UKŁAD
UKŁAD
NERWOWY
NERWOWY
AUTONOMICZNY
AUTONOMICZNY
UKŁAD
UKŁAD
NERWOWY
NERWOWY
AUTONOMICZNY
AUTONOMICZNY
Układ nerwowy autonomiczny
Układ nerwowy autonomiczny
część układu nerwowego, od której zależą czynności
część układu nerwowego, od której zależą czynności
mięśni poprzecznie prążkowanych, nazywa się
mięśni poprzecznie prążkowanych, nazywa się
układem
układem
somatycznym
somatycznym
druga część, od której idą na obwód włókna odśrodkowe
druga część, od której idą na obwód włókna odśrodkowe
do narządów wewnętrznych i która reguluje czynnością
do narządów wewnętrznych i która reguluje czynnością
serca, naczyń krwionośnych, gruczołów oraz mięśni
serca, naczyń krwionośnych, gruczołów oraz mięśni
gładkich w całym ustroju, nazywa się
gładkich w całym ustroju, nazywa się
układem
układem
nerwowym autonomicznym
nerwowym autonomicznym
grupy komórek nerwowych, od których odchodzą
grupy komórek nerwowych, od których odchodzą
obwodowe włókna nerwowe autonomiczne, są
obwodowe włókna nerwowe autonomiczne, są
rozmieszczone w ośrodkowym układzie nerwowym
rozmieszczone w ośrodkowym układzie nerwowym
nierównomiernie
nierównomiernie
są one skupione
są one skupione
w czterech okolicach ośrodkowego
w czterech okolicach ośrodkowego
układu nerwowego:
układu nerwowego:
w śródmózgowiu
w śródmózgowiu
w rdzeniu przedłużonym
w rdzeniu przedłużonym
w odcinku piersiowo – lędźwiowym rdzenia
w odcinku piersiowo – lędźwiowym rdzenia
kręgowego (na przestrzeni od I kręgu piersiowego do
kręgowego (na przestrzeni od I kręgu piersiowego do
II lędźwiowego)
II lędźwiowego)
w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego
w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego
ośrodki autonomiczne, położone w śródmózgowiu,
ośrodki autonomiczne, położone w śródmózgowiu,
rdzeniu przedłużonym i części krzyżowej rdzenia
rdzeniu przedłużonym i części krzyżowej rdzenia
kręgowego wraz z odchodzącymi od nich nerwami
kręgowego wraz z odchodzącymi od nich nerwami
stanowią
stanowią
część przywspółczulną (parasympatyczną)
część przywspółczulną (parasympatyczną)
układu autonomicznego
układu autonomicznego
ośrodki autonomiczne części piersiowo – lędźwiowej
ośrodki autonomiczne części piersiowo – lędźwiowej
rdzenia oraz odchodzące od nich włókna tworzą
rdzenia oraz odchodzące od nich włókna tworzą
część
część
współczulną (sympatyczną) układu nerwowego
współczulną (sympatyczną) układu nerwowego
autonomicznego
autonomicznego
Układ nerwowy autonomiczny
Układ nerwowy autonomiczny
istotną cechą odróżniającą układ autonomiczny od somatycznego jest to, że
istotną cechą odróżniającą układ autonomiczny od somatycznego jest to, że
droga nerwowa odśrodkowa w układzie autonomicznym składa się zawsze z
droga nerwowa odśrodkowa w układzie autonomicznym składa się zawsze z
dwóch neuronów
dwóch neuronów
włókna nerwowe somatyczne odchodzące od komórek rogów przednich
włókna nerwowe somatyczne odchodzące od komórek rogów przednich
rdzenia kręgowego biegną bez żadnej przerwy do mięśnia szkieletowego,
rdzenia kręgowego biegną bez żadnej przerwy do mięśnia szkieletowego,
natomiast każde włókno wychodzące z ośrodka autonomicznego w drodze na
natomiast każde włókno wychodzące z ośrodka autonomicznego w drodze na
obwód ulega przerwaniu w jednym ze
obwód ulega przerwaniu w jednym ze
zwojów obwodowych
zwojów obwodowych
, w których
, w których
rozpoczyna się drugi neuron, doprowadzający swe wypustki do komórek
rozpoczyna się drugi neuron, doprowadzający swe wypustki do komórek
efektora
efektora
każdy
każdy
nerw autonomiczny (współczulny lub przywspółczulny)
nerw autonomiczny (współczulny lub przywspółczulny)
składa
składa
się z wypustek dwóch połączonych ze sobą neuronów, z których jeden leży w
się z wypustek dwóch połączonych ze sobą neuronów, z których jeden leży w
układzie nerwowym ośrodkowym i kończy się w zwoju obwodowym, drugi w
układzie nerwowym ośrodkowym i kończy się w zwoju obwodowym, drugi w
