Afazja akustyczno –
gnostyczna
Patrycja Trybowska
Aleksandra
Wrześniewska
Agnieszka Piotrowska
Afazja akustyczno –
gnostyczna
Patrycja Trybowska
Aleksandra
Wrześniewska
Agnieszka Piotrowska
Afazja akustyczno – gnostyczna,
przejawiajwia się głębokimi zaburzeniami
rozumienia mowy. Chory słyszy, ale nie
potrafi zidentyfikować dźwiękowej formy
wypowiedzi. W jego mowie
charakterystyczna jest „sałatka słowna” z
typowymi dla tego rodzaju afazji
neologizmami. W lżejszych postaciach
występują parafazje głoskowe.
Analogicznie do zaburzeń w mówieniu
obserwuje się zaburzenia pisania,
występują w tym typie afazji paragrafie
literowe o podłożu fonetycznym;
Carl Wernicke, niedługo po doniesieniach Broca,
przedstawił przypadki pacjentów, którzy potrafili
mówić w zasadzie normalnie, lecz nie rozumieli
mowy własnej i innych osób. U takich pacjentów
zlokalizowano uszkodzenie bocznej powierzchni
lewego płata skroniowego, a dokładniej –
uszkodzenie tylnej części górnego zakrętu
skroniowego lewego. Obszar ten po dziś dzień
nazywa się okolicą Wernickego, bądź "czuciowym
ośrodkiem mowy". Czuciowym, lub sensorycznym
dlatego, że jego funkcje powiązano z odbieraniem
mowy, z rozumieniem języka, a w neurofizjologii
pojęcie "czuciowy" określa właśnie struktury
zajmujące się odbieraniem i interpretowaniem
informacji pochodzącej z narządu zmysłu. W
przypadku tej afazji mowa jest płynna, z normalną
melodyjnością i intonacją. Poszczególne słowa
wypowiadane są bez wysiłku, zupełnie normalnie.
Jednakże słów tych jest bardzo dużo. W cięższych
przypadkach osoba chora może mówić tak wiele, że
ma to charakter nachalny, rozmówca nie jest
dopuszczany do głosu, a jeśli taka niekończąca się
wypowiedź zostanie zahamowana, po chwili znowu
pojawi się potok słów.
W tej afazji zasadniczo nie sposób mówienia
lecz to, co jest mówione, ulega zaburzeniu.
Mowa zawiera słowa użyte niezgodnie ze
swym znaczeniem, niekiedy można odnieść
wrażenie, jakoby były one dobierane losowo.
Zastępowanie właściwych słów innymi
określa się mianem parafazji werbalnych
(semantycznych). Czasami mogą też
występować inne zniekształcenia słów o
charakterze fonetycznym (co może budzić
duże rozbawienie u osób postronnych),
słowa w zdaniu mogą być zestawione
niegramatycznie, nielogicznie, tak, że nie
wiadomo, o czym osoba chora mówi
W cięższych przypadkach mogą występować również
słowa tak zniekształcone, że mają one charakter raczej
tworów słowopodobnych i nie mają odpowiednika w
języku ojczystym. W takich sytuacjach to, co mówi
osoba chora, jest już całkowicie pozbawione sensu (tzw.
żargonafazja, mowa żargonowa). Dodatkowo w mowie
osób chorych mogą też występować perseweracje, a
więc bezwiednie powtarzanie wcześniej
wypowiadanych, czy usłyszanych słów, czy ich
fragmentów. W tej afazji zaburzone jest również pisanie,
jak i czytanie, zaś głębokość tych deficytów odpowiada
stopniu nasilenia afazji. Osoba chora nie jest w stanie
powtarzać słów wypowiadanych przez inne osoby, ani
nazywać pokazywanych obiektów, ma też poważne
trudności z czytaniem i pisaniem, lecz nie dla tego, że
nie może mówić, lecz dla tego, że jej reakcje są błędne.
