Otoczenie 

przedsiębiorstwa – 

system pieniężno-

kredytowy

Politechnika Lubelska

Katedra Ekonomii i Zarządzania 

Gospodarką

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, 

za pomocą którego dokonywana jest wymiana 
produktów i usług.

Funkcje pieniądza:

 środek wymiany (cyrkulacji),
 Jednostka obrachunkowa (miernik wartości produktów i usług),
 środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności),
 środek przechowywania/przekazywania bogactwa (środka 

       

   tezauryzacji).

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz może być wykorzystywany jako środek wymiany przy 

spełnieniu następujących warunków:

1. Musi być powszechnie akceptowalny.
2. Musi być łatwo przenośny.
3. Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki.
4. Musi być trudny do podrobienia.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Początki historii pieniądza sięgają okresu tworzenia 
się i rozwijania wymiany towarowej.
Dla plemion pasterskich pośrednikiem wymiany stało 
się bydło (rzymska pecunia pochodzi od słowa 
pecus, czyli bydło). Innymi ekwiwalentami były: 
zboże, sól, skóry.

Wadami tych ekwiwalentów:

• niejednorodność,

• trudne przechowywanie i przenoszenie,

• niedostateczna podzielność,

• nietrwałość.

Z czasem funkcje ekwiwalentów zaczęły pełnić metale i 
kruszce…

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Kruszce, w szczególności srebro i złoto coraz bardziej 
wypierały inne dobra.
Najlepiej do pełnienia funkcji pieniądza (dzięki 
jednorodnej jakości, podzielności, dużej wartości, 
odporności na psucie się i zużycie, działanie 
powietrza i wody) nadawało się złoto.
Po utrwaleniu się jego silnej pozycji, było blisko do 
wynalezienia monety.
Pierwsze monety pojawiły się już w VII wieku p.n.e. w 
Lidii, na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej i w 
Egipcie.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Z pojęciem tym wiąże się słynne prawo zaobserwowane i opisane przez 

Mikołaja Kopernika około 1526 roku w dziele „Sposób bicia monety”, 
mówiące, że pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy.

BIMETALIZM - [łac.-gr.], system pieniężny, w którym jednostka 

monetarna danego kraju jest oparta na 2 metalach (złocie i 
srebrze), przy czym monety z tych metali są prawnymi środkami 
płatniczymi i mają ustalone między sobą relacje (np. 1:10).

W rzeczywistości relacje między metalami nie były utrzymywane. Jeżeli 
wartość złota i srebra zmieniała się do poziomu np. 1:12, to do kraju 
napływało srebro, a złoto odpływało za granicę. Taka długotrwała 
sytuacja mogłaby spowodować całkowite wyeliminowanie złota z 
obiegu pieniężnego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Anglia jako pierwsza odstąpiła od bimetalizmu i w 1816 

wprowadziła monometalizm złoty. System ten 
zaczął się szybko upowszechniać. Jednak po 
wybuchu I wojny światowej złote monety zostały 
wycofane. Jedyną i ostatnią walutą która po wojnie 
powróciła do monometalizmu złotego był dolar 
amerykański. Jednak kryzys walutowy w 1971 roku 
spowodował zawieszenie wymienialności dolara.

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Pieniądz papierowy  ma długą historię, mimo że 

pieniądz kruszcowy wyparł niedawno. Był on znany już 
w starożytnych Chinach.

Pieniądz papierowy jest to znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający 

wartości substancjonalnej. Jest on symbolem wartości , któremu państwo nadało 
kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej 
płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.

O rozmiarach emisji pieniądza decyduje władza państwowa.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Następnym etapem rozwoju systemu pieniężnego w 

rozwiniętej gospodarce rynkowej było wprowadzenie 
płatności o charakterze bezgotówkowym (weksli, 
czeków, rozliczeń bezgotówkowych).

Pieniądz bezgotówkowy (bankowy lub żyrowy) 

występuje w formie zapisów na rachunkach 
depozytowych w bankach. Depozyty te uruchamia 
się przeważnie za pomocą czeków.

Ewolucja pieniądza i systemu 

pieniężnego

Czek – techniczne narzędzie przenoszenia pieniędzy 

jednej osoby (lub instytucji) na korzyść drugiej.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Zasoby pieniądza

Agregaty stopnia płynności pieniądza : 
 M1 - gotówka, czeki podróżne, depozyty na podstawie, których 

można wystawić czeki. 

