Zasady zarządzania 

Zasady zarządzania 

organizacjami

organizacjami

dr Anna Adamik

dr Anna Adamik

Katedra Zarządzania

Katedra Zarządzania

Politechnika Łódzka

Wydział Organizacji i Zarządzania 

Pojawia się pytanie, czy nauki o 
zarządzaniu, zarządzanie 

– jest wiedzą (nauką), 
- czy też umiejętnością (sztuką)? 

L. Gliuck (przedstawiciel nauk zarządzania),

 

określił kierowanie /zarządzanie, jako

dziedzinę wiedzy, 

która dąży do 

zrozumienia, dlaczego i w jaki sposób ludzie 
współpracują, aby osiągnąć określone cele i 
zwiększyć użyteczność systemów 
współdziałania między ludźmi. 

H.M. Boettinger (przemysłowiec i 

wykładowca zarządzania)

twierdzi, że kierowanie jest sztuką

, 

a więc 

twórczym „porządkowaniem chaosu 
organizacyjnego”. 

Przy czym, jak każda dziedzina sztuki i literatury 
wymaga trzech składników: 

wizji artysty, 

znajomości rzemiosła i skutecznego 
komunikowania się.

 

Pod tym względem zarządzanie jest sztuką bo 
wymaga tych składników. 

R.A. Webber

twierdzi zaś, że wiedza (nauka) bez 
umiejętności (czyli sztuki) 

i sztuka bez wiedzy (nauki)

oznacza stagnację oraz niemożliwość 
przekazania wiadomości i wykorzystania 
ich w praktyce. 

M.Crozier

zarządzanie jest sztuką praktyczną 

nie może być ono stosowaniem doktryn, lecz 

odpowiedzią na rzeczywiste problemy i 

ograniczenia zależne od tego, na ile ludzie 

zdolni są do odkrywania i stosowania 

właściwych rozwiązań. 

W związku z tym 

zarządzanie będzie w 

połowie nauką, a w połowie sztuką mądrego 

działania w warunkach niepewności 

Zarządzanie, to

działalność 

kierownicza

 

polegająca na 

ustalaniu celów i 

powodowaniu ich realizacji 

w organizacjach 

podległych zarządzającemu 

na podstawie własności

 środków produkcji 

lub 

prawa dysponowania nimi

Zorganizowane działanie człowieka odbywa 

się według pewnego schematu, który 

obejmuje 6 następujących po sobie etapów

:

Schemat ten – stanowiący swoistą filozofię 
sprawnego działania – stał się powszechnie 
znany pod nazwą 

Każdy z wymienionych w schemacie etapów 
jest równie ważny i żadnego nie można 
pominąć. 

cyklu działania zorganizowanego 

lub też 

„cyklu       organizacyjnego”.

Pierwszy etap cyklu

 polega na

 

sformułowaniu określonego celu.  

Chcąc go dobrze sformułować, dobrze czyli tak, by 

zapewnić sobie wysokie prawdopodobieństwo jego 

realizacji 

spełnić trzeba kilka warunków, 

MUSI ON BYĆ:

 

• JEDYNY, 

• ŚCISŁY, 

• OGRANICZONY 

• I UŻYTECZNY

Następne 

etapy cyklu organizacyjnego

zależą bezpośrednio 

od ustalonego celu i 

przebiegają pod kątem widzenia jego 

osiągnięcia, 

lub zbliżenia do jego osiągnięcia. 

Drugi etap cyklu zorganizowanego działania 

polega na badaniu warunków i środków działania 
potrzebnych do osiągnięcia postawionego celu. 

Zakłada 

rozważenie wszelkich sposobów i 

wybranie sposobu 

najodpowiedniejszego do 

wykonania danego działania. 

W tym celu korzysta się tu więc z :
• obserwacji, która daje pierwsze pojęcie o danym 

zjawisku lub problemie,

• doświadczenia, które pozwalają na ustalenie 

ilościowych i jakościowych związków między tymi 
zjawiskami

Trzeci etap

polega na zaplanowaniu działania , 

czyli na 

obmyśleniu dróg dojścia do 

celu 

(celów). 

W tym miejscu należy:

• szczegółowo zdezagregować cel na 

konkretne zadania (czynności składowe 

przedsięwzięcia), 

• określić czasy trwania oraz wyznaczyć 

imiennie osoby odpowiedzialne za ich 

realizację

Czwarty etap

 

polega na przygotowaniu środków uznanych za 
potrzebne. 

W tym etapie chodzi o 

pozyskanie i przygotowanie

 

odpowiedniej ilości (zasobów) - ludzi i środków 
potrzebnych do osiągnięcia celów 

oraz ich 

„

rozmieszczenie”, czyli przydzielenie

 im 

zaplanowanych zadań i środków działania.