Charakterystyczne dla tej afazji, jest to
że osoba chora nie posiada pełnego
wglądu w swoje zaburzenia, nie do
końca zdaje sobie sprawę z tego, że nie
rozumie mowy i że z jej mową jest coś
nie w porządku. Współcześnie
prowadzone badania sugerują, że do
wywołania pełnych objawów afazji
Wernickego musi zostać uszkodzony
znacznie rozleglejszy obszar mózgu niż
tylko "ośrodek Wernickego".
Uszkodzenia zlokalizowane wyłącznie w
jego obrębie wywołują mniej objawów
(czysta głuchota słów wg współczesnej
nomenklatury)
W afazji akustyczno- gnostycznej powtarzanie
zaburzone, podpowiadanie nie pomaga.
Pomaga natomiast podparcie wzrokowe –
pacjentowi łatwiej naśladować, kiedy widzi
ruchy narządu mowy u rozmówcy;
- zaburzenia rozumienia mogą także dotyczyć
komunikatów przekazywanych drogą
pozawerbalną ( np. gestami),
- całkowity brak rozumienia mowy przy
zasłoniętych ustach;
- z powyższymi objawami mogą
współwystępować : agrafia i aleksja
( zaburzenia rozumienia czytanego tekstu
wskazują na uszkodzenie dolnej części płata
ciemieniowego i okolicy zakrętu kątowego )
Rozumienie mowy, w
przypadku afazji
akustyczno-gnostycznej,
zaburzone jest na
poziomie pojedynczego
słowa.
Defekt słuchu
fonemowego odbiera
chorym umiejętność
wyraźnej i precyzyjnej
percepcji
przedmiotowego
odniesienia słowa i
znaczenia tego słowa,
co prowadzi do
rozerwania ścisłego
związku brzmienia i
znaczenia.
Znaczenie słowa i jego przedmiotowe
odniesienie chorzy rozpoznają z trudem
lub nie rozpoznają go wcale.
Czasami może być zachowane poczucie
znaczenia w najogólniejszym sensie.
Sprzyjają takiemu nieprecyzyjnemu
rozumieniu mowy następujące warunki
- intonacja, kontekst, częstotliwość
używania słowa, zachowanie
rozumienia konstrukcji gramatycznych,
sam dźwięk słowa.
Badania wykazują, że
najbardziej uszkodzony jest
rdzeń słowa, w największym
stopniu zachowany zaś
system afiksów.
Daje to podstawę do
szczątkowego rozumienia
mowy.
Defekt słuchu
fonemowego powoduje
wielorakie parafazje w
mowie ustnej oraz
paragnozje w
przyswajaniu mowy.
Paragnozje werbalne to
istota afazji akustyczno-
gnostycznej.
Zaburzenie rozumienia
dotyczy słów i nie
obejmuje w tym samym
stopniu innych cech
mowy.
Chorzy wyławiają czynniki prozodyczne mowy
oraz ogólną, gramatyczną budowę
wypowiedzi i, nie pojmując znaczenia
poszczególnych słów, domyślają się jej sensu.
Całe zachowanie pacjenta - jego nerwowość,
pilne śledzenie reakcji współrozmówcy,
zmienność potwierdzeń i zaprzeczeń -
pokazują jak uciążliwa jest to afazja, która
zamienia rozumienie znaczenia słów na
domyślanie się znaczenia słów.
Defekt słuchu fonemowego leży także u
podstaw zaburzeń ekspresji słownej. Mowa
chorego to płynny potok fluentów bez treści.
REHABILITACJA
Głównym zadaniem rehabilitacji jest
odbudowanie słuchu fonemowego, a
w konsekwencji przywrócenie
zdolności rozumienia mowy i
prawidłowej ekspresji słownej.
I etap rehabilitacji
W pierwszym etapie rehabilitacji
realizujemy zadanie zahamowania
potoku nieproduktywnej mowy.
Służą temu celowi następujące metody:
1. metody przestawiające uwagę chorego
z
mowy na inne formy działalności,
2. metody organizujące reżim językowy
chorego.