 M2 - zawiera w sobie agregat M1 oraz depozyty oszczędności, małe 

rachunki terminowe, jednodniowe umowy odkupu udziałów w 
spółkach 

 M3 - zawiera M1 i M2 plus duże rachunki terminowe, wielodniowe 

umowy odkupu, długoterminowe depozyty w walutach obcych 

W zależności od tego co konkretnie (jakie agregaty 

pieniężne) rozumiemy przez pieniądz, możemy mieć 
różne definicje podaży pieniądza i popytu na pieniądz.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Koszt posiadania pieniądza

Przechowywanie bogactwa (majątku) w formie 

pieniądza kosztuje. Przy obliczaniu tego kosztu 
trzeba wziąć pod uwagę straty wynikające z 
utraconych dochodów jakie wiążą się z 
alternatywnymi formami przechowywania 
bogactwa (np. obligacji skarbowych), które to 
straty należałoby następnie pomniejszyć o 
dochód związany z posiadaniem pieniądza.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Popyt na pieniądz i podaż 

pieniądza

POPYT NA PIENIĄDZ – jest to ilość pieniądza, na jaką istnieje 

zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

PODAŻ PIENIĄDZA – ilość pieniądza wprowadzana do obiegu.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Czynniki determinujące popyt na 

pieniądz

Wielkość popytu na pieniądz zależy m.in. od:



wielkości produkcji różnych dóbr,



liczby zawieranych transakcji,



przeciętnego poziomu cen produktów i usług,



nominalnej i realnej stopy oprocentowania środków pieniężnych,



kosztu posiadania pieniądza,



zamiany jednych aktywów na inne.

Gdy rośnie realny dochód narodowy i koszt zamiany 
aktywów na pieniądz, to popyt na pieniądz rośnie.
Gdy rośnie nominalna stopa procentowa popyt na pieniądz 
maleje.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Rozwój wymiany towarowo-pieniężnej doprowadził do 

powstania banków i innych instytucji. Najstarszą 
formą operacji była lichwa (pożyczenie pieniędzy 
lub towaru w zamian za odsetki). Następnym 
etapem byli średniowieczni złotnicy i handlerze 
pieniędzmi, którzy przechowywali złoto i wymieniali 
na inne waluty. Pierwsze banki powstały pod koniec 
XVI w. w północnych Włoszech (bank- banco, czyli 
stół na którym dokonywano transakcji). Pełniły one 
funkcje udzielania pożyczek i przyjmowania 
depozytów.

Powstanie i funkcje banków

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Powstanie i funkcje banków

Funkcje banków:
 Przyjmowanie depozytów w zamian za odsetki
 Świadczenie usług finansowych związanych z 

obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i 
środka płatniczego

 Udzielanie kredytów
 Kreacja pieniądza

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Kredyt

Termin – kredyt - wywodzi się od łacińskiego słowa 

„credo”, co oznacza wierzę, ufam. W sensie 
ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez 
jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie 
(dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w 
towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym 
terminie równowartości, łącznie z wynagrodzeniem 
za jej udzielenie, czyli odsetkami. W zależności od 
przedmiotów pożyczek można wyodrębnić dwa 
rodzaje kredytu jest to: towarowy i pieniężny.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Kredyt

Najstarszą formą kredytu jest kredyt towarowy (kupiecki, 

handlowy). Występuje on wówczas, gdy normalna transakcja 

kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze 

względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt umożliwia 

prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy 

potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków 

finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania go do 

sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć 

nabywców, którzy mogliby natychmiast zapłacić im gotówką. 

Kredyt towarowy jest kredytem krótkoterminowym. 

Szczególną formą kredytu towarowego jest sprzedaż ratalna. 

Kredyt pieniężny polega na odstąpieniu określonej ilości, 

pieniędzy przez osobę fizyczną lub prawną drugiej osobie, 

pod warunkiem ich zwrotu w ustalonym terminie oraz 

zapłaty procentu tj. ceny za korzystanie z kredytu. 

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Kredyt

 We współczesnej gospodarce kredyty są ważnym źródłem 

finansowania działalności gospodarczej. W ustabilizowanej 
gospodarce rynkowej, gdzie istnieje sprawny system oceny, 
ryzyka związanego z planowanym przez firmę 
przedsięwzięciem, pożyczkobiorcy mogą liczyć na otrzymane 
około połowy środków finansowych potrzebnych do realizacji 
przedsięwzięcia.

 Udzielanie kredytów i pożyczek to podstawowa działalność 

banków, bez których nie mogą one egzystować i zarabiać. Z 
ekonomicznego punktu widzenia kredyt i pożyczka są tym 
samym. Pod względem prawnym obie instytucje jednak nieco 
się od siebie różnią.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Kreacja pieniądza

Obecnie pieniądz tworzy się głównie przez system banków komercyjnych.  

Banki tworzą pieniądz w każdym momencie udzielenia pożyczki.

Banki nie mają prawa tworzenia nieograniczonych zasobów pieniądza.        

     W sensie prawnym ilość pieniądza, którą bank może tworzyć zależy od 

poziomu wysokości depozytów złożonych w nim przez jego klientów.

Zdolność banków do kreacji pieniędzy jest ponad to ograniczona przez 

system rezerwy, który nakłada wymogi posiadania rezerw obowiązkowych. 

Wskaźnik rezerw obowiązkowych jest wyrażony w postaci procentu 

całkowitych depozytów banku płatnych na żądanie, np., jeśli rezerwa 

obowiązkowa wynosi 15%, bank ma obowiązek utrzymania depozytów 

rezerwowych równych,          co najmniej 15% sumy złożonych weń 

depozytów oszczędnościowych płatnych na żądanie. Tak wiec przy 

pomocy pożyczek bank jest w stanie tworzyć pieniądz warty 85% 

złożonych weń depozytów płatnych na żądanie. A wiec ilość pieniądza, 

którą bank może stworzyć zależy od jego rezerw nadwyżkowych.

REZERWY NADWYŻKOWE = CAŁKOWITE REZERWY – REZERWY OBOWIĄZKOWE 

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Bank Centralny. 

Bank centralny-bank emisyjny, ma pozycję nadrzędną, wpływa na 

działalność innych banków i jest odpowiedzialny za prowadzenie 

bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Funkcje banku centralnego:

 Monopol na emisje pieniądza gotówkowego

 Zaopatrzenie banków komercyjnych w pieniądz gotówkowy

 Regulowanie rezerw banków i udzielanie im pożyczek

 Bank państwa, rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa 

zobowiązania zagraniczne państwa i utrzymuje rezerwę państwową

 Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa

 Kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce

 Stabilizuje rynki finansowe tzn. występuje jako kredytodawca ostatniej 

instytucji (wspomaga pożyczkami inne banki w sytuacji, gdy panika 

finansowa mogłaby zagrozić stabilizacji całego systemu finansowego 

państwa)

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Schemat organizacyjny
Narodowego Banku
Polskiego.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

Instrumenty oddziaływania 

banku centralnego na podaż 

pieniądza

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez 

bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza 

należą:

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych-określenie przez 

bank centralny stopy rezerw polega na ustaleniu minimalnego 

stosunku rezerw w gotówce w kasie banku do ogólnej sumy 

wkładów w banku. Podwyższenie stopy rezerw ograniczy 

możliwość ekspansji kredytowej banków i obniża potencjalne 

zyski banków komercyjnych. Zmniejszenie stopy rezerw daje 

możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez 

banki komercyjne. Podaż pieniądza w obiegu wzrasta. Dzięki 

kredytom rosną dochody i popyt przedsiębiorstw i 

gospodarstw domowych i prowadzi do wzrostu aktywności 

gospodarczej

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką

2. Zmiany stopy redyskontowej-jest stopą procentową 

pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych 

bankom komercyjnym pod zastaw weksli (pisemne 

zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej 

zapłaty w określonym terminie określonej sumy pieniężnej 

osobie wymienionej w dokumencie) lub innych papierów 

wartościowych. Wzrost stopy procentowej zmniejsza wartość 

weksli i podnosi koszt kredytu

3. Operacje otwartego rynku-polegają na sprzedaży lub 

zakupie papierów wartościowych, głównie państwowych. 

Bank centralny skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia 

podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności 

gospodarczej

Instrumenty oddziaływania 

banku centralnego na podaż 

pieniądza