tym zwoju się rozpoczyna i kończy w tkankach unerwianego narządu
tym zwoju się rozpoczyna i kończy w tkankach unerwianego narządu
włókna nerwowe autonomiczne, wychodzące z ośrodkowego układu
włókna nerwowe autonomiczne, wychodzące z ośrodkowego układu
nerwowego i kończące się na komórkach położonych w zwoju obwodowym,
nerwowego i kończące się na komórkach położonych w zwoju obwodowym,
nazywają się
nazywają się
włóknami przedzwojowymi
włóknami przedzwojowymi
, natomiast włókna odchodzące
, natomiast włókna odchodzące
od zwoju noszą nazwę
od zwoju noszą nazwę
włókien zazwojowych
włókien zazwojowych
Zwoje autonomiczne
Zwoje autonomiczne
w układzie autonomicznym skupienia komórek nerwowych, leżące na zewnątrz
w układzie autonomicznym skupienia komórek nerwowych, leżące na zewnątrz
ośrodkowego układu nerwowego, czyli
ośrodkowego układu nerwowego, czyli
zwoje autonomiczne,
zwoje autonomiczne,
leżą na drodze przebiegu
leżą na drodze przebiegu
nerwów autonomicznych w różnych odległościach od układu nerwowego ośrodkowego
nerwów autonomicznych w różnych odległościach od układu nerwowego ośrodkowego
zależnie od ich położenia rozróżniamy:
zależnie od ich położenia rozróżniamy:
zwoje przykręgowe
zwoje przykręgowe
należą do układu współczulnego
należą do układu współczulnego
leżą one po obu stronach kręgosłupa, tworząc
leżą one po obu stronach kręgosłupa, tworząc
pień współczulny
pień współczulny
zwoje przedkręgowe
zwoje przedkręgowe
leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej pozaotrzewnowo, w sąsiedztwie aorty
leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej pozaotrzewnowo, w sąsiedztwie aorty
brzusznej
brzusznej
dochodzi do nich stosunkowo niewiele włókien przedzwojowych, natomiast liczba
dochodzi do nich stosunkowo niewiele włókien przedzwojowych, natomiast liczba
włókien zazwojowych opuszczająca zwój jest bardzo dużą
włókien zazwojowych opuszczająca zwój jest bardzo dużą
w zwojach przedkręgowych następuje zatem zwielokrotnienie włókien nerwowych
w zwojach przedkręgowych następuje zatem zwielokrotnienie włókien nerwowych
dążących do narządów wewnętrznych
dążących do narządów wewnętrznych
włókna zazwojowe tworzą zawiłe sploty
włókna zazwojowe tworzą zawiłe sploty
do
do
splotów przedkręgowych
splotów przedkręgowych
należą:
należą:
splot trzewny
splot trzewny
splot krezkowy górny i dolny
splot krezkowy górny i dolny
splot nasienny
splot nasienny
splot tętnicy głównej
splot tętnicy głównej
splot podbrzuszny
splot podbrzuszny
zwoje śródścienne
zwoje śródścienne
położone na powierzchni lub w ścianie narządów wewnętrznych (mięśniu
położone na powierzchni lub w ścianie narządów wewnętrznych (mięśniu
sercowym, gruczołach, ścianie przełyku, żołądka i jelit, w pęcherzu moczowym,
sercowym, gruczołach, ścianie przełyku, żołądka i jelit, w pęcherzu moczowym,
macicy)
macicy)
do komórek tych zwojów dochodzą przeważnie przedzwojowe włókna
do komórek tych zwojów dochodzą przeważnie przedzwojowe włókna
przywspółczulne
przywspółczulne
Część współczulna układu
Część współczulna układu
autonomicznego
autonomicznego
współczulne włókna nerwowe wychodzą z
współczulne włókna nerwowe wychodzą z
rdzenia kręgowego w składzie korzonków
rdzenia kręgowego w składzie korzonków
brzusznych w odcinku piersiowo – lędźwiowym
brzusznych w odcinku piersiowo – lędźwiowym
komórki macierzyste tych włókien są skupione
komórki macierzyste tych włókien są skupione
w rdzeniu kręgowym pomiędzy rogami
w rdzeniu kręgowym pomiędzy rogami
przednimi a tylnymi istoty szarej rdzenia,
przednimi a tylnymi istoty szarej rdzenia,
tworząc na przestrzeni od pierwszego odcinka
tworząc na przestrzeni od pierwszego odcinka
piersiowego do drugiego lędźwiowego
piersiowego do drugiego lędźwiowego
słup
słup
boczny
boczny
(columna lateralis)
(columna lateralis)
po wyjściu z otworu międzykręgowego wraz z
po wyjściu z otworu międzykręgowego wraz z
nerwem rdzeniowym włókna współczulne
nerwem rdzeniowym włókna współczulne
odłączają się od niego, tworząc tzw.
