Relacja lekarz-pacjent
w
perspektywie socjologii
medycyny
Relacja lekarz-pacjent
w
perspektywie socjologii
medycyny
Relacja lekarz – pacjent jest
zjawiskiem społecznym i jako taka jest
przedmiotem badań socjologii
medycyny.
W każdej relacji społecznej występuje
zjawisko zależności,wynikającej ze
świadomych oddziaływań ludzi na
siebie; zależności te mogą mieć
charakter:
przyczynowy
strukturalny
funkcjonalny
Relacje społeczne mogą zachodzić w
sposób:
symetryczny
asymetryczny
Relacje społeczne zachodzące
pomiędzy lekarzem a pacjentem
można określić jako system
unormowanych oddziaływań
pomiędzy nimi, wynikających z
sytuacji zdrowotnej pacjenta.
W relacji lekarz-pacjent wyróżnia się dwa
podejścia:
Model biologiczny
– zachowania
ukierunkowane na zadania
instrumentalne.
Model psychospołeczny
– ukierunkowany na
zachowania społeczne, afektywne,
ekspresywne.
Relacja lekarz - pacjent
Teoria ról społecznych (Parsons T.)
Teoria konfliktu (Freidson E.)
Teoria wymiany
Teoria interakcjonizu symbolicznego
Ad.1)
Parsons podkreślał:
-
asymetryczność ról lekarza i pacjenta,
gdzie pozycja tego pierwszego
odznaczała się dominacją
-
lekarz i pacjent mają wspólny cel
-
szczególne znaczenie w relacji lekarz
pacjent odgrywa wzajemne porozumienie
Model stosunku lekarz-pacjent
Pacjent (rola chorego)
Lekarz (rola zaodowa)
Powinności
Powinności
1.
Chęć wyzdrowienia
2.
Okazywanie zaufania
lekarzowi i akceptacja
jego umiejętności
zdrowotnych
1.
Działania w celu
zapewnienia opieki
pacjentowi
2.
Wykonywanie zawodu
zgodnie z zasadami
etyki
3.
Wykorzystanie
wszystkich
umiejętności,kwalifika
cji i wiedzy w
odniesieniu do
problemów
zdrowotnych
4.
Kierowanie się
obiektywnością i
emocjonalną
niezależnościa
Przywileje
Przywileje
1.
Zwolnienie z wykonywania
normalnych obowiązków
2.
Zwolnienie z
odpowiedzialności za stan
chorobowy
1.
Możliwość wejścia w
kontakty o dużym stopniu
intymności i poufałość
2.
Niezależność
podejmowania decyzji
3.
Posiadanie autorytetu
zawodowego
Ad.2)
Freidson zwrócił natomiast uwagę na
potencjalny konflikt, który tkwi u
podstaw relacji lekarz-pacjent
(„zderzenie perspektyw”)
wynikający z:
•
różnicy interesów, oczekiwań i wiedzy
•
zmian społecznych
•
poziom wiedzy medycznej pacjenta
•
nieuwzględnienie lub zignorowanie przez
lekarza objawów zgłaszanych przez pacjenta
Proces negocjacji między lekarzem a
pacjentem opiera się na 3 elementach
ingerujących w ten problem:
Depersonalizacji –
pojedynczy
przypadek choroby jest dla lekarza
jednym z wielu dlatego pacjent musi
zainteresować go swoją osobą
Zaufaniu do lekarza –
pacjent musi
zaakceptować lekarza jako kierującego
jego zdrowiem i życiem
Niepowodzeniu –
pacjent obawia się by
nie wydać się śmiesznym lekarzowi
dlatego stara się unikać takich sytuacji
Relację lekarz-pacjent opisać
można również w kategoriach
interakcji:
Interakcji niesymbolicznej –
partnerzy odpowiadaja na swoje
działania bezpośrednio
Interakcji sybolicznej – polega na
wymianie przekazów
komunikacyjnych między
uczestnikami, występującymi na
zmianę w roli ich nadawców i
odbiorców
Ad.3)
Zgodnie z teorią wymiany,
interakcje utożsamia się z
wymianą, co oznacza, że
zachowania jednostki są
wynagradzane lub karane
zachowaniami innych jednostek.
Typologia zachowań Balesa w relacji
lekarz-pacjent według ich charakteru.
Pozytywne relacje
Rozwiązywanie
problemu
•
Okazywanie
solidarności
•
Działania zmierzające
do obniżenia napięcia
•
Okazywanie zgody
•
Dawanie sugestii
•
Dawanie propozycji
•
Podawanie informacji
Pytania
Negatywne relacje
•
Pytania o
informację
•
Pytania o opinię
•
Pytania o sugestię
•
Okazywanie braku
zgody
•
Okazywanie
napięcia
•
Okazywanie
antagonizmu
W ostatnich latach do wyjaśnienia
relacji lekarz-pacjent używane są
głównie dwie teorie:
Teoria interakcji społecznych zakłada, że
pacjenci rozpoznają i reagują głównie
na zachowania socjoemocjonalne ze
strony swoich lekarzy.
