Stres psychologiczny i jego
przezwyciężanie
Wykład 5
Style radzenie sobie ze stresem
Prof. dr hab. Magdalena Marszał-Wiśniewska
Stres psychologiczny i jego
przezwyciężanie
Wykład 5
Style radzenie sobie ze stresem
Prof. dr hab. Magdalena Marszał-Wiśniewska
Pojęcie stylu radzenia sobie ze
stresem
lata 70-te i 80-te XX wieku –
poszukiwanie specyficznych
indywidualnych uwarunkowań
zachowania się w sytuacjach
stresowych
założenie: ludzie różnią się ze
względu na nawykowy sposób
zachowania się w sytuacjach
stresowych
Pojęcie stylu radzenia sobie ze
stresem
(coping style)…
Styl radzenia sobie = specyficzna dyspozycja
warunkująca zachowanie w sytuacjach stresowych
i różnice między ludźmi, dotyczące zachowania w
tych sytuacjach
(Carver i Scheier, 1994; Miller, 1990)
Styl
radzenia sobie = względnie stała, specyficzna
dla jednostki tendencja do określonego zmagania
się z sytuacjami stresowymi
(Krohne, 1996;
Wrześniewski, 1996)
Styl radzenia sobie = posiadany przez jednostkę
charakterystyczny dla niej repertuar strategii
radzenia sobie z sytuacjami stresowymi (
Heszen-
Niejodek, 2000)
Styl radzenia sobie ze stresem -
właściwości
Styl radzenia sobie = dyspozycja, względnie stała
tendencja wyznaczająca przebieg radzenia sobie
ze stresem
Styl radzenia sobie – ma status zmiennej
osobowościowej (Wrześniewski, 2000)
Sytuacja stresowa
Aktualny stan
psychofizyczny
osoby
Strategie
radzenia sobie
Właściwości poza
– osobowościowe
(płeć, wiek, I I,
wykształcenie
)
Uwarunkowania
osobowściwowe
(m.in. styl radzenia sobie)
Styl radzenia sobie ze stresem –
właściwości …
Styl radzenia sobie = strategie
radzenia sobie
względnie stała
tendencja do stosowania
określonych wzorców
radzenia sobie
CECHA
odnosi się do
konkretnych
zachowań
aktualizujących się
w sytuacji
STAN
Styl radzenia sobie ze stresem –
podstawowe pytanie
Jakie style
radzenia sobie ze stresem
można wyróżnić?
Jakie wymiary psychologiczne można wykorzystać
do opisu stylu?
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje
Koncepcja Suzanne Miller (1990)
kryterium: postawa wobec sygnałów dotyczących
stresora i własnych reakcji
dwa poznawczo-behawioralne style:
- I styl (czujny) – koncentracja uwagi na
stresorze i/lub własnej reakcji (poszukiwanie,
gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie
informacji dotyczących wydarzenia stresowego);
dążenie do konfrontacji z sytuacją stresową
- II styl (unikowy) – odwrócenie uwagi od
stresora i własnych reakcji (pomijanie,
odrzucanie, wypierania i zaprzeczanie
informacjom o wydarzeniu stresowym,
angażowanie się w bezstresowe formy aktywności)
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje …
Koncepcja Suzanne Miller (1990) …
Wyniki badań (Krohne, 1989, 1993; Miller, 1990): brak
korelacji między tymi dwoma stylami → dwa niezależne
style, a nie dwa przeciwstawne style (jeden wymiar- dwa
bieguny)
Cztery style:
- I – wysokie wymiary na obu wymiarach (radzenie
sobie przez wykorzystywanie i/ lub unikanie informacji
stresowych)
- II – duża czujność i słabe unikanie (dobre
przygotowanie do poszukiwania i wykorzystania
informacji [obfitość strategii czujnych]+ słabe
wyposażenie w strategie unikania informacji [ubóstwo
strategii unikowych])
I
I
I
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje …
Koncepcja Suzanne Miller (1990)
…
Cztery style (c.d.):
- – niska czujność + wysokie unikanie
(deficyt strategii umożliwiających uzyskiwanie
i wykorzystanie informacji, ale dobre
wyposażenie w strategie chroniące przed
sygnałami stresowymi)
- – niskie wartości na obu wymiarach
(mała czujność i słabe unikanie (ubogi
repertuar zaradczy → mała aktywność w
sytuacjach stresowych)
III
IV
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje …
