W 6. Metody analizy 

danych jakościowych

Dr Joanna Świątkiewicz

Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych 

i Dziennikarstwa w Poznaniu 

2

Rodzaje badań 

jakościowych

3

Badania biograficzne

•

Badania biograficzne są sposobem poznawania ludzi i 
ich świata dzięki 

studiowaniu różnych rodzaju 

dokumentów osobistych

•

Są zgodne z założeniem interakcjonizmu, 
fenomenologii, hermeneutyki  - 

dokumenty osobiste są 

właściwym źródłem poznania świata życia

•

Metoda zbierania danych

: wywiad narracyjny, 

pamiętniki, wspomnienia, listy, dokumenty osobiste 
(notatki, zdjęcia itp.), dyskusje grupowe, obserwacja 
etnograficzna

•

Przedmiot analizy

: przebieg życia, historia życia, case 

study, psychobiografia, autobiografia, biografia 
literacka, biografia  historyczna, trajektoria życia

•

Sposób analizy

: analiza treści, rekonstrukcja, ilustracja

•

Perspektywa analizy

: rozumiejąca, obserwacyjna

4

Badania biograficzne

Zastosowanie badań biograficznych w pedagogice:

(1)

biografia jako obszar uczenia się

 (badania z zakresu 

oświaty dorosłych, gerontopedagogiki, uczestnictwa 
społecznego  dorosłych, projektów uczenia się ludzi 
itp.)

(2)

biografia i zjawiska patologii społecznej

 (badania z 

zakresu resocjalizacji, pedagogiki penitencjarnej, 
kryminologii, studia indywidualnych przypadków, 
niedostosowania społecznego, dewiacji, dramatów 
życiowych ofiar i przestępców itp.)

(3)

biografia i zmiana makrospołeczna

 (badania i analiza 

indywidualnych losów życiowych w kontekście wielkich 
procesów historycznych, przemian transformacyjnych, 
np. zjawisk bezrobocia, emigracji zarobkowej itp.) 

5

Badania etnograficzne

•

Badania etnograficzne dotyczą 

opisu i wyjaśniania 

kulturowych warunków życia społeczności

, z 

uwzględnieniem kontekstów towarzyszących 
codziennym działaniom ludzi

•

Badacz traktuje badaną społeczność (np. konkretną 
szkołę) jako naturalne środowisko, do którego nie 
wprowadza żadnych zmian, a jedynie obserwuje i 
poznaje kontekst codziennych interakcji, działań

•

Efektem badań jest 

poznanie sieci społecznych 

zależności i kontekstów nadających znaczenie 
ludzkim działaniom

 oraz opracowanie na tej 

podstawie zweryfikowanej 

teorii ugruntowanej

 (czyli 

unikalnej teorii, ograniczonej do zebranych danych)

•

Typ badań etnograficznych bliski jest klasycznej 
monografii terenowej (problemowej)

6

Pedagogiczne badania 

środowiskowe

Perspektywa badań środowiskowych w 

pedagogice:

(1)

Badania mają cechy badań terenowych, polegają na 
„wejściu w teren” i opisaniu zastanej rzeczywistości, 
„tego, co jest”, ale mają również swoją specyfikę

(2)

Przedmiot badań –

 relacje zachodzące między 

środowiskiem życia człowieka a procesem wychowania 
(obejmuje celowe i planowe działania, a także rozległe 
wpływy pozaszkolnych środowisk wychowawczych) 

(3)

Zasady i metody badań –

 bezpośrednia styczność ze 

środowiskiem (obserwacja uczestnicząca), dialogiczna 
relacja badawcza (wywiady), zasada operowania 
wielostronnym materiałem badawczy, który opisuje się i 
prezentuje w postaci monografii terenowej 
(problemowej) 

7

Badania historyczno-społeczne

•

Badanie procesów wychowania i socjalizacji w ścisłej 
łączności z dziejami życia kulturalnego, społecznego i 
gospodarczego

•

Badania tego typu opierają się na koncepcji historii 
humanistycznej, interpretatywnej

•

Materiałem badawczym są różne świadectwa historyczne  
(materialne i niematerialne ślady przeszłości)

