Wykład z prawa 

ubezpieczeń społecznych

Zagadnienia podstawowe

Dr Ewa Kulesza

Wykaz obowiązujących aktów 

prawnych z zakresu ubezpieczeń 

społecznych

• 1. Ustawa z 13 października  1998 r. o systemie 

ubezpieczeń społecznych ( t.j. Dz. U. z 2015 r.  
poz.121 ze zm.)

• 2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o 

emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń 
Społecznych ( t.j. Dz. U. z 2015 r. ,748 ze zm.) 
oraz ustawa  z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i 
funkcjonowaniu funduszy emerytalnych ( t.j. Dz.U. 
z 2013 r., poz. 989 ze zm.)

 

 

Wykaz obowiązujących aktów 

prawnych z zakresu ubezpieczeń 

społecznych (c.d.)

• 3.

 

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o 

świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia 
społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( t.j. 
Dz.U. z 2014 r. , poz. 159 ze zm.)

• 4. Ustawa z 30 października 2002 r. o 

ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków 
przy pracy i chorób zawodowych ( t.j. Dz.U. z 
2015 r. , poz. 1242 ze zm.)

Metody ( techniki) zabezpieczenia 

społecznego obywateli

• I.

 

1.Metoda ubezpieczeniowa

•    2. Metoda opiekuńcza
•    3. Metoda zaopatrzeniowa
• II. Cechy różniące:
•  - sposób finansowania,
•  - zakres podmiotowy beneficjentów,
•  - przesłanki uzyskania prawa do świadczeń,
•  - charakter prawa do świadczeń ( podmiotowe – 
•     uznaniowe),
•  - rodzaje podmiotów realizujących zadania ;

Ubezpieczenia społeczne – pojęcia 

podstawowe

• Zdarzenie losowe

 

( to, co się zdarzyło : 

przypadek, wypadek, zajście, okoliczność, które 
zaszły w życiu człowieka bez jego woli, choć 
niekoniecznie bez jego udziału 

• – cechą ubezpieczeń społecznych jest ochrona 

przed skutkami zdarzeń losowych, które dotykają 
osoby ubezpieczone, zwłaszcza przed skutkami 
niemożności zarobkowania;

• - zdarzenia losowe to: choroby, 

niepełnosprawność , poród, starość czy śmierć;

Ubezpieczenia społeczne – pojęcia 

podstawowe

• Ryzyko ubezpieczeniowe

 

: takie zdarzenie

 

losowe, którego wystąpienie stwarza – zgodnie z 
warunkami ubezpieczenia – uprawnienie do 
żądania od ubezpieczyciela wypłaty określonego 
świadczenia;

• - ryzyko ubezpieczeniowe jest tworem prawnym – 

dopiero objecie określonego skutku zdarzenia 
losowego ochroną ubezpieczeniową kreuje byt 
prawny tego zdarzenia i podnosi je do kategorii 
prawnej;

Ubezpieczenia społeczne – pojęcia 

podstawowe

• Zdarzenia ubezpieczeniowe: określony rodzaj 

sytuacji, w jakiej znalazł się ubezpieczony 
wskutek zajścia zdarzenia losowego i  rodzaj 
potrzeby wywołanej tym zajściem, co do której 
prawo przewiduje określony rodzaj świadczenia 
ubezpieczeniowego;

Cechy ubezpieczenia społecznego

• 1. Związanie z wykonywaniem pracy zarobkowej
• 2. Przymusowość,
• 3. Równość traktowania wszystkich 

ubezpieczonych bez względu na płeć, stan 
cywilny, stan rodzinny ; zasada równości dotyczy:
- warunków objęcia systemem ubezpieczeń,

• -obowiązku opłacania i obliczania składek 

ubezpieczeniowych,

• - obliczania wysokości świadczeń,
• -okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa 

do świadczeń,

Cechy ubezpieczenia społecznego

• 4. Zakres przedmiotowy – związany z ryzykiem 
•     ubezpieczeniowym,
• 5. Charakter roszczeniowy świadczeń  po spełnieniu 
•    przesłanek; warunki nabywania prawa do 

świadczeń,

• 6.Formalizm i schematyzm ubezpieczenia,
• 7. Finansowanie z funduszów celowych 

pochodzących

•     ze składek ubezpieczonych

Cechy ubezpieczenia społecznego 

(c.d.)