II etap rehabilitacji
Głównym zadaniem drugiego etapu
rehabilitacji jest przygotowanie pacjentów
do słuchania mowy.
Stosowane obecnie metody prowadzą
początkowo do rozumienia ogólnego sensu
i skrótu tekstu, potem do rozumienia
zdania, a w końcu oddzielnych słów.
W końcowych stadiach tego etapu
prowadzimy pracę nad dokładnym
rozumieniem tekstu dźwiękowego na
różnych poziomach jego organizacji.
Stosujemy metodę „wprowadzenia w
kontekst".
Metoda ta obliczona jest na zaistnienie
u pacjenta gotowości do słuchania
tekstu.
Wytwarza ona pożądany stan
emocjonalny.
Wyjaśniamy choremu o czym będzie
mowa, jaki jest temat opowiadania,
które przeczytamy.
Czytamy tekst - powoli i wyraźnie.
METODA ANALITYCZNEGO
SŁUCHANIA TEKSTU
Czytamy pacjentowi tekst.
Chory powinien powiedzieć, jaki jest
temat opowiadania lub pokazać
właściwą ilustrację.
Powinien też policzyć zdania w tekście.
Jest to metoda skłaniającą pacjenta do
analitycznej percepcji tekstu.
Potem, w taki sam sposób,
postępujemy ze zdaniem.
III etap rehabilitacji
Zadaniem trzeciego etapu rehabilitacji jest
odbudowanie świadomego i różnicującego
wydzielania fraz z tekstu i słów z frazy.
Na początku etapu nadal pracujemy metodą
„analitycznego słuchania tekstu”. Pacjent
powinien wydzielić wszystkie frazy z tekstu,
który czyta mu logopeda. Następnie
powinien każdą z fraz odnieść do właściwego
miejsca na ilustracji tematycznej oraz
policzyć słowa we frazie. Na koniec chory
powinien umieć odnieść każde słowo we
frazie do właściwego elementu ilustracji.
IV etap rehabilitacji
Kiedy chory nauczył się już rozumieć i
wykonywać instrukcje, kiedy rozumie
oddzielne słowa i całe opowiadania,
przechodzimy do najważniejszego
zadania w rehabilitacji afazji akustyczno-
gnostycznej - do odbudowania słuchu
fonemowego. Dopiero teraz, po
właściwym przygotowaniu, praca z
dźwiękiem może stać się przedmiotem
świadomej analizy.
Bezpośrednie różnicowanie
dźwięków jest niemożliwe dla
chorych z afazją akustyczno-
gnostyczną.
Jednak powinniśmy uczyć
rozpoznawania dźwięków mowy
poprzez serię czynności i
operacji, które odwołują się do
zachowanego analizatora
wzrokowego i kinestetycznego
oraz do zachowanej percepcji
semantycznej organizacji
mowy.
Zaczynamy pracę od metod
klasyfikacji przedmiotowej o
wzrastającym stopniu trudności.
Początkowo ćwiczymy klasyfikacje
przedmiotów, wspomagając się
zapisywaniem słów, po kilku
zajęciach pracujemy już tylko na
materiale ustnym.
klasyfikacja optyczno-
akustyczna
Polecamy choremu rozdzielić obrazki
na dwie grupy - owoce i transport.
Po wypracowaniu umiejętności
słyszenia i rozumienia oddzielnych
słów, przechodzimy do pracy nad
wydzielaniem pierwszych głosek w
słowie
(Od jakiej głoski zaczyna się to
słowo?).
ETAPY
1. Kojarzenie optycznego wzorca litery z
jej treścią dźwiękową i znaczeniową.
2.Zwiększenie stopnia trudności, podając
litery bardziej zbliżone do siebie w
zakresie cech graficznych, a również co
do istoty artykulacyjnej.
klasyfikacja akustyczna
Chory musi dobrać obrazki do
głoski wypowiedzianej przez
logopedę.
