„Motyw

przemijania

jest

zależny

od

kontekstów

w

jakich

jest

przedstawiony,

w

zależności

od

pojmowanego

czasu,

od

bohaterów,

od

sytuacji,

w

jakich

zostali

postawieni,

i

ich

wieku.

”

Olga Tokarczuk

Ostatnie Historie

Trzy różne kobiety w

pewnym momencie życia

stają naprzeciwko śmierci.

Strach przed własną

śmiercią

• Ida pięćdziesięcioletnia kobieta, która

otarła się o własną śmierć: miała wypadek

samochodowy. W szoku dociera

do najbliższego gospodarstwa i przeczekuje

tam kilka dni. Wydarzenie kompletnie

nieracjonalne, ale wkrótce okazuje się, że

dotarła tam po to, by oglądać śmierć.

Umierania uczy ją... pies. Natura zgadza

się na śmierć, z pokorą się jej poddaje,

jednak człowiek się buntuje.

Śmierć psa

• Tam jest Ina, a tu jej opuszczone ciało, którego widok ściska z

żalu gardło. (...) Ida widzi czarne poduszeczki na stopach psa,
popękane i zrogowaciałe jak podeszwy butów, widzi lekko
obnażone koniuszki zębów, widzi brudny od wydzielin ogon.
Ciało ma pamięć. Każda część tego ciała pamięta biegi,
spacery i polowania, pamięta radości, zabawy, skoki. (...) Ciało
pamięta, nie żaden umysł. I ciało umiera razem z pamięcią. (...)

• Potem oko zamyka się łagodnie i Ida rozumie ten ruch, tam

właśnie odchodzi suka. Drżenie nagle ustaje. Ida patrzy, nie
wierząc, że jest to tak proste i oczywiste. Już po wszystkim.
Dotyka tego, co zostało
– a przypomina teraz zniszczoną zabawkę, martwe,
wyprawione futro.

(Olga Tokarczuk Czysty Kraj)

Przeżycie śmierci męża

• Paraskewia, 76-letnia staruszka, matka Idy, także dokonuje

rozrachunku z życiem, jakkolwiek będzie on na brudno,

wspomnienia nie ułożą się jedno po drugim. Nie mam w

głowie porządku, mam śmieci, kupki wspomnień, mówi

przejęta śmiercią męża. Prawda to tylko w połowie, bo

dostajemy wcale zwartą opowieść o dziejach małżeństwa,

która za tło ma konflikty na polsko-ukraińskim pograniczu.

• (...) myślę całymi dniami, że Petro umarł. Umarł. Umarł.

I odkrywam, że to niewiele znaczy. Zmieniło się na tyle,

że on leży cały czas na werandzie, a nie snuje się po domu,

nie stęka przy podnoszeniu wiadra, nie klnie pod nosem,

gdy nie może trafić śrubokrętem w główkę śrubki. Z

jakichś powodów przedłużył sobie poobiednią drzemkę.

(Olga Tokarczuk Parka)

Gdy śmierć wciąż jest

obca

• Maja ze Sztukmistrza żyje, a jej życie składa się wyłącznie z

wyjątków
i przypadków. Mieszka w mieście, którego nie lubi. (...) To, czego
najbardziej chce, nigdy się nie spełnia. Maja pisuje przewodniki dla
yuppies, ale częściej niż w kraju bywa w podróży. Wszędzie wozi
syna. Żyje tak, żeby wyszło na zero. W Malezji świadkuje śmierci
wielkiego węgierskiego iluzjonisty Kisza.

• Babka umierała spokojnie, bez pośpiechu. (...) Ta obca kobieta, którą

wnuczka widziała drugi raz w życiu, leżała w matczynym łóżku. (...)

• Ona, wnuczka, nie miała nic do tego. Myślała tylko, że to

błogosławieństwo, umierać tak długo, mieć czas na każde
zdziwienie,

każde wspomnienie. Mieć czas na przerażenie i na

kruszenie go na małe kawałki, które można co najwyżej nazwać
niedogodnościami, nie śmiercią.

(Olga Tokarczuk Sztukmistrz)

Przemijanie ciała

(Ida)

• Widzi siebie. Włosy do ramion, proste, siwizna ukryta pod farbą „kolor

naturalny”, Wella albo Schwarzkopf, numer pięć zero, zdaje się, jasny

szatyn – do takiego koloru przez lata przyzwyczaiła się skóra twarzy.

Szyja – cała w obrączkach, jak owinięta kilkoma cieniutkimi nićmi. Nie

dało się powstrzymać tego procesu obrączkowania, nie pomogły żadne

kremy ani masaże. Ramiona zrobiły się drobniejsze, kruche, tkanka, która

je pokrywa, zwiotczała i teraz, z siłą ciężkości, zaczęła wędrować w dół,

w bardziej zaciszne miejsca. Piersi – rzadko już zwraca na nie uwagę

– przybrały kształt łzy, kropli zrobionej z miękkiego, delikatnego zamszu.

I teraz to widzi: całe ciało ciąży ku ziemi, jakby wszystkie jego części

poczuły się zmęczone i rezygnowały z codziennych utarczek z ziemską

grawitacją. Tak, mówi ciało, poddaję się, idę ci na rękę, nie walczę już

z tobą, wiotczeję, pochylam się, garbię, upadam na kolana i w końcu

przywieram brzuchem, twarzą i udami do ziemi, rozpościeram ręce:

wessij mnie, daj mi wsiąknąć, rozpuścić się, daj mi zamienić się

w cząsteczki płynu, spłynąć w dół i tam pozostać.

