Metodologia
ekonomii
Zajęcia 10
Współczesna ekonomia
polityczna
Na podstawie: J.A. Caporaso, D.P. Levine
Theories of Political Economy 1992; S.
Tsuru Ku nowej ekonomii politycznej 1982;
L. Filipowicz i K. Opawski Teoria wyboru
publicznego 1992.
Ekonomia polityczna –
rys historyczny
Termin „ekonomia polityczna” - Adam
Smith i jego następcy
– zjawiska polityczne, w tym zwłaszcza
funkcjonowanie państwa, mają istotny wpływ
na przebieg procesów gospodarczych.
Zmiana akcentów zainteresowania
ekonomistów -„rewolucja
marginalistyczna” pod koniec XIX w.
(Walras, Marshall i ich kontynuatorzy)
– analiza roli państwa pozostawiona została
naukom politycznym.
Ekonomia polityczna –
rys historyczny
Wzrost zainteresowania efektami działań
rządu - rozwój ekonomii dobrobytu i
powojennej makroekonomii (m.in. keynesiści)
– argumenty na rzecz aktywnej roli państwa w
gospodarce wynikające z istnienia niesprawności
rynku (market failures) i stabilizacja gospodarki.
Potrzeba głębszej analizy procesów
politycznych - od końca lat 40–tych
(prekursorzy – K. Arrow, A. Downs, J.M.
Buchanan, G. Tullock, M.Olson)
– m.in. poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
dlaczego rząd robi to co robi i w jaki sposób robi to
co robi?
Ekonomia polityczna
Różne podejścia ekonomii politycznej
używają pojęć „ekonomia” i „polityka” w
różny sposób.
Podział głównych teorii ekonomii politycznej
według Caporaso i Levine (1992):
– Klasyczne podejście ekonomii politycznej
– Marksistowska ekonomia polityczna
– Neoklasyczna ekonomia polityczna
– Keynesowska ekonomia polityczna
– Ekonomiczne teorie polityki
– Podejścia skoncentrowane na sile
– Podejścia skoncentrowane na państwie
– Teorie skoncentrowane na sprawiedliwości
Zawodność rynków
P. Samuelson: „... teoria podziału nie jest
jeszcze ustalona” (1973)
Sceptycyzm co do odpowiedniego
działania mechanizmu rynkowego w
zakresie podziału
Zawodność rynku we wszystkich jej
aspektach jest faktem powszechnie
uznawanym (Tsuru 1982)
Zawodność rynków cd.
Wynika z niespełnienia następujących
warunków:
Wskaźniki (takie jak: ceny, płace, stopy
procentowe) wiernie odzwierciedlają
zmiany danych ekonomicznych i nie ulegają
manipulacjom
Ceny administrowane, sztywność stawek płac i
stóp procentowych.
Suwerenność konsumenta
Konsumenci nie są w stanie stwierdzić co jest
dla nich najlepsze a podejmowanie takich prób
jest kosztowne. Często konsumenci nie mogą
zgłosić na rynku prawdziwego popytu na dane
dobro.
Zawodność rynków cd.
Nieistotność efektów zewnętrznych
(zarówno pozytywnych i negatywnych)
Trudności z zinternalizowaniem efektów
zewnętrznych w przypadku dóbr publicznych.
Ryzyko związane z określeniem kosztów i
korzyści dla internalizacji ex ante (np. energia
atomowa).
„ ... w rozwoju techniki i mocy produkcyjnych
osiągnęliśmy już takie stadium, gdy efekty
zewnętrzne o charakterze ujemnym mogą
wykraczać poza typ rachunku ekonomicznego
symulującego rachunek transakcji
rynkowych” (Tsuru 1982, s.187).
Zawodność rynków cd.
