabilnością



System poznawczy „trzyma się” raz
osiągniętej interpretacji...

Dynamika spostrzegania



Wyodrębnione spostrzeżenie
charakteryzuje się stabilnością



System poznawczy „trzyma się” raz
osiągniętej interpretacji...

... ale nie za długo

Konstruktywizm



Stymulacja z otoczenia: niepełna,
wieloznaczna. Do powstania
sensownego spostrzeżenia
potrzebna jest uprzednia wiedza.



Spostrzeżenie powstaje w wyniku
interakcji bodźca i wiedzy oraz
oczekiwań podmiotu (ZAWSZE)



Boring, Bruner, Neisser (’70), Rock

Przetwarzanie
góra-dół; oparte
na pojęciach

A

A

A

A

Konstruktywizm dobrze
wyjaśnia:



Wpływ doświadczenia na
spostrzeganie

•

Wpływ oczekiwań (znajomości bodźca) na
spostrzeganie (e.g., Bruner i Postman,
1949)

•

Używanie (i nadużywanie) kontekstu w
zubożonych sytuacjach bodźcowych

•

Złudzenia

Krytyka konstruktywizmu



Percepcja jest przeważnie dokładna



Skąd się biorą hipotezy i
oczekiwania?



Badania przeprowadzane w
zubożonych sytuacjach bodźcowych
(krótkie prezentacje, ograniczona
widoczność, unieruchomiony
obserwator)

Percepcja bezpośrednia



James Gibson (1966, 1979), Eleanor

Gibson



Zbliżone określenia: psychologia

ekologiczna; percepcja „dół – góra”,

oparta na bodźcach.

„Ask not what’s in your head but

what your head is inside of.”



JAK? -> CO?



Cel: wyjaśnić sukces codziennego

funkcjonowania w środowisku



Informacja docierająca do organizmu jest

wystarczająco bogata by bezpośrednio

określić możliwe reakcje:

•

niepotrzebne przetwarzanie, wpływ doświadczenia

•

informacja o afordancjach, możliwościach obiektów

(nierozerwalność percepcji i działania)

•

zawarta w tzw. „szyku optycznym”, odbieranym

przez aktywny podmiot, „ustrukturyzowane światło”



Efekt ewolucji organizmu w danym

środowisku (dostrojenie się, nie uczenie)

Percepcja
bezpośrednia

Z czym teoria ekologiczna
dobrze sobie radzi...

+: Wyjaśnia dokładność percepcji
+: Zwrócenie uwagi na:

•

bogactwo informacji dostępnej w
środowisku

•

wagę wrodzonych ograniczeń percepcji

•

dynamiczny charakter percepcji (ruch,
aktywność podmiotu)

•

istotność badania percepcji w normalnych
warunkach (trafność ekologiczna badań)

... a z czym nie?

-: Nie radzi sobie z wyjaśnianiem:

•

Błędów spostrzegania

•

Możliwości spostrzegania w warunkach
niedostatecznych danych (kontekst,
wiedza)

•

Rozpoznawania, możliwości „spojrzenia” na
ten sam przedmiot na wiele sposobów

-: Afordancje wytworów człowieka?

Synteza: Neisser 1976



Cykl percepcyjny, relatywna
ważność  zależy od sytuacji

Informacja ze

środowiska

Wiedza, pamięć

Eksploracja

Kontrowersja wciąż żywa



Obóz konstruktywistów: Irvin Rock

„Indirect Perception” 1997



Teoria ekologiczna



Eleanor Gibson - badania nad percepcją

u niemowląt



psychologia ekologiczna (Turvey,

Carello) – wychodzi poza zagadnienia

percepcji m. in. w kierunku psychologii

społecznej

Teoria dwóch systemów
wzrokowych (Norman, 2001)



Wcześniejsze podobne teorie

•

system „gdzie?” i system „co?”
(wskazywanie vs identyfikacja)

•

System obwodowy i ogniskowy

•

Neisser 1994: oddzielne systemy: percepcji
bezpośredniej, rozpoznawania/reprezentacji



Norman: „gibsonowski” system
grzbietowy (dorsal) i „konstruktywi-
styczny” system brzuszny (ventral)

DOWODY



Neurofizjologiczne



Neuropsychologiczne (uszkodzenia

mózgu)

Dysocjacja

: Osoba X, może wykonywać

czynność A, ale nie może B.

Podwójna dysocjacja

: Osoba X może

wykonywać czynność A, ale nie może B; zaś

osoba Y może wykonywać czynność B, ale

nie może A (A i B mają różne podłoże)



Eksperymenty psychologiczne

Dowody neurofizjologiczne



Ungerleider i Mishkin: 2 oddzielne szlaki w

korze wzrokowej u małp. Z płata

potylicznego:

•

grzbietowy – do tylnej części płata ciemieniowego,

•

brzuszny – do dolnej części płata skroniowego



Sygnały z kory wzrokowej(uproszczenie):

•

grzbietowy – dotyczące analizy ruchu i przestrzeni, z

obszarów reprezentujących peryferyczne części

siatkówki; także sygnały z ośrodków podkorowych

•

brzuszny – dotyczące analizy kształtu i koloru, z

obszarów reprezentujących centralne części

siatkówki



Przetwarzanie podobnych informacji,

ale w innym celu:

•

grzbietowy – wzrokowa kontrola ruchu,

„egocentryczny”

•

brzuszny – rozpoznawanie obiektów,

allocentryczny.



Potwierdzenie danych w badaniach z

użyciem PET (emisyjna tomografia

pozytronowa).

Dowody neuropsychologiczne



Uszkodzenie w części ciemieniowej: ataksja
optyczna (trudności ze wskazywaniem lub
sięganiem po obiekty) ale

poprawna

identyfikacja



Uszkodzenie w korze skroniowej: agnozja
wzrokowa. Pacjentka DF – wzrokowa agnozja
kształtu:

•

nie rozpoznaje twarzy ani przedmiotów,

•

nie potrafi odróżnić trójkąta od kwadratu,

•

może narysować coś z pamięci, ale nie przerysować

•

Nie ma problemów z zadaniami wzrokowo-
ruchowymi, poruszaniem się w przestrzeni

Eksperymenty psychologiczne



Porównanie reakcji ruchowych i
werbalnych (oceniających) na te
same bodźce u osób zdrowych

•

Np. sięgnięcie po vs. oszacowanie wielkości
krążka w złudzeniu Ebbinghausa

•

oszacowanie nachylenia powierzchni w

stopniach vs. przez nachylenie zasłoniętej

ręki

•

Ogólnie: błędy ruchowe są mniejsze i nie

korelują z błędami odpowiedzi werbalnych

Porównanie dwóch systemów

grzbietowy

brzuszny

Funkcja

Wzrokowa
kontrola ruchów

Rozpoznawanie,
identyfikacja

Charakterystyka
rozdzielczości

Większa czasowa
(ruch)

Większa prze-
strzenna (kształt)

Pamięć

Pamięć potrzebna
do wykonania
ruchu (krótka)

Wykorzystuje
informacje z
pamięci

Świadomość

Większość

przetwarzania
nieświadoma

Większość

przetwarzania
świadoma

Układ odniesienia egocentryczny

allocentryczny

Dwa równoległe systemy
odpowiadające dwóm teoriom
spostrzegania?



Pojęcia i metody używane w teoriach

percepcji bezpośredniej odpowiadają

funkcjom systemu grzbietowego



Pojęcia i metody używane przez

konstruktywistów - funkcjom systemu

brzusznego



Dwa równoległe systemy o różnych

funkcjach lecz współdziałające i

wspomagające się nawzajem