odłączają się od niego, tworząc tzw.
gałąź
gałąź
łączącą białą
łączącą białą
(ramus communicans albus),
(ramus communicans albus),
która wchodzi do
która wchodzi do
zwoju pnia współczulnego
zwoju pnia współczulnego
pień współczulny
pień współczulny
(truncus sympathicus)
(truncus sympathicus)
z
z
każdej strony tworzy 21 do 24
każdej strony tworzy 21 do 24
zwojów
zwojów
współczulnych
współczulnych
, połączonych ze sobą
, połączonych ze sobą
włóknami nerwowymi
włóknami nerwowymi
leży on na bocznej powierzchni kręgosłupa
leży on na bocznej powierzchni kręgosłupa
w jego skład wchodzą:
w jego skład wchodzą:
3 zwoje szyjne
3 zwoje szyjne
11 – 12 zwojów piersiowych
11 – 12 zwojów piersiowych
4 – 5 zwojów lędźwiowych
4 – 5 zwojów lędźwiowych
3 – 4 zwoje krzyżowe
3 – 4 zwoje krzyżowe
Część współczulna układu
Część współczulna układu
autonomicznego
autonomicznego
włókna nerwowe, które wchodzą do pnia nerwu
włókna nerwowe, które wchodzą do pnia nerwu
współczulnego przez gałąź łączącą białą, biegną
współczulnego przez gałąź łączącą białą, biegną
w nim ku górze i ku dołowi i kończą się wokół
w nim ku górze i ku dołowi i kończą się wokół
komórek nerwowych, bądź to pierwszego
komórek nerwowych, bądź to pierwszego
napotkanego zwoju, bądź dopiero drugiego lub
napotkanego zwoju, bądź dopiero drugiego lub
trzeciego (są to włókna przedzwojowe)
trzeciego (są to włókna przedzwojowe)
od komórek zwojowych odchodzą włókna
od komórek zwojowych odchodzą włókna
zazwojowe
zazwojowe
większość tych włókien dołącza się do nerwów
większość tych włókien dołącza się do nerwów
rdzeniowych, do których dochodzi przez
rdzeniowych, do których dochodzi przez
gałęzie
gałęzie
łączące szare
łączące szare
(rami communicantes grisei)
(rami communicantes grisei)
wraz z nerwami rdzeniowymi włókna te biegną do
wraz z nerwami rdzeniowymi włókna te biegną do
unerwianych narządów
unerwianych narządów
część włókien zazwojowych dołącza się do naczyń
część włókien zazwojowych dołącza się do naczyń
tętniczych, z którymi dochodzi do narządów
tętniczych, z którymi dochodzi do narządów
pień współczulny
pień współczulny
zawiera w odcinku szyjnym
zawiera w odcinku szyjnym
trzy zwoje: górny, środkowy i dolny
trzy zwoje: górny, środkowy i dolny
, który
, który
najczęściej łączy się ze zwojem piersiowym
najczęściej łączy się ze zwojem piersiowym
pierwszym, tworząc
pierwszym, tworząc
zwój szyjno – piersiowy
zwój szyjno – piersiowy
albo gwiaździsty
albo gwiaździsty
od zwoju górnego odchodzą włókna unerwiające
od zwoju górnego odchodzą włókna unerwiające
narząd wzroku, gruczoły łzowe, ślinowe i serce
narząd wzroku, gruczoły łzowe, ślinowe i serce
zwoje środkowy i gwiaździsty oddają gałązki do
zwoje środkowy i gwiaździsty oddają gałązki do
splotu płucnego i sercowego
splotu płucnego i sercowego
od części piersiowej pnia współczulnego
od części piersiowej pnia współczulnego
odchodzą dwa
odchodzą dwa
nerwy trzewne (większy i
nerwy trzewne (większy i
mniejszy)
mniejszy)