 

Piąty etap

polega na 

wykonaniu zamierzonego 

działania 

stosownie do powziętego planu. 

Po jego zakończeniu powinno nastąpić pełne 

osiągnięcie postawionego celu

.

Szósty etap,

to kontrola osiągniętych wyników i wyciągnięcie 

wniosków.

Ocena wyników 

jest podstawą ponownego działania, bądź 

wtórnego badania poszczególnych elementów i 

odpowiedniego skorygowania planów (bądź sposobów 

realizacji zadania).  

Przy czym należy pamiętać, że kontrola możliwa jest w wielu 

postaciach np. kontroli końcowej, kontroli bieżącej. 

Może być realizowana:

• przez samego pracownika – samokontrola 

• przez kierowników, 

• kolegów lub 

• inne powołane do tego jednostki (kontrola zewnętrzna). 

W działalności organizacyjnej, w procesie 
zarządzania/ kierowania, 

by uzyskiwać lepsze rezultaty, w szybszym 
niż rywale czasie należy kierować się 
pewnymi

 

prawami i zasadami lub wytycznymi

, które 

ułatwiają lub wręcz 

umożliwiają

 osiągnięcie 

określonych zadań.

(PODOBNIE JEST I Z METODAMI I 

TECHNIKAMI)

Znaczenie zasad polega na tym, że:

wyrażają one pewne prawidłowości 
zachodzące 

obiektywnie, bez względu na 

cechy osoby kierującej oraz warunki działania

.

 

ułatwiają w

 ten sposób realizację procesu 

zarządzania i

chronią przed

 popełnieniem poważniejszych 

błędów.

W literaturze można znaleźć 

wiele zasad, 

ogólnie mając na uwadze zakres ich 

zastosowania w praktyce można je 

pogrupować w  kilka  grup:

• GRUPA1, to zasady o charakterze 

ogólnym

 a 

zarazem podstawowym. Mają one 
zastosowanie przy organizowaniu różnych 
rodzajów prac, niektórzy nadają im wręcz 
rangę PRAW

. 

• GRUPA 2, to zasady i wytyczne 

ekonomizujące

 działanie i poprawiające jego 

sprawność. 

Grupa 1

Zasada podziału pracy

• Jest to podstawowa zasada działalności 

zespołowej, która doceniana była już w 

starożytności. 

• Już Kartezjusz pisał, że każdą trudność trzeba 

podzielić na tyle cząstek, na ile jest to możliwe 

i na ile trzeba, aby je najlepiej rozwiązać.

• Adamiecki zaś zauważał, że 

jeśli praca jakiejś jednostki składa się z 
powtarzania dwóch lub więcej czynności 

i podzielimy ją tak, by każdą czynność móc 
wyróżnić i potem wykonywać seriami, lub 
powierzymy organom specjalnie do nich 
uzdolnionym lub przygotowanym,  

to ogólny nakład pracy i środków wytwórczych 
zmniejszy się, a wynik użyteczny powiększy się.

Realizując podział pracy (wg Smitha) osiąga 

się:

• Wzrost sprawności działania każdego 

pracownika wskutek osiąganej wprawy i rutyny

• Oszczędność czasu, który zwykle traci się, gdy 

przechodzi się od jednego do drugiego rodzaju 
pracy (zmiana narzędzi, metody itp.)

• Wynalezienie większej liczby maszyn 

wykonujących powtarzalne czynności, które 
ułatwiają i skracają pracę oraz pozwalają 
jednemu człowiekowi wykonywać pracę wielu 
ludzi 

Zasady humanizacji pracy, 

• Działalność zawodowa powinna prowadzić do aktywizowania 

różnych zdolności robotnika, z własnym rytmem pracy

• Praca powinna być w taki sposób zorganizowana, aby 

pracownik wykonując swe zadania uczył się czegoś nowego, 

• Każdy potrzebuje minimum przestrzeni dla własnych decyzji, 

musi mieć także możliwość kontrolowania wyników własnej 

pracy, 

• Praca powinna być tak zorganizowana, by zadania wypływały 

jedne z drugich i tak zazębiały się oraz aby zapewniała 

zmianę stanowisk pracy (rotację) i kontakty społeczne, 

• Z każdą pracą powinna łączyć się nadzieja na przyszłe, 

rosnące dochody, powierzanie władzy oraz możliwość 

rozwoju i awansu 

Zasada koncentracji pracy (lub scalania)

• Jest uzupełnieniem zasady podziału pracy. 