Jeśli przyznajemy, że rynek zawodzi
oznacza to, iż „niewidzialne ręka” nie
działa i „ktoś” musi wziąć na siebie
zadanie kierowania gospodarki ku
pewnym szczególnym normatywnym
celom
Ekonomia musi się znowu stać ekonomią
polityczną o konkretnie określonych
aspektach normatywnych i szczegółowo
wyjaśnionych strategiach (Tsuru 1982)
Ku nowej ekonomii
politycznej
Konieczność rozszerzenia badań o:
1.
o formułowanie sądów
normatywnych
Określenie procesów, z pomocą których
można wyprowadzić sądy normatywne ze
społecznej zgodności
2.
o korzyści i straty zewnętrzne
Poszerzenie dyscypliny ekonomii o
współpracę z sąsiadującymi dyscyplinami
(Tsuru 1982)
Ku nowej ekonomii
politycznej
Shigeto Tsuru:
Kierowanie uwagi na problem sprawiedliwego
podziału, na badanie zawartości składników
PKB z punktu widzenia dobrobytu.
Próba określenia koszyka „minimów
obywatelskich” w kategorii podstawowych
dóbr konsumpcyjnych i usług oraz „minima
obywatelskie” w skali międzynarodowej.
Dyskusja nad oszczędzaniem czasu pracy w
procesie produkcji. „Ekonomia dobrobytu
powinna się zajmować raczej intensywnością
wykorzystywania czasu z punktu widzenia
dobrobytu niż długością czasu jako taką”
(1982, s.198)
Teoria wyboru
publicznego
Teoria wyboru publicznego (public choice)
jest ekonomiczną analizą nierynkowych
procesów decyzyjnych.
Przy zastosowaniu narzędzi i metod
właściwych dla ekonomii próbuje badać te
zjawiska, które tradycyjnie pozostawały w
sferze zainteresowań nauk politycznych:
– Wpływ indywidualnych jednostek na
procedury kolektywnego wyboru;
– Mechanizmy działania rządu, partii
politycznych i grup interesu.
Przesłanki metodologiczne
Teorii Wyboru
Publicznego
Ogólne założenia behawioralne:
metodologiczny indywidualizm i założenie o
racjonalności.
Opisywanie zjawisk politycznych przez
analogię do rynku (głosujący angażują się w
wymianę, partie polityczne konkurują
programami, etc.).
Rozwiązywanie problemów analogicznych
jak w sferze ekonomii: warunki istnienia
równowagi, etc. (Filipowicz i Opawski
1992).
Ekonomiczny model
demokracji Antony’ego
Downsa
Wyborcy są racjonalni i próbują
maksymalizować własne korzyści polityczne.
Celem partii politycznych jest wygranie
wyborów.
Demokracja jest złożonym systemem
wymiany (politycznym rynkiem), na którym
wyborcy wymieniają z partiami oddane głosy
na programy i określone działania rządu.
Zasadniczym celem sprawujących władzę jest
działanie na rzecz jej utrzymania – rząd nie
maksymalizuje dobrobytu społeczeństwa lecz
raczej własne korzyści.
Logika kolektywnego
wyboru Mancura Olsona
Grupy o niewielkiej liczbie członków są w
stanie zapewnić sobie odpowiedni poziom
dobra publicznego bez uciekania się do
przymusu.
Im większa grupa, tym bardziej poziom
zaspokojenia potrzeb w zakresie dobra
publicznego odbiegać będzie od optymalnego.
Dobra publiczne zapewniane przez państwo
(organizację grupy obywateli) nie są
dostarczane na zasadzie dobrowolnej
partycypacji w kosztach (podatki jako
negatywny selektywny bodziec).
Logika kolektywnego
wyboru Mancura Olsona
Społeczeństwa składają się z wielu grup
interesów.
Proces organizacji grup jest długotrwały i
kosztowny.
Czynnikiem istotnym z punktu widzenia
rozwoju kraju jest wpływ grup interesów
na tempo rozwoju wzrostu
gospodarczego.
Koalicje dystrybucyjne, jeśli reprezentują
niewielką część społeczeństwa dążą do
zagarnięcia jak największej części ogólnej
produkcji.