Część przywspółczulna układu
Część przywspółczulna układu
autonomicznego
autonomicznego
włókna nerwowe układu przywspółczulnego opuszczają ośrodkowy układ
włókna nerwowe układu przywspółczulnego opuszczają ośrodkowy układ
nerwowy w obrębie czaszki i odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego
nerwowy w obrębie czaszki i odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego
podobnie jak w układzie współczulnym, tak i tu rozróżniamy włókna
podobnie jak w układzie współczulnym, tak i tu rozróżniamy włókna
przedzwojowe i zazwojowe
przedzwojowe i zazwojowe
część czaszkowa układu przywspółczulnego pozostaje w związku z
część czaszkowa układu przywspółczulnego pozostaje w związku z
III, VII, IX
III, VII, IX
i X nerwem czaszkowym
i X nerwem czaszkowym
włókna przywspółczulne, idące w
włókna przywspółczulne, idące w
nerwem III (okoruchowym),
nerwem III (okoruchowym),
zdążają do
zdążają do
zwoju rzęskowego, położonego w oczodole - od zwoju tego odchodzą włókna
zwoju rzęskowego, położonego w oczodole - od zwoju tego odchodzą włókna
zazwojowe do mięśnia rzęskowego i mięśnia zwężającego źrenicę
zazwojowe do mięśnia rzęskowego i mięśnia zwężającego źrenicę
włókna przedzwojowe, biegnące z
włókna przedzwojowe, biegnące z
nerwem VII (twarzowym),
nerwem VII (twarzowym),
dochodzą do
dochodzą do
zwoju skrzydłowo – podniebiennego położonego w dole o tej samej nazwie
zwoju skrzydłowo – podniebiennego położonego w dole o tej samej nazwie
oraz do zwoju podżuchwowego – włókna zazwojowe wychodzące ze zwoju
oraz do zwoju podżuchwowego – włókna zazwojowe wychodzące ze zwoju
skrzydłowo – podniebiennego unerwiają gruczoł łzowy, błonę śluzową nosa i
skrzydłowo – podniebiennego unerwiają gruczoł łzowy, błonę śluzową nosa i
podniebienie
podniebienie
od zwoju podżuchwowego włókna przywspółczulne dochodzą do ślinianek
od zwoju podżuchwowego włókna przywspółczulne dochodzą do ślinianek
podżuchwowej i podjęzykowej
podżuchwowej i podjęzykowej
włókna przedzwojowe, idące z
włókna przedzwojowe, idące z
nerwem IX (językowo – gardłowym),
nerwem IX (językowo – gardłowym),
kończą
kończą
się w zwoju usznym – włókna zazwojowe unerwiają śliniankę przyuszną
się w zwoju usznym – włókna zazwojowe unerwiają śliniankę przyuszną
największe skupienie przedzwojowych włókien przywspółczulnych w odcinku
największe skupienie przedzwojowych włókien przywspółczulnych w odcinku
czaszkowym stanowi
czaszkowym stanowi
nerw błędny
nerw błędny
włókna te dochodzą w klatce piersiowej do splotów sercowego i płucnego i
włókna te dochodzą w klatce piersiowej do splotów sercowego i płucnego i
kończą się w zwojach przywspółczulnych tych narządów
kończą się w zwojach przywspółczulnych tych narządów
w jamie brzusznej przedzwojowe włókna nerwu błędnego dochodzą do zwojów
w jamie brzusznej przedzwojowe włókna nerwu błędnego dochodzą do zwojów
przełyku, żołądka, wątroby, trzustki, jelita cienkiego i nerek
przełyku, żołądka, wątroby, trzustki, jelita cienkiego i nerek