• Głosi, że zgromadzenie i połączenie 

wyspecjalizowanych w realizacji tego samego 
zadania wykonawców i aparatury w jednym 
miejscu (i pod jednym kierownictwem) 
zwiększa wynik użyteczny pracy 

Zasada harmonizacji pracy 

• przy czym harmonizacja działań oznacza, że:

•  wyniki pracy będą tym lepsze, im lepiej 

dobrane będą i lepiej ze sobą skoordynowane 
uczestniczące w niej elementy, ludzie i środki 
działania oraz

•  im czasy działania poszczególnych elementów 

będą ze sobą lepiej zgrane i 
zsynchronizowane

.

Zasada harmonii występuje w postaci 

harmonii:

• Doboru organów
• Czasu działania organów 
• Duchowej (zachodzącej między ludźmi w 

procesie pracy)

Grupa 2

Zasada efektywności (ekonomiczności)

ekonomiczność= wyniki/nakłady> 1

Zasada optymalnej produkcji

Dla każdego organu (człowieka, maszyny) 
istnieje zawsze pewna ściśle określona 
granica wydajności, przy której koszt na 
jednostkę jest najmniejszy, po jej 
przekroczeniu koszt na jednostkę zaczyna 
wzrastać

 

Zasada kompleksowości

Nakazuje określić zakres, obszar, wielkość 
całego przedsięwzięcia organizacyjnego, 

by osiągnąć cel trzeba bowiem być 
świadomym wszystkich zagadnień tworzących 
tematycznie dane zagadnienie docelowe. 

Zasada systematyczności

By uniknąć chaosu trzeba w sposób planowy i 
długofalowy rozwiązywać poszczególne 
problemy i 

unikać działalności improwizowanej – 
minimalizować ją.

Zasada indywidualizacji

Zaleca rozwiązywanie zagadnień 
organizacyjnych jako zjawisk 
niepowtarzalnych, swoistych, odrębnych 

a nie stosować sztywnych schematów, bo to 
może wywołać wiele negatywnych skutków 

Zasada jedności działania

Należy dążyć do sprzyjania powiązaniu celów 
pracownika z celami instytucji, 

chociaż bardzo często są różne, ale godne 
poszanowania

Zasada dyscypliny pracy

Dyscyplina decyduje o sprawności 

funkcjonowania organizacji, o jej wynikach.

Chodzi tu nie tylko dyscyplinę w zakresie 

wykorzystania czasu pracy, ale i przestrzegania 

porządku i reguł postępowania rodzinnego i 

społecznego (punktualność, posłuszeństwo, 

pracowitość, poszanowanie norm, umów i 

zwyczajów społecznych w organizacji). 

Pamiętać trzeba o dyscyplinie formalnej oraz 

wewnętrznej- samodyscyplinie- zgodnej z 

własnym sumieniem i świadomością.

Zasada ładu materialnego (porządku)

Polega na przestrzenny i logicznym 
uporządkowaniu rzeczy. Działanie dobrze 
zorganizowane będzie bardziej sprawne, gdy 
zbiór przedmiotów do niego 
wykorzystywanych będzie przestrzennie pod 
jakimś względem uporządkowany.

„Odpowiednie miejsce dla każdej rzeczy i 
każda rzecz na odpowiednim miejscu

”

Zasada równoległości (jednoczesności)

Przy realizowaniu jednego zadania starać się 
realizować jednocześnie (przy okazji) kilka 
innych zbieżnych działań, by zaoszczędzić 
czas i środki.

Robiąc jedno- robić wiele

Umiejętność realizacji kilku działań 
jednocześnie stanowi tajemnicę sukcesów 
osobistych wielu sprawnych ludzi – Napoleon, 
Edison

Zasada odpowiedniego miejsca

Aby działanie było sprawnie realizowane trzeba 

dla niego wybrać najbardziej właściwe miejsce 

realizacji. 

Właściwa lokalizacja ludzi i obiektów to broń w 

walce konkurencyjnej.

Zasada odpowiednich środków

Ten sam cel można osiągnąć różnymi jakościowo 

środkami. 

Można działać gospodarnie i rozrzutnie. 

Najlepiej osiągać założony cel przy najmniejszych 

nakładach ogólnych. 

Zasada odpowiedniego sposobu

Ten sam cel można realizować różnymi 
sposobami (metodami).

Ustalenie najwłaściwszego sposobu wymaga 
analizy wielu wariantów, oraz wyboru 
najodpowiedniejszego wariantu z punktu 
widzenia realizacji danego zadania. 

Zasada decydującego momentu (odpowiedniej 

chwili)

Skutek i efekt końcowy czynu często zależy od 

wyboru właściwej chwili, w której podejmujemy 

działanie. 

Najodpowiedniejszym jest moment , w którym 

może nastąpić najwyższa sprawność czynu , czyli 

nie za wcześnie, nie za późno ale „w sam raz”. 