Przechodząc od klasyfikacji optyczno-
akustycznej do klasyfikacji
akustycznej, pracujemy jeszcze raz
na tym samym materiale graficznym,
podając go w tej samej co poprzednio
kolejności.
Rezultaty pracy utrwalamy w
ćwiczeniach typu: zapisywanie
oddzielnych dźwięków, wymyślanie
słów na daną literę i zapisywanie ich,
poszukiwanie znajomych dźwięków i
słów w czytanym tekście, dobieranie
obrazków do wypowiadanego słowa
itp
Ćwiczenia te odgrywają również istotną
rolę w aktualizacji paragramatycznej
organizacji słów, w ożywianiu
semantycznych i syntaktycznych
stosunków słowa.
Wykorzystanie sposobu paragramatycznej
więzi słów w rehabilitacji rozumienia
mowy, zajmuje ważne miejsce w
opisywanej metodyce. Wiadomo bowiem,
że znaczenie słowa konkretyzuje się i
precyzuje w zdaniu, w systemie związków
z innymi słowami.
metoda kojarzenia dźwięku z
jego artykulacją
Do odtwarzania słuchu fonemowego
przygotowane są specjalne programy
złożone z serii następujących po sobie
operacji.
Ich celem jest doprowadzenie do
umiejętności wydzielania dźwięku z
głośnej mowy.
W rezultacie tych ćwiczeń poprawia się
rozumienie mowy.
1. PROGRAM
Pomocą do realizacji
pierwszego programu jest
ilustracja przedmiotu.
Chory powinien uświadomić
sobie nazwę przedmiotu
oraz określić dźwięk, od
którego zaczyna się nazwa.
1.Proszę popatrzeć na obrazek.
2.Pomyśleć, jak nazywa się ten przedmiot.
3.Proszę popatrzeć, jak wymawia się dźwięk, od
którego zaczyna się to słowo (logopeda
prezentuje
ułożenie artykulatorów, nie wymawiając dźwięku).
4.Proszę znaleźć wśród leżących liter tę właściwą.
5.Proszę z zamkniętymi oczami dotknąć litery.
6.Wypowiedzieć dźwięk.
7.Wypowiedzieć dźwięk ponownie patrząc w lustro.
8.Ten sam dźwięk odtwarzany jest z magnetofonu.
9.Proszę rozpoznać dźwięk i znaleźć właściwą literę.
2. PROGRAM
Drugi program charakteryzuje
się wyższym stopniem
złożoności, ukierunkowany jest
bezpośrednio na odbudowę
rozumienia mowy dźwiękowej.
Ten program ukierunkowany
jest na samodzielne
rozpoznanie dźwięku w
procesie od słowa przez
przedmiot do dźwięku.
1. Proszę uważnie wysłuchać
słowa.
2. Proszę znaleźć właściwy
rysunek.
3. Proszę popatrzeć, jak wymawia
się pierwszy dźwięk tego słowa.
4. Proszę posłuchać, jak to brzmi.
5. Wypowiedzieć ten dźwięk
patrząc w lustrze na usta
logopedy.
6. Jeszcze raz wysłuchamy
brzmienia tego dźwięku.
7. Proszę znaleźć odpowiednią
literę.
Celem opisanej metody jest
odbudowanie percepcji mowy,
odbudowanie umiejętności różnicowania
dźwięków oraz odnoszenia dźwięków do
przedmiotów.
Metoda opiera się na współdziałaniu
analizatorów - słuchowego, wzrokowego
i kinestetycznego.
W metodyce zwalczania defektów
słuchu fonemowego ważne miejsce
zajmują metody intonacyjne, rytmiczno-
melodyczne, wprowadzanie w kontekst.
Pacjenta należy cały czas
przygotować do słuchania mowy,
relacjonować mu co się dzieje, a
także gotowość do zajęć, do przerwy.
Od samego początku rehabilitacji na
zajęciach odtwarzamy sprawność
czytania i pisania.