• 8. Niedochodowość ubezpieczenia społecznego -

•   ubezpieczenie gospodarcze ma  charakter 

komercyjny’

• 9. Zasada wzajemności- zależność pomiędzy 

•    opłacaniem składki i jej wysokością oraz okresem 

•    płacenia składek a prawem do świadczeń i ich

•     wysokością,

• 10. Zasada solidaryzmu – składki pokrywają 

świadczenia

•    dla wszystkich ubezpieczonych bez względu na 

•    ryzyko,  

• 11. Zasada samorządności ubezpieczeń – wpływ  

•   ubezpieczonych na administrowanie ubezpieczeniem,

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• Składka ubezpieczeniowa – jest świadczeniem 

pieniężnym o charakterze :

• -przymusowym, 
• -celowym , 
• -odpłatnym 
• -bezzwrotnym

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• Konstrukcja składki: 
• 1.Podział w zależności od sposobu obliczania i 
•    odprowadzania składki:
•    - składka łączna na wszystkie rodzaje ubezpieczeń,
•    - składka płacona odrębnie na poszczególne 

rodzaje ryzyk,

• 2. Podział w zależności od podmiotu płacącego 

składki:

•  -  płacona tylko przez pracodawcę,
•  - płacona tylko przez pracownika,
•  - płacona przez oba podmioty,

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• Podział i finansowanie składki według ryzyk 

ubezpieczeniowych:

• - składka na ubezpieczenie emerytalne – 

19,52% podstawy wymiaru (płacona po połowie 
przez płatnika składek i ubezpieczonego:  9,76 % 
płatnik i 9,76% ubezpieczony),

• Ale:
• część pokrywana z wynagrodzenia 

ubezpieczonego…

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• …przekazywana jest  – w zależności od 

wybranego systemu ubezpieczenia emerytalnego: 

• - w całości do Funduszu Ubezpieczeń 

Społecznych, 

• lub
• - dzielona pomiędzy FUS i otwarty fundusz 

emerytalny wg. proporcji: 2,43 % do ZUS

•                       7,3 % do OFE ( art.. 22 ust.3 ustawy 

syst.) z tym, że  do OFE przekazywane jest 2,92%, 

a 4,38% ewidencjonowane na subkoncie w ZUS

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• - składka na ubezpieczenie rentowe – 8% 

podstawy wymiaru (płaci 1,5 % ubezpieczony, 
6,5% płatnik składek),

• - składka na ubezpieczenie chorobowe – 2,45 

podstawy wymiaru – płaci wyłącznie 
ubezpieczony,

• - 

składka na ubezpieczenie wypadkowe – 

płacona wyłącznie przez płatnika składek w 

wysokości od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru 

– zróżnicowana w zależności od poziomu zagrożeń 

zawodowych i skutków tych zagrożeń ( art.. 15 

ust.2 ust. systemowej),

Składka ubezpieczeniowa – pojęcie i 

cechy

• „podstawa wymiaru” na ubezpieczenie 

emerytalne i rentowe: przychód w rozumieniu 
przepisów o podatku dochodowym od osób 
fizycznych z tytułu zatrudnienia....

• ( art.. 18 ustawy systemowej) a w przypadku osób 

prowadzących działalność gospodarczą przez 
pierwsze 24 miesiące – zadeklarowana kwota, nie 
niższa niż 30% najniższego wynagrodzenia ( art.. 
18a);

• ograniczenia w kwotach rocznej podstawy 

wymiaru składek ( art.. 19 ustawy systemowej)

Zasady i tryb opłacania składek – 

zadania płatnika składek

• 1. Obliczanie , potrącanie i odprowadzanie składki
• 2. Opłacanie części składek ubezpieczeniowych
• 3. Zaprzestanie obliczania i przekazywania składki po 

przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek 
określonej w art.. 19 ust. systemowej,

• 4. Odpowiedzialność płatnika składek za 

niewykonanie obowiązków związanych z 
odprowadzaniem składek: w tym np.:

   - odsetki za zwłokę w odprowadzeniu składek na 

zasadach określonych w ordynacji podatkowej ( art.. 
23)- odsetek nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie 
przekraczałaby 6,60 zł,

Zasady i tryb opłacania składek – 

zadania płatnika składek

• - 

dodatkowa opłata wymierzana przez ZUS do 

wysokości 100% nieopłaconych składek lub w 
przypadku zaniżenia wysokości składek,

• - możliwość zabezpieczenia należności w drodze 

założenia na wniosek ZUS księgi wieczystej dla 
nieruchomości dłużnika,

• - wpis do księgi wieczystej hipoteki przymusowej jako 

zabezpieczenie należności z tytułu składek,

• - prawo żądania od dłużnika wyjawienia 

nieruchomości i przysługujących praw majątkowych, 
które mogą być przedmiotem hipoteki przymusowej 
lub zastawu,

Zasady i tryb opłacania składek – 

zadania płatnika składek

• - 

zabezpieczenie składek ustawowym prawem 

zastawu na majątku dłużnika oraz stanowiących 
współwłasność  dłużnika i współmałżonka 
rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach 
majątkowych,

…………………………..

• ……………………………………………