Socjologiczna 

koncepcja 

osobowości

Wykłady (1)

Istota osobowości

• Człowiek, poza tym, że jest członkiem 

określonej zbiorowości społecznej, 
narodu, państwa, rodziny jest przede 
wszystkim istotą, która ma prawo do 
samodzielnego życia duchowego, które 
kreuje w nim wizję świata czy też 
specyficzny sposób reakcji na pewne 
zjawiska. Całość wymienionych 
pozornie trwałych cech jednostki wraz z 
jej poglądem na świat jest osobowością.

Socjologia badając osobowość 

człowieka zadaje sobie takie pytania 

jak:

- która z cech upodabnia członka do zbiorowości 

do której należy, jakie ma z nią cechy wspólne, 

oraz co ją od nich różni, czy ma niepowtarzalne 

i specyficzne cechy tylko dla siebie?

- jakim sposobem psychika jednostki potrafi się 

zjednoczyć ze swoją zbiorowością podczas 

pewnych działań społecznych?

- jak jednostka wtapia się w środowisko do 

którego należy oraz jaki ma udział w życiu 

zbiorowości i co dostaje dzięki temu?

- na jakiej zasadzie procesy psychiczne oraz 

zjawiska (zainteresowania, uzdolnienia 

itd.)jakie może wywołać jednostka , łączą się w 

charakterystyczną indywidualną całość?

Osobowość ma duże znaczenie w socjologii, 

ponieważ składa się na nią ogrom czynników 

łączących z sobą psychicznie świat jednostki 

ze społeczeństwem. Samo źródło słowa 

pojęcia "osoba" pochodzi z łaciny "persona" i 

oznacza maskę, którą aktorzy używali w 

przedstawieniach w starożytności, tak więc 

człowiek ma do spełnienia rolę w życiu 

społecznym. Także zewnętrzna sylwetka 

jednostki wskazuje na wartość człowieka 

oraz możliwości jego działania.

- osobowość jako układ niezmiennych 

cech albo mechanizmów , które 
regulują zachowanie się jednostki

- osobowość, w której najważniejsza 

jest jedność oraz tożsamość 
człowieka

- osobowość rozumiana jako ideał, do 

którego należy dążyć przez sposób 
wychowania

Obecnie termin "osobowość" posiada 

minimum trzy znaczenia, mianowicie:

Socjologia traktująca o osobowości ma na 

względzie osobowość społeczną, czyli ogół 

kanonów, wzorów oraz ról jakie realizuje i 

pełni jednostka wobec innych ludzi ze swojej 

społeczności. Tak pojęta osobowość 

społeczna posiada elementy kształtujące się 

podczas całego etapu rozwoju jednostki 

dzięki środowisku w którym wyrasta, 

wychowaniu oraz aktywności czy cech 

dziedzicznych lub wrodzonych swojego 

organizmu

Składniki osobowości:

- poglądy
- potrzeby
- zainteresowania
- motywacje
- mechanizm kontroli
- wartości
- temperament
- inteligencja
- postawy
- zdolności

Warstwy osobowości:

- 

biogenna

- socjogenna
- psychogenna

Za biogenne elementy 

uważa się takie części 

osobowości jak: kod 

biologiczny, który zawiera 

informacje o anatomii, , 

działaniu hormonów lub 

gruczołów, właściwościach 

fizjologicznych itd.

 Socjolodzy uważają, że 

elementy biogenne są 

niezbędne w kształtowaniu 

osobowości, ale też 

niewystarczające

Elementy socjogenne według 

socjologów stanowią najważniejszą 

część osobowości ludzkiej i zalicza się 

do nich:

- kulturowy ideał osobowości, który to 

narzuca jednostce poprzez zbiorowość 

socjalizację, a szczególnie wychowanie

- jaźń subiektywną, która jest 

wyobrażeniem o sobie

- jaźń odzwierciedloną, która jest 

wyobrażeniem własnej osoby, którą 

stworzyły opinie ludzi, z którymi ma się 

najczęstszą styczność

- role społeczne jakie występują w grupach 

społecznych, mające za zadanie 

wykonanie zorganizowanych przez te 

grupy czynności

Typologia  kulturowych 

wzorców osobowości:

Propagowane
Akceptowane
Realizowane

Zinternalizowane

.

Składniki jaźni 

subiektywnej:

Poczucie 

godności,

Poczucie własnej 

wartości,

Samoakceptacja.

Jaźń odzwierciedlona- 

składniki:

–To jak nas inni 

postrzegają, 

–To jak nas inni 

oceniają,

–Nasze reakcje na 

postrzegają i oceniają.

Sposoby definiowania roli 

społecznych:

–Zespól praw i 

obowiązków 

przypisanych do pozycji 

społecznych,

–Zespół oczekiwań jakie 

grupa społeczna kieruje 

pod adresem swoich 

członków

Rodzaje ról społecznych:

–Wyobrażone,

–Propagowane,

–Realizowane.

Mechanizmy wchodzenie w 

role społeczne:

– Identyfikacja,

– Wdrukowanie w rolę społeczną,

– Wrastanie w rolę społeczną,

( negacja krzywdy, ofiary i 

odpowiedzialności),

– Fetyszyzacja roli,

– Manipulacja rolą,

– Negacja roli,

– Kreacja roli. 

Czynniki od których zależy sposób 

realizacji ról społecznych:

• Cechy biologiczne i psychiczne 

jednostki,

• Wzór osobowy, 
• Definicja roli społecznej,
• Pozycja jednostki i struktura  

grupy społecznej,

• Stopień identyfikacji z grupą 

społeczną.

Do psychogennych 

elementów należą 

wola, uczucia, pamięć, 

wyobraźnia, 

inteligencja, 

temperament, 

spostrzegawczość.

–W celu określenia, jaką człowiek 

ma osobowość oraz zrozumienia 

swojego bytu i istnienia, 

niezbędna jest znajomość cech 

biogennych, kulturowych oraz 

psychicznych, określają one, 

kiedy wzór jest godny 

naśladowania, jaką odgrywa rolę 

społeczną oraz z kim chciałby być 

człowiek utożsamiony. Również 

poznanie wyobrażenia o sobie 

przez jednostkę, oraz reakcja na 

nią otoczenia. Widać na tej 

podstawie, że osobowość 

człowieka jest niezwykle złożona i 

posiada wiele uwarunkowań

W związku z zależnością od 

przewyższania pewnych 

zespołów cech, jaki można 

obserwować można mówić o 

różnego rodzajach 

osobowościach.  

 Do najbardziej ogólnych z 

nich należą typologie:

Typologia osobowości wg 

Hipokratesa

* sangwinik - człowiek, który łatwo wybucha i szybko tłumi 

złość, łatwo się rozpraszający, zmienny w swych 

działaniach i z łatwością ulegający uczuciom

*choleryk - człowiek niezwykle pobudliwy tak jak sangwinik, 

ale jest stały w uczuciach i wytrwały w swym działaniu

* flegmatyk - człowiek bardzo niewiele pobudzony, łatwo 

poddaje się uczuciom, kończy rozpoczęte zajęcia, 

niezwykle długo trzyma w sobie sympatie oraz urazy

* melancholik - człowiek, który trudno reaguje na uczucia, 

jest mało pomysłowy, ale wytrwały w uczuciach i 

działaniu

Typologia jaką przedstawił 

Hipokrates ma charakter 

aspołeczny i obrazuje osobowość 

pod kątem psychologicznym

Typologia, która uwypukla biogenne uwarunkowania 

osobowości, potwierdza, że osobowość zależy od cech 

biologicznych została przedstawiona przez Kretschmerar 

w XX wieku, obejmuje ona cztery rodzaje osobowości 

,

 

• pyknik - typ pykniczny, gdzie człowiek o umięśnionej 

posturze ciała, krótszej szyi oraz źle rozwiniętych 

kończynach, posiadający skłonność do tycia, może ulegać 

naprzemiennie skrajnym stanom depresji oraz euforii

•

astenik

 - to osoba o budowie ciała wątłej i smukłej. 

Przeciętna waga oraz miary obwodu i szerokości są 

poniżej ogółu dla danego wieku i płci. Skóra sucha i 

blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte mięśnie i dłonie o 

delikatnych kostkach. Długa i wąska klatka piersiowa, 

płaski brzuch.

• atletyk - typ atletyczny, człowiek mający świetnie 

rozwinięty kościec oraz umięśnienia, duża pojemność 

płuc, swoim uosobieniem nieco zbliżony do schizotymika

• dysplastyk - typ dysplastyczny- człowiek, który ma 

nieregularną, nieharmonijną budowę

Do socjologicznych typologii 

osobowości należy również klasyfikacja 

osobowości według F. Znanieckiego,

-osobowość człowieka pracy

-osobowość człowieka o dobrym 

wychowaniu

- osobowość człowieka zabawy

-osobowość człowieka zboczeńca

Człowiek  dobrze wychowany odznacza się 

dużą towarzyskością, ale także ma dobre 

wykształcenie.

• Poza tym szanuje autorytety oraz wartości 

uznane w społeczeństwie oraz ma 
zakodowane dążenie do pozytywnego odbioru 
w środowisku jakim się otacza oraz z 
wykonywanej pracy.

• Człowiek pracy to osobowość, która od 

dzieciństwa przebywała wśród ludzi 
pracujących, wobec czego ma uzmysłowione 
uczestnictwo w pracy i żyje według maksymy: 
"człowiek żyje po to, aby pracować".

Człowiek zabawy, to ten, który kształtował 

się wśród rówieśników, dzieciństwo oraz 

młodość upływały mu wesoło i z zabawą. Typ 

ten jest specyficzny dla klas oraz warstw 

zmuszanych do pracy w celu utrzymania się i 

żyją według maksymy "nie po to człowiek 

żyje, aby pracować".

 

–Powyższy podział typów osobowości według 

Znanieckiego pozwala zauważyć, że znaczny 

wpływ na rozwój osobowości człowieka mają 

kręgi:
- wychowania
- rówieśniczy
- pracy.