•

Badania uwzględniają problemy badawcze w formie pytań 
typu faktograficznego („Kiedy?”, „Gdzie?”, „Kto?”, 
„Co?”) oraz elementy krytyki zgromadzonych materiałów 
źródłowych, badanie ich autentyczności oraz trafności

•

Perspektywa historyczno-społeczna w badaniach pedagogicznych 
uwzględnia tradycyjne pola badawcze (historia doktryn i myśli 
pedagogicznej, wychowania, oświaty) oraz tematykę mikrohistorii 
dnia codziennego, zapisanej w pamięci i w doświadczeniach 
uczestników i świadków określonych wydarzeń (osób, grup 
społecznych, środowisk lokalnych)

8

Badania w działaniu

•

Badania w działaniu (action research) – organizacyjna 
forma badań pomagających w zmianie praktyki, w której 
praktyk (nauczyciel, pracownik socjalny, lider, animator) 
jest jednocześnie badaczem i organizatorem działań

•

Badanie porównujące warunki i efekty różnorodnych form 
społecznego działania, którego wyniki prowadzą do ulepszenia 
tego działania (modernizacja, innowacje)

•

Każdy cykl badawczy składa się z następujących 
elementów: zdefiniowanie problemu (

dostrzeżenie problemu, 

rozpoznanie go

)  - planowanie  działania (

program

) – działanie 

(

wdrożenie programu

) – rejestracja efektów, rezultatów działań, 

osiągniętych wyników (

ewaluacja

)- udoskonalenia planu ...

•

Wspólną cechą badań w działaniu jest 

sekwencyjność

 

myślenia i działania oraz 

cykliczność

 sekwencji

•

Zastosowanie: modernizacja lub wypracowanie nowych 
programów kształcenia i wychowania, polityki oświatowej lub 
społecznej, pracy socjalnej, szkoleń, form aktywizacji społecznej 

9

Model badania w działaniu (K. Lewin)

•

Rozmrażanie – uświadomienie problemu i projektowanie 
zmian (działań)

•

Zamrażanie – wprowadzenie działań do praktyki na stałe, 
jeśli wyniki ewaluacji są satysfakcjonujące

PLANOWANIE

wstępna 

diagnoza,

zbieranie 

danych, 

ocena zebranych 

wyników

PLANOWANIE 

DZIAŁANIA

REZULTATY

zmiany

w zachowaniu,

kompetencjach,

poglądach itp.

ZBIERANIE 

DANYCH

MIERZENIE 

WYNIKÓW

DZIAŁANIE

zmiany interakcji 

społecznych,

organizacja 

działania

REJESTROWANI

E

CZYNNOŚCI

rozmnażanie

zamrażanie

zmienianie

Pętla A

Działanie/ 

przemiana

Wyjście/ efekty, ocena

Wejście/ pomysł

Pętla C

Pętla B

10

Metody badań jakościowych

(1)

Obserwacja uczestnicząca – o metoda poznawania zjawisk 
poprzez zaangażowane uczestniczenie w nich; to osobisty styl 
badania przyjęty przez badaczy terenowych, którzy, kiedy już 
zostaną zaakceptowani przez członków badanej zbiorowości, 
mogą wykorzystywać różne techniki zbierania danych w celu 
zdobycia wiedzy o badanej grupie i jej sposobie życia.

(2)

Otwarty wywiad pogłębiony (indywidualny) polegający na 
szczegółowej, wnikliwej rozmowie z respondentem, której celem 
jest dotarcie do głęboko skrywanych potrzeb i motywacji, 
precyzyjnych informacji, poszerzenia wiedzy związanej z tematem 
badania (wywiad narracyjny – ekspercki, autobiograficzny, 
historia mówiona; wywiad skoncentrowany na problemie, wywiad 
recepcyjny)

(3)

Dyskusja grupowa (wywiad zogniskowany, fokus) rodzaj 
dyskusji prowadzonej przez specjalnie przeszkolonego moderatora 
na podstawie przewodnika do dyskusji, który wcześniej zostaje 
przedstawiony badanej grupie (małej, 8-10 osobowej).

