Stereotypy
Stereotypy
i uprzedzenia
i uprzedzenia
Stereotypy
Stereotypy
i uprzedzenia
i uprzedzenia
Pojęcie schematu
Pojęcie schematu
poznawczego
poznawczego
SCHEMAT POZNAWCZY
SCHEMAT POZNAWCZY
struktura poznawcza, która zawiera
struktura poznawcza, która zawiera
wiedzę, przekonania i oczekiwania
wiedzę, przekonania i oczekiwania
ludzi na temat pewnej klasy obiektów
ludzi na temat pewnej klasy obiektów
(zdarzeń i ludzi)
(zdarzeń i ludzi)
Własności schematu
Własności schematu
poznawczego
poznawczego
Schemat poznawczy
Cechy charakterystyczne
obiektów
Własności funkcjonalne
obiektów
Własności afektywne
Jaki jest
obiekt?
Jak ja
zachowuję
się wobec
obiektu?
Jakie
emocje
wywołuje
we mnie
obiekt?
Rodzaje schematów
Rodzaje schematów
poznawczych
poznawczych
1.
1.
Skrypt (schemat sekwencji zdarzeń,
Skrypt (schemat sekwencji zdarzeń,
scenariusz)
scenariusz)
2.
2.
Schemat cech
Schemat cech
3.
3.
Schemat osób
Schemat osób
stereotyp
stereotyp
stereotyp spiskowy
stereotyp spiskowy
Funkcje schematów
Funkcje schematów
poznawczych
poznawczych
Ułatwiają przetwarzanie danych
Ułatwiają przetwarzanie danych
zrozumienie ich oraz zapamiętanie
zrozumienie ich oraz zapamiętanie
„
„
Musisz odpowiednio ubrać się, oficjalnie ale
Musisz odpowiednio ubrać się, oficjalnie ale
jednocześnie tak, aby czuć się w miarę
jednocześnie tak, aby czuć się w miarę
swobodnie. Wyjdź wcześniej z domu, a
swobodnie. Wyjdź wcześniej z domu, a
najlepiej dzień wcześniej jedź na wyznaczone
najlepiej dzień wcześniej jedź na wyznaczone
miejsce spotkania i sprawdź, ile czasu zajmuje
miejsce spotkania i sprawdź, ile czasu zajmuje
Ci dojazd. Naszykuj wszystkie niezbędne
Ci dojazd. Naszykuj wszystkie niezbędne
dokumenty oraz zabierz ze sobą długopis, a
dokumenty oraz zabierz ze sobą długopis, a
najlepiej pióro”
najlepiej pióro”
Funkcje schematów
Funkcje schematów
poznawczych cdn.
poznawczych cdn.
Ułatwiają formułowanie sądów w
Ułatwiają formułowanie sądów w
warunkach niejednoznaczności
warunkach niejednoznaczności
Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie
Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie
tego, jak się zachować
tego, jak się zachować
„
„
Wyobraź sobie, że Twój najbliższy przyjaciel
Wyobraź sobie, że Twój najbliższy przyjaciel
stwierdza pewnego dnia, ze postanowił diametralnie
stwierdza pewnego dnia, ze postanowił diametralnie
zmienić swoje życie. “Rzuca” studia, pakuje się i
zmienić swoje życie. “Rzuca” studia, pakuje się i
wyjeżdża zagranicę. Bardzo słabo zna jakikolwiek
wyjeżdża zagranicę. Bardzo słabo zna jakikolwiek
język obcy, nie zna również nikogo, kto pomógłby mu
język obcy, nie zna również nikogo, kto pomógłby mu
w pierwszych tygodniach jego emigracji. Z drugiej
w pierwszych tygodniach jego emigracji. Z drugiej
strony od kilku miesięcy jest w Polsce bezrobotny”
strony od kilku miesięcy jest w Polsce bezrobotny”
Czy przyjaciel jest lekkomyślny czy też odważny?
Czy przyjaciel jest lekkomyślny czy też odważny?
Od czego zależy aktywizacja
Od czego zależy aktywizacja
określonego schematu
określonego schematu
poznawczego?
poznawczego?
Od oczekiwań jednostki odnośnie tego,
Od oczekiwań jednostki odnośnie tego,
że będzie miała do czynienia z
że będzie miała do czynienia z
egzemplarzem danego schematu
egzemplarzem danego schematu
“
“
Idziesz ulicą w okolicach warszawskiego
Idziesz ulicą w okolicach warszawskiego
metra. Myślisz sobie, ze za moment znowu
metra. Myślisz sobie, ze za moment znowu
spotkasz osoby, które zajmują się dystrybucją
spotkasz osoby, które zajmują się dystrybucją
ulotek reklamowych i darmowych gazet
ulotek reklamowych i darmowych gazet
codziennych. Kiedy widzisz wyciągniętą dłoń,
codziennych. Kiedy widzisz wyciągniętą dłoń,
prawdopodobnie z kolejna ulotką, odruchowo
prawdopodobnie z kolejna ulotką, odruchowo
chwytasz oferowany egzemplarz i chcesz iść
chwytasz oferowany egzemplarz i chcesz iść
dalej. Nagle okazuje się że……..posłużyłeś/aś
dalej. Nagle okazuje się że……..posłużyłeś/aś
się nieodpowiednim schematem”
się nieodpowiednim schematem”
Od czego zależy aktywizacja
Od czego zależy aktywizacja
schematu poznawczego?
schematu poznawczego?
Od celów i motywów, jakie w danych
Od celów i motywów, jakie w danych
okolicznościach realizuje jednostka
okolicznościach realizuje jednostka
Od czasu, jaki upłynął od ostatnio
Od czasu, jaki upłynął od ostatnio
zaktywizowanego schematu
zaktywizowanego schematu
Od tego, jak często aktywizowany był
Od tego, jak często aktywizowany był
dany schemat w przeszłości
dany schemat w przeszłości
Stereotyp, uprzedzenie
Stereotyp, uprzedzenie
dyskryminacja
dyskryminacja
stereotyp
Społecznie
usankcjonowane
przekonania
na temat
określonej kategorii osób
uprzedzen
ie
Negatywna
postawa
wobec
określonej
kategorii osób
Wrogie
zachowanie
się
wobec określonej
kategorii osób
dyskryminacja
Dwa podejścia do
Dwa podejścia do
problematyki stereotypów
problematyki stereotypów
1.
1.
Podejście tradycyjne:
Podejście tradycyjne:
ujmuje stereotyp
ujmuje stereotyp
jako efekt irracjonalnego,
jako efekt irracjonalnego,
nieanalitycznego, „sztywnego”
nieanalitycznego, „sztywnego”
myślenia charakterystycznego dla
myślenia charakterystycznego dla
osób o niższym poziomie moralności
osób o niższym poziomie moralności
2.
2.
Podejście współczesne:
Podejście współczesne:
ujmuje
ujmuