1. Porównanie składu procentowego
powietrza wdychanego i wydychanego
przez człowieka.
2. Mechanizm oddychania.
Mechanizm oddychania opiera się na wdechu i
wydechu.
Wdech jest aktem czynnym. Mięsnie
międzyżebrowe kurczą się, powodując
przesuwanie się żeber do góry i na zewnątrz.
Przepona przesuwa się w dół. W wyniku tego
zwiększa się pojemność klatki piersiowej i
objętość płuc. Zmniejsza się ciśnienie wewnątrz
płuc co powoduje zassanie powietrza
atmosferycznego. Powietrze jest zasysane do
momentu całkowitego wypełnienia się płuc.
Wydech jest aktem biernym. Następuje
automatycznie bez nakładu pracy mięśni.
Mięśnie międzyżebrowe rozkurczają się, a
przepona wraca do swojego normalnego
położenia. Pojemność klatki piersiowej i płuc
zmniejsza się. Powoduje to wypchnięcie
powietrza z płuc.
Mechanizm
oddychania jest
niezależny od woli
człowieka. Kieruje nim
ośrodek oddechowy
znajdujący się w
rdzeniu przedłużonym
poprzez nerwy
autonomicznego
układu nerwowego.
Powietrze należy
wdychać nosem, a
wydychać ustami.
3. Pojemność płuc.
Pojemność płuc człowieka zależna jest od wieku, płci,
aktywności fizycznej. Przeciętna pojemność płuc
dorosłego mężczyzny wynosi 4500 ml, a kobiety 3200
ml. Pojemność płuc sportowców wynosi 6000 – 7000
ml. Przy spokojnym oddechu wprowadza się
jednorazowo do płuc około 500 ml powietrza. W czasie
głębokiego oddechu może to być nawet 3000 ml.
Pojemność płuc mierzy się spirometrami.
4. Choroby układu oddechowego.
a. Choroby infekcyjne (zakaźne):
• nieżyt nosa
• przeziębienie
• zapalenie migdałków podniebiennych
• zapalenie zatok
• zapalenie krtani i zapalenie tchawicy
• zapalenie oskrzeli
• zapalenie płuc
• zapalenie opłucnej
• gruźlica
• grypa
• angina
• błonica
b. choroby nowotworowe:
• rak jamy ustnej (rak języka, ślinianki)
• rak krtani
• nowotwory płuc
• rak oskrzela
• rakowiak
• śródbłoniak opłucnej
c. choroby zawodowe
• azbestoza
• pylica płuc
d. inne choroby:
• rozedma płuc
• dychawica oskrzelowa
• alergia oddechowa
• astma oskrzelowa
• katar sienny
• SARS
5. Charakterystyka wybranych chorób
układu oddechowego.
a.Nieżyt nosa – choroba wirusowa przenoszona drogą
kropelkową. Objawia się katarem kaszlem, pieczeniem
spojówek, osłabieniem, stanem podgorączkowym.
Droga kropelkowa polega na przenoszeniu zarazków
od chorej osoby poprzez kropelki śliny, parę wodna
podczas kichania, kaszlu, rozmowy czy wydychania
powietrza.
b.Grypa – choroba wirusowa. Wirus grypy ma duże
zdolności mutacji, stąd trudno wyprodukować skuteczną
szczepionkę. Przenoszona drogą kropelkową. Objawy:
wysoka gorączka, bóle mięśni i stawów, bóle głowy,
suchy kaszel, zaczerwienienie gardła.
c. Angina (zapalenie migdałków) – choroba
bakteryjna. Objawy to: silny ból gardła, ból
głowy, podwyższona temperatura, dreszcze,
ogólne rozbicie, ropne nacieki w gardle.
Powikłania mogą prowadzić do choroby
reumatycznej, a nieleczona wywołać
uszkodzenie nerek, serca lub mózgu.
d. Zapalenie oskrzeli (nieżyt oskrzeli) – chorobę
wywołują bakterie lub wirusy. Objawy to:
podwyższona temperatura (niekoniecznie
występuje), kaszel, duszności. W czasie choroby
dochodzi do przekrwienia i obrzęku błony
śluzowej oskrzeli, któremu towarzyszy
zwiększone wydzielanie śluzu.
e. Zapalenie płuc – są to wszelkie zmiany w tkance
płucnej. Może być wywołane przez bakterie (dwoinka
zapalenia płuc, paciorkowiec) lub wirusy (wirus grypy,
odry). Zapalenie płuc może być konsekwencją innych
chorób np. nieleczonego zapalenia oskrzeli. Objawy:
ból w klatce piersiowej, wysoka, utrzymująca się
gorączka, przyśpieszony oddech, kaszel.
f. Gruźlica – chorobę wywołuje prątek gruźlicy odkryty
w 1882 przez Roberta Kocha. Zakażenie następuje
drogą kropelkową. Gruźlica jest zaliczana do chorób
społecznych. Objawy są mało charakterystyczne.
Profilaktyka polega na szczepieniach,
racjonalnym odżywianiu, przestrzeganiu codziennej
higieny.
g. Pylice – grupa chorób wywołana długotrwałym
działaniem różnego rodzaju pyłów np. pyłu
węglowego, bawełnianego,
azbestowego. Prowadzi do zmian w tkance płucnej,
niewydolności oddechowej.
h. Alergie – choroba wywoływana różnorodnymi
czynnikami – alergenami. W ostrzejszych formach
może prowadzić do astmy.
i. Rozedma płuc – poważna choroba układu
oddechowego polegająca na zaniku sprężystości
pęcherzyków płucnych i zmniejszeniu powierzchni
oddechowej płuc.
j. Choroby nowotworowe – mogą atakować różne
części układu oddechowego. Wywołują zmiany w
komórkach. Częste są przeżuty do kolejnych
organów ciała.
6. Palenie tytoniu, a zdrowie.
Wielu młodych ludzi popada w nałóg nikotynizmu.
Obecnie wyodrębniono około 5000 związków
chemicznych znajdujących się w dymie
papierosowym. Większość z nich to trucizny lub
substancje silnie rakotwórcze. Do najbardziej
szkodliwych należą:
• nikotyna – silny środek
uzależniający, trujący,
rakotwórczy. Wywiera
szkodliwy wpływ na serce,
naczynia krwionośne,
przewód pokarmowy, układ
nerwowy. Skutki działania
nikotyny ujawniają się
najczęściej w późniejszym
wieku w postaci
nowotworów.
• tlenek węgla (czad) – trujący
gaz powstały podczas spalania
tytoniu. Łączy się trwale z
hemoglobiną (600 razy szybciej
niż tlen), uniemożliwiając
przyłączenie tlenu. Powoduje to
niedotlenienie organizmu.
• substancje smołowate –
powstające podczas spalania
tytoniu; mają silne działanie
rakotwórcze.
• siarkowodór,
• cyjanowodór,
• amoniak,
• alkohol metylowy,
• lotne kwasy tłuszczowe,
• substancje drażniące,
• kwas octowy i tysiące innych
związków.
Długotrwałe palenie tytoniu może wywoływać
szereg chorób:
rozedma płuc,
rak płuc, jamy ustnej, gardła, krtani, pęcherza
moczowego,
przewlekłe zapalenie oskrzeli,
wrzody żołądka,
choroba wieńcowa,
uszkodzenia płodu,
zwężenie naczyń krwionośnych powodujące
ogólne niedotlenienie organizmu,
niedotlenienie mózgu powodujące kłopoty z
zapamiętywaniem i kojarzeniem.
Bardzo szkodliwe dla
zdrowia, szczególnie
młodych organizmów jest
palenie bierne. Jest to
wdychanie dymu
papierosowego
pochodzącego z
papierosów wypalanych
przez inne osoby. Zawiera
on więcej nikotyny, tlenku
węgla i ciał smolistych niż
dym wdychany przez
palacza.
U biernych palaczy,
którzy regularnie
wdychają dym tytoniowy,
ryzyko zachorowania na
raka płuc jest większe od
10% do 30 % niż u osoby
palącej.
7. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na
zdrowie człowieka.
Nie bez znaczenia dla prawidłowego funkcjonowania
układu
oddechowego
człowieka
jest
czystość
powietrza, którym oddychamy. Niestety powietrze w
rejonach przemysłowych, dużych miastach jest silnie
zanieczyszczone. Najczęstszymi zanieczyszczeniami
powietrza są:
• pyły,
• dwutlenek siarki,
• dwutlenek węgla,
• tlenek węgla,
• tlenki azotu.
Silne zanieczyszczenie powietrza wpływa na wzrost
zachorowalności na: astmę, nieżyt oskrzeli, rozedmę
płuc, chroniczny bronchit, raka płuc.
8. Zapobieganie chorobom układu
oddechowego.
Profilaktyka
chorób układu oddechowego polega na:
•
hartowaniu organizmu,
• ruchu na świeżym powietrzu,
• racjonalnym odżywianiu się,
• unikaniu nałogów,
• podnoszeniu sprawności fizycznej organizmu,
• odpowiednim do pory roku ubieraniu się, a
szczególnie nie przegrzewaniu organizmu,
• unikaniu przebywania w dusznych, przegrzanych
pomieszczeniach (wietrzenie pomieszczeń),
• unikaniu kontaktu z osobami chorymi.
9. Zasady reanimacji.
W przypadku zatrzymania akcji oddechowej należy
podjąć reanimację. Przed przystąpieniem do
udzielania pierwszej pomocy trzeba powiadomić
pogotowie ratunkowe – telefon 999 lub 112 z telefonu
komórkowego. Podczas reanimacji wykonujemy
następujące czynności:
a. Udrażniamy drogi
oddechowe usuwając
ewentualne ciała obce.
Głowę poszkodowanego
odchylamy do tyłu.
b. Rozpoczynamy sztuczne
oddychanie polegające na
wdmuchiwaniu powietrza do płuc
poszkodowanego. Powietrze
wdmuchujemy do momentu, aż
klatka piersiowa się wyraźnie
uniesie. Czynność powtarzamy
10 -12 razy na minutę.
c. Sprawdzamy tętno.
d. Jeżeli tętno jest niewyczuwalne
rozpoczynamy masaż serca.
Rytmicznie uciskamy dolna część
mostka. Na dwa oddechy
wykonujemy 15 ucisków mostka.
10. Omdlenie, utrata przytomności.
Omdlenie jest to kilkunastominutowa utrata
przytomności spowodowana niedostatecznym
dopływem krwi do mózgu. Może nastąpić w wyniku
wypadku, nagłej zmiany pozycji ciała, przebywania
w dusznym pomieszczeniu, pod wpływem emocji.
Osobie takiej należy zapewnić dopływ świeżego
powietrza i tak ułożyć ciało, aby zapewnić dopływ
krwi do mózgu. Osobę która straciła przytomność
w wyniku wypadku należy ułożyć w bezpiecznej
pozycji bocznej ustalonej.
11. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
•
,
•
•