11

Metody analizy 

danych jakościowych

12

Etapy analizy danych

•

Surowe dane jakościowe istnieją w postaci tekstów 
(notatek z terenu obserwacji, protokołów z wywiadów, 
konwersacji, transkrypcji nagrań, opisów analizowanych 
książek, fotografii, filmów, nagrań wideo). 

•

Analiza danych jakościowych jest procesem 
przekształcania tekstu z notatek terenowych, 
wywiadów w tekst w postaci teorii ugruntowanej 
(teorie ugruntowane w danych, to zbiór twierdzeń 
wyjaśniających jednostkowe doświadczenie i zjawiska 
występujące w badanych terenie).

•

Ogóle etapy analizy danych jakościowych:

•

1. redukcja danych,

•

2. reprezentacja danych,

•

3. weryfikacja danych (teorii ugruntowanej). 

•

Analiza danych jakościowych ma charakter kołowy 
(etapy analizy przeplatają się wzajemnie).

13

Porządkowanie i grupowanie 

danych

•

Matryca – to sposób uporządkowania danych 
jakościowych, obrazujący wypowiedzi, obserwacje 
zachowań badanych, podzielonych według określonych 
kategorii (matryce są skonstruowane w postaci tabel)

•

Sieci – to sposób obrazowania istniejących połączeń 
między badanymi zjawiskami; mogą to być sieci 
obrazujące kolejność zdarzeń (sieci sekwencyjne) lub 
ilustrujące zależności przyczynowo-skutkowe między 
badanymi zjawiskami (sieci przyczynowe)

•

Mapy – graficzne przedstawienie opracowywanego 
zjawiska, rama pojęciowa (mapa poznawcza); graficzna 
forma przedstawiania wzajemnych relacji i powiązań 
międzyludzkich (mapa kontekstowa)

•

Winieta – opis serii zdarzeń (w krótkim odcinku 
czasowym lub przestrzennym), które są specyficzne dla 
badanego przypadku, posiada strukturę narracyjną, 
uwzględniającą chronologię zdarzeń 

14

Opracowanie zebranego materiału

•

W badaniach jakościowych brakuje proceduralnych ograniczeń i 
odczytanie tekstów jest możliwe na różne sposoby.

•

Opracowując materiał wyodrębniamy:

•

1. wypowiedzi badanych,

•

2. materiał będący opisem zdarzeń, zjawisk, zachowań,

•

3. materiały, które zawierają wnioski, opinie, refleksje badacza.

•

Praca z tekstem polega na doborze kategorii analitycznych:

•

1. Jednostki i całości (jednostki lub zespoły jednostek 
narracji),

•

2. Konstrukcje (wątki główne i poboczne wypowiedzi),

•

3. Struktury pojęciowe (sposób, w jaki badanych relacjonuje 
przebieg zdarzeń)

•

4. Linia podstawowe i linia recesywna (kontynuowanie 
przez badanego głównego wątku wypowiedzi i odchodzenie od 
tego wątku, elementy uzupełniające wypowiedź) 

15

Wnioskowanie i weryfikacja

•

Synteza zebranych danych – dostrzeżenie całokształtu 
problemu, zrozumienie różnych, zaobserwowanych lub 
przeżytych w trakcie badania, zdarzeń 

•

Wnioski formułujemy z dużą ostrożnością, powinny być 
dobrze udokumentowane (uzasadnione stosownie dobranymi 
materiałami, np. cytatami z wypowiedzi badanych)

•

Kontrola i weryfikacja zebranego materiału  - pomocne są: 
1. triangulacja (wielostronne przyglądanie się badanym osobom, 
sytuacjom, zjawiskom; stosowanie różnych metod zbierania 
materiałów, korzystaniu z różnych źródeł);

•

2. ważenie dowodów – ostrożne podchodzenie do uzyskanych 
danych, ocena, które informacje mają mocne podstawy (ocena 
wiarygodności informatora, okoliczności badania, własnych 
przedzałożeń, które mogą zniekształcać odbiór informacji);

•

3. stały kontakt i uzyskiwanie informacji zwrotnych od badanych;

•

4. szczegółowa dokumentacja przebiegu badania;

•

5. teoretyczna wiedza badacza.