(Olga Tokarczuk Czysty Kraj)

Przemijanie ciała

(Paraskewia)

• Widziałam, jak zmienia mi się ciało, jak

łagodnieje w kształtach. Skóra miękko pokrywa

kości, obejmuje je filcową torebką, staje się

o jeden rozmiar za duża, jakby teraz kościom

należała się wygoda, której nie zaznały za

młodu. Uda ze zgrabnych i poznaczonych

taśmami mięśni więdną, pokrywają się

nierównymi grudkami tłuszczu, brzuch pcha się

do przodu, krągły jak blada, miękka bułka;

piersi stają się wiotkie, zamszowe w dotyku,

delikatne jak mięsiste płatki wodnego kwiatu.

(Olga Tokarczuk Parka)

Tokarczuk a buddyzm

• Mam wrażenie, że w ciągu ostatnich lat rozgościło się

w naszej kulturze pojęcie „bardo” pochodzące z
filozofii buddyjskiej – opowiada Tokarczuk. Bardo to
pojęcie buddyjskie określające przejściowy stan
między życiem
a śmiercią. Według niej to właśnie to pojęcie
uświadomiło nam, obywatelom Zachodu, wagę kultury
umierania. Więc może czas jest dobry do łamania tabu,
pisania o obrzeżach ciała? Może snobizm na
dekadentyzm i filozofię Dalekiego Wschodu ustawił
dobry grunt pod pisanie o umieraniu?

Nauka umierania

• Wszyscy umrzemy i powinniśmy się na to

przygotować, powinniśmy powołać stowarzyszenia

wspierające umieranie i ufundować szkoły, aby się

tego nauczyć, żeby chociaż ten ostatni raz w życiu

nie popełnić błędu. (...) Podobnie jak jest biologia,

którą zdaje się na maturze, powinna też być

tanatologia i testy na zaliczenie semestru,

i stopnie na świadectwie. „Grozi mi pała z tanata”,

mówiliby uczniowie, popalając w ubikacji

zakazane, śmiercionośne papierosy, a potem do

rana wkuwaliby wszystkie możliwe definicje,

wykresy i liczby.

(Olga Tokarczuk Czysty Kraj)

Śmierć zrobiona ze sklejki

• Widzę cię, siadasz i mrugasz oczami, a potem

przechylasz głowę i mówisz: «zimno». Zacierasz

ręce i już z ołówkiem idziesz do stołu, by

narysować pierwszą prostą linię. «Śmierć ma

jakieś sześćdziesiąt centymetrów szerokości

- mówisz - i zrobiona jest ze sklejki». (...)

Szukasz

w encyklopedii odpowiedniego hasła, w którym

jakiś spec wszystko dokładnie wyjaśnił. Ale tam

jest tylko napisane: każdy umrze, on, ty i ja. Nie

warto robić sobie z tego ściągawki.

(Olga Tokarczuk Parka)

• Bardzo zajmuje mnie jedna sprawa: kiedy człowiek zaczyna

umierać. Musi być taka chwila w życiu, pewnie jest krótka

i niezauważalna, ale być musi. Pięcie się, rozwój, droga

w górę, osiąga punkt kulminacyjny i zaczyna się

ześlizgiwanie. Byłoby to południe życia – słońce osiąga zenit

i opada ku zachodowi. Byłoby to przesilenie burzy –

największy wiatr, najgłośniejszy grom, od którego zaczyna

się cisza. Najgorętszy ogień, który jest początkiem

wygasania. Albo upicie się, najmocniejsze, ale już w tym

samym momencie zaczyna się trzeźwienie.

•

Musi być taki moment, ale nie znamy go. Nie

rozpoznajemy. Gdyby było można go dostrzec, bylibyśmy

wszyscy mądrymi ludźmi. Tak, jesteśmy głupkami.

•

Wszystko może być wskazówką. Milionowy włos

na grzebieniu, nagły atak bólu głowy i jego nieoczekiwane

ustąpienie. Sen. Jakiś dziwny niepokojący albo – wprost

przeciwnie – sen, że się właśnie umiera. Oczko na

pończosze, które biegnie ku górze, proste jak ostrze. Zmiana

początku; śnieżyce zakwitają nie w marcu, ale już w lutym.

(Olga Tokarczuk Parka)

Buddyzm wyjaśnia kolejne

etapy przed śmiercią

(bardo umierania)

• Etap 1.:
• zanik systemu energii śledziony (rozpuszczanie się żywiołu

ziemi)

• zmniejszenie się odczucia ciepła i energii w ciele
• niemożność podniesienia lewej ręki (kończyna związana

ze śledzioną)

• utrata zmysłu dotyku i zdolności kontrolowania swoich ruchów
• Etap 2.:

• zakłócenie w funkcjonowaniu energii nerek (żywioł wody wycofuje się

do żywiołu ognia)

• utrata zmysłu słuchu
• ciało traci kolor
• niemożność poruszania lewą nogą (kończyna związana z nerkami)

i utrzymania moczu

• Etap 3.:
• język wysycha, traci zmysł smaku i odczucie ciepłoty ciała

(żywioł ognia wycofuje się w żywioł powietrza)

• niemożność poruszania prawą ręką
• z nosa wypływa krew
• zaczynamy odczuwać zimno
• Etap 4.:
• przestają funkcjonować płuca (żywioł powietrza rozpuszcza

się w żywiole przestrzeni)

• tracimy zmysł powonienia
• niemożność uniesienia prawej nogi
• tracimy kontrolę nad funkcjami wydalniczymi
• Etap 5.:
• przestaje funkcjonować serce (żywioł przestrzeni wycofuje się

w kunszi)

• utrata wzroku (serce połączone jest z oczami)
• opadanie głowy (serce połączone również z głową)
(Tenzin Wangyal Cuda naturalnego umysłu)

„Wiosna, lato, jesień,

zima... i

wiosna”

WIOSNA

LATO

JESIEŃ

ZIMA

...I WIOSNA