Istnieją jednak przypadki kiedy możemy 

powiedzieć/ bo się opłaca „Im wcześniej tym lepiej” 

(antycypacja – wyprzedzanie) lub „lepiej późno niż 

wcale” – gra na zwłokę (kunktacja- zwlekanie)

 

Z cyklu działania zorganizowanego

, 

wywodzi się cały zbiór zagadnień związanych z 
metodami i technikami. 

Każda bowiem metoda jest przykładem 
działania zorganizowanego.

Rozważania nasze należy rozpocząć od sposobu 
działania. Jest to najszersze pojęcie.

Sposób działania 

– umyślny dobór zasobów i środków 
działania (czyli celów pośrednich) oraz 
zgodna z zamierzeniem kolejność ich 
stosowania. (J. Zieleniewski).

Metoda to 

uświadomiony i uporządkowany

 

sposób działania złożonego, powtarzalny z 
racji swej skuteczności (Koźmiński, Zawiślak).

Metoda stanowi 

zorganizowane

, 

systematyczne postępowanie, w którym 
działalność prowadzona jest w sposób 

zrutynizowany.

Techniki są więc częścią składową metody. 

Są one sposobami postępowania 
przeznaczonymi do specjalnego celu, 
elementu (części) lub okresu. 

Są podporządkowane postępowaniu 
stosowanemu w metodzie. 

Technika, to celowy, racjonalny, 

oparty na 

teorii sposób wykonywania prac w jakiejś 
dziedzinie

 

Głównym przedmiotem ich 
zainteresowania jest człowiek, 

jako podstawowy element w procesie pracy, 

którego sposób postępowania i myślenia jest 
różny w różnych etapach rozwoju 
technicznego, ale który same te etapy 
tworzy. 

Należy pamiętać, że 

aby skutecznie rozwiązywać problemy 
zarządzania 

korzystać trzeba z pomocy innych 

dyscyplin naukowych, takich jak socjologia, 
psychologia, ekonomia, prawo itd. 

Dziś nie wystarczy znajomość jednej dziedziny 
wiedzy czy jednej grupy technik zarządzania. 

Problemy stojące przed dzisiejszym kierownikiem 
są tak złożone, że musi on wręcz korzystać ze 

współpracy ze specjalistami z wielu 
dziedzin .

Np. 

Nie można stworzyć racjonalnie 

funkcjonującego systemu 

przetwarzania danych

 bez uprzedniego:

1.

zbadania organizacji pracy wewnątrz 

instytucji, 

2.

ustalenia obiegu dokumentów, 

3.

sieci przepływów informacyjnych, 

4.

form komunikowania się itd.

 

Nie można 

właściwie zaprojektować organizacji 
stanowisk roboczych

 bez 

przeprowadzenia badań ergonomicznych 
racjonalizujących naturalne środowisko 
pracy 

do wymagań fizjologicznych i 
psychologicznych człowieka 

Różne metody i techniki służą rozwiązywaniu 
różnych problemów.

Przy czym problem jest rodzajem zadania 
(sytuacji), którego nie można rozwiązać za 
pomocą posiadanego dotąd zasobu wiedzy.

Rozwiązanie go jest możliwe dzięki 
czynnościom myślenia produktywnego, które 
prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu 
przeprowadzającego badanie/rozwiązującego 
problem.

Ze względu na charakter problemu 

wyróżniamy: problemy dewiacyjne 

(dysfunkcyjne), organizacyjne i innowacyjne 

(twórcze)

 

Problemy dewiacyjne mają miejsce, gdy 

następuje odchylenie w działaniu od pożądanej 

normy. 

Dla ich rozwiązania niezbędne jest ustalenie 

przyczyn odchyleń i zakłóceń. Ich likwidacja 

często rozwiązuje problem.

Stosowane tu techniki to np.: badanie metod 

pracy, analiza wartości, kwalifikowanie pracy – 

ogólnie metody diagnozujące stan istniejący

Problemy optymalizacyjne powstają w 
wyniku konieczności wprowadzenia zmian o 
charakterze adaptacyjnym (modyfikacyjnym) 
ze względu na zmiany w otoczeniu 
przedsiębiorstwa.

Do ich rozwiązania stosowane mogą być np.: 
matematyczne techniki optymalizacji, techniki 
badania metod pracy, mierzenia i 
kwalifikowania pracy, analizy wartości. 

Problemy innowacyjne (twórcze)
Są konsekwencją zmian innowacyjnych w 
otoczeniu, wzrostu wymagań odbiorców itp.

Wymagają zupełnie nowego rozwiązania 
(twórczego), różnego od tego które istnieje.

Duża rola metod i technik heurystycznych w 
rozwiązywaniu takich problemów. 
Wykorzystywane mogą być  itp..np. burza 
mózgów, synektyka