16

Redukcja danych

•

Redukcja danych polega na ich kodowaniu.

•

Kodowanie to wyszukiwanie i etykietowanie w 
tekście wskaźników zmiennych (kategorii 
analitycznych) oraz nadawanie im znaczenia.

•

Kodowanie rzeczowe otwarte – wielostronna analiza 
tekstu w celu znalezienia możliwie największej liczby 
kategorii analitycznych (zmiennych).

•

Kodowanie rzeczowe selektywne – wybieranie do 
dalszej analizy kategorie najbardziej reprezentatywny dla 
problemu badań.

•

Kodowanie teoretyczne – formułowanie 
hipotetycznych wyjaśnień dotyczących zależności między 
wyselekcjonowanymi kategoriami (kody teoretyczne 
ujęte w większą całość tworzą noty teoretyczne, z 
których później buduje się teorię ugruntowaną) 

17

Reprezentowanie danych

•

Reprezentowanie danych - to procedura analityczna 
zmierzająca do zestawienia kodów (teoretycznych) 
w celu zbudowania teorii ugruntowanej.

•

Metody reprezentacji danych:

•

1. sekwencyjna analiza dyskursu (reguł, według 
których uczestnicy interakcji budują własne wersje świata);

•

2. sekwencyjna analiza narracji (dotyczy logicznych i 
treściowych następstw w życiu badanego);

•

3. szacowanie współwystępowania – wykrywanie 
prawidłowości w poszczególnych sekwencjach danych 
(służy projektowaniu sieci powiązań przyczynowych 
pomiędzy badanymi kategoriami).  

•

Analiza sekwencyjna to zestawienie opracowanych kodów 
w kolejności chronologicznej w celu wykrycia ciągłości lub 
braku ciągłości logicznej.

18

Weryfikacja teorii 

ugruntowanej

•

Indukcja analityczna -  metoda weryfikacji teorii 
ugruntowanej, polegająca na konfrontowaniu 
danego twierdzenia hipotetycznego z każdym 
przypadkiem w badanym terenie. 

•

Jeśli jakiś przypadek nie jest zgodny z twierdzeniem, 
należy zmienić twierdzenie lub ograniczyć jego zakres, 
tak aby ten przypadek ponownie włączyć do analizy.

•

Cechą tej procedury jest niewykluczanie z analizy 
przypadków, które przeczą twierdzeniu hipotetycznemu.

•

Zmusza badacza do tworzenia nowych twierdzeń 
hipotetycznych oraz do krytycznego spojrzenia na 
zgromadzone dane.

19

Analiza treści

•

Analiza treści to metoda kodowania danych, w 
której kategorie analityczne wyprowadza się z 
koncepcji badań (nie z materiału badawczego, 
analizowanego tekstu).

•

Przebieg analizy:

•

1. zdefiniowanie badanych zmiennych,

•

2. rozbicie tekstu na jednostki analityczne (zdania, 
akapity, rozdziały, paragrafy, sekwencje merytoryczne),

•

3. wyszukiwanie wskaźników zmiennych (kategorii),

•

4. przekształcenie wskaźników w kody analityczne,

•

5. zestawienie kodów analitycznych,

•

6. wyodrębnienie kodów kontekstowych,

•

7. ulokowanie w kontekście kodów analitycznych,

•

8. prezentacja znaczeń odczytanych z tekstu,

•

9. weryfikacja odczytanych znaczeń (triangulacja).  

20

Typy analizy treści

•

Analiza semantyczna – odkrywa jawną warstwę 
tekstu, o czym on jest, kto jest bohaterem, jak 
często się pojawia w porównaniach z innymi 
bohaterami, w jakim kontekście.

•

Analiza semiotyczna – okrywanie niejawnych 
warstw tekstu, ukrytych intencji autora, poprzez 
interpretację.

•

Analiza retoryczna – analizie poddaje się figury 
stylistyczne i interpretuje się ich funkcję w tekście 
(metafory, ironię, synekdochy)