Koncepcja Suzanne Miller (1990) …
technika: The Miller Behavioral Style
Scale (MBSS; 1987
)
- opis 4 sytuacji stresowych (zabieg
dentystyczny, napad terrorystyczny, możliwości
utraty pracy, zakłócenia w czasie lotu
samolotem) z 4 zachowaniami dotyczącymi
poszukiwania informacji i 4 – dotyczącymi
unikania sytuacji
- polska adaptacja (z modyfikacjami) – zespół
UŚ pod kierunkiem Heszen-Niejodek
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje …
Klasyfikacja Normana S. Endlera i
Jamesa D. A. Parkera (1990)
Norman S. Endler James D. A. Parker
York University; Trent University
Ontario, Canada Ontario, Canada
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacje …
Klasyfikacja Normana S. Endlera i
Jamesa D. A. Parkera (1990) …
kryterium: funkcja (cel) koncepcja
Lazarusa i Folkman
styl = typowy dla osoby sposób zachowania
się w różnych sytuacjach stresowych
trzy style:
- styl skoncentrowany na zadaniu
- styl skoncentrowany na emocjach
- styl skoncentrowany na unikaniu
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacja Endlera i Parkera …
Styl skoncentrowany na zadaniu
Podejmowanie wysiłków mających na celu
rozwiązanie problemu poprzez
przekształcenie poznawcze problemu i/lub
zmian w obrębie sytuacji; planowanie
rozwiązań sytuacji stresowych i
podejmowanie zadań; próba rozwiązania
problemu; prowadzi do → wzrostu
poczucia kontroli nad sytuacją i tym
samym zmniejszenia emocji negatywnych
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacja Endlera i Parkera …
Styl skoncentrowany na emocjach
Koncentracja na sobie i własnych
przeżyciach emocjonalnych (strach, gniew,
wstyd, poczucie winy); towarzyszyć temu
może ucieczka w fantazję, myślenie
życzeniowe; cel → zmniejszenie napięcia
emocjonalnego (faktycznie zwykle wzrasta
przygnębienie i wzrasta napięcie); osoby
preferujące ten styl mają tendencję do
obwiniania siebie i mają trudności w
podejmowaniu szybkich decyzji i
racjonalnych działań: niesprostanie
wymaganiom prowadzi do wzrostu złości i
tendencji do jej odreagowania
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacja Endlera i Parkera …
Styl skoncentrowany na unikaniu
Niedopuszczenie do konfrontacji z
problemem, wystrzeganie się myślenia,
przeżywania i doświadczania sytuacji
stresowej; ucieczka od problemu, bez
podejmowania wysiłków jego rozwiązania; 2
formy: (1) angażowanie się w czynności
zastępcze (ucieczka przez odwrócenie uwagi,
podjęcie zadań konkurencyjnych [sen,
jedzenie, chodzenie po sklepach]), (2)
poszukiwanie kontaktów towarzyskich
(spotkanie z przyjaciółmi, przebywanie z
ludźmi)
Style radzenia sobie ze stresem -
klasyfikacja Endlera i Parkera …
Technika: The Coping Inventory for
Stressful Situations (CISS; Endler i
Parker, 1990, 1994)
48 stwierdzeń dotyczących różnych zachowań
w sytuacjach stresowych; osoba badana
określa częstotliwość (skala od 1 do 5)
wykonywanej aktywności
polska adaptacja: Kwestionariusz Radzenia
Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS (Strelau,
Jaworowska, Wrześniewski i Szczepaniak,
2005)
Style radzenia sobie ze stresem -
podsumowanie
Niejednoznaczne wyniki badań nad związkami
między stylami radzenia sobie a odpowiednimi
treściowo strategiami stosowanymi w sytuacji
stresowej (nawet gdy do pomiaru używano tych
samych kategorii (Carver i Scheier, 1994)
Pytanie otwarte: Który styl gwarantuje
najwyższą efektywność radzenia sobie?
Pytanie otwarte: Czy zamiast odwoływać się do
specyficznych różnic indywidualnych
decydujących o zachowaniu się w sytuacji
stresowej (stylu) nie lepiej odwoływać się do
ogólnych czynników stanowiących wyznaczniki
ludzkiej aktywności (np. temperamentu,
osobowości, poczucia własnej skuteczności)?