Teoria wzajemności dowodzi, że pacjenci
rozpoznają i reagują zarówno na
zachowania społeczno-emocjonalne jak
i instrumentalne.W większości
przypadków ludzie czują się
zobligowani zachować się tak jak inni
zachowują się wobec nich.
Idealny
lekarz:
-
postrzegany jest w kategoriach
osobowości:
•
łatwość nawiązywania z nim kontaktu
•
otwartość
•
okazywanie „przyjacielskiego” podejścia do
pacjenta
•
wczuwania się w jego sytuację
Idealny lekarz c.d.
-
pacjenci oceniają jakość opieki
medycznej poprzez okazywane
im przez lekarza zachowanie
socjoemocjonalne a nie przez
pryzmat zachowań
instrumentalnych
Komunikacja pomiędzy
lekarzem a pacjentem
obejmuje
trzy aspekty:
1.
Stworzenie dobrych relacji
międzyludzkich
2.
Wymianę informacji
3.
Podjęcie decyzji o leczeniu
Typy interakcji w relacjach
lekarz-pacjent
Instrumentalna – umiejętności
techniczne związane z
rozwiązaniem problemu
Emocjonalna – traktowanie
pacjenta nie jako przypadku ale
osoby
Relacja lekarz-pacjent:
-
jest relacją społeczną
-
spełnia psychoterapeutyczną rolę
-
jest źródłem sytuacji stresowych
Stresujące elementy relacji lekarz-
pacjent
Choroba to stres,negatywne emocje,lęk
Wizyta u lekarza:
1.
Pacjent traci swoją niezależność,swoje
normalne zdolności do samodzielnego
rozwiązywania problemów
2.
Pacjent doświadcza dwóch rodzajów
niepokoju:
•
boi się o swoje zdrowie,że choroba może
być poważna,obawa o życie,perspektywa
niepełnosprawności
•
boi się,że lekarz może go zbyć,jeśli objawy
nie będą poważne a błahy przypadek może
być byle jak potraktowany przez lekarza
Wyróżnia się trzy rodzaje
zachowań charakteryzujących
komunikację lekarz-pacjent:
Przekaz komunikacyjny
kontrolowany przez lekarza
Przekaz komunikacyjny
kierowany przez pacjenta
Wymiana informacji –
komunikacja kontrolowana
przez lekarza
Komunikacja lekarz-pacjent
Język,słownictwo
Język medyczny
(profesjonalny)
Język codzienny
Język codzienny
LEKARZ
PACJENT
Zachowania werbalne i
niewerbalne w przekazie
informacji
1.
Sposób mówienia
2.
Poruszanie się
(ekspresja,gesty,zachowania)
3.
Sposób prezentowania się
(ubiór,znaki fizyczne,czystość)
4.
Kontekst społeczny (wcześniejsza
sytuacja lekarza i
pacjenta,wykształcenie,pozycja
społeczna)
Modele dotyczące relacji lekarz-
pacjent
1.
Model komunikacji
Oczekiwania
pacjenta:wysłuchanie,otrzymanie
wskazówek,emocjonalne relacje
uzupełniające ogólne postawy
Postawy lekarzy:poszukiwanie
informacji, współpraca,pełnienie
innych ról
Koncepcje dotyczące procesu
interakcji: wymiana
kontekstów,obustronne pełnienie ról
Najbardziej odpowiednie dla:
operowanie kontekstami
2.
Model społeczno-kulturowy
Oczekiwania pacjenta:społeczne
uznanie choroby,leczenie zgodnie z
jego pozycją społeczną
Postawy lekarzy:branie pod uwagę
społecznych i kulturowych
uwarunkowań sytuacji pacjenta i jego
choroby
Koncepcje dotyczące procesu
interakcji: społeczne role lekarza i
pacjenta,społeczno-kulturowe
uwarunkowania chorób
Najbardziej odpowiednie dla:
zrozumienia pacjenta i jego choroby w
szerszym kontekście społecznych
interakcji
3.
Model medycznego przenoszenia
Oczekiwania pacjenta:powtarzanie
dziecięcych konfliktów i potrzeb w
relacji z lekarzem
Postawy lekarzy:otwarcie na nawrotny
reakcji pacjentów,wrażliwość na
wszystkie dziecinne reakcje pacjentów
Koncepcje dotyczące procesu
interakcji: potwierdzenie,przekazanie
zwrotne
Najbardziej odpowiednie dla:
zrozumienia powracających potrzeb u
pacjenta i lekarza
4.
Model ludzkiego spotkania
Oczekiwania pacjenta:
przyjaźń,współpartnerstwo
Postawy lekarzy:orientacja na człowieka
nie na pacjenta
Koncepcje dotyczące procesu interakcji:
potrzeby egzystencjalne
Najbardziej odpowiednie dla: sytuacji
poważnych stresów
Postawy chorych wobec
zaleceń lekarzy
Brak postępowania chorego
zgodnie z zaleceniami lekarza
Nie zażywanie przepisanych
leków
Samowolna zmiana dawki
przepisanego leku
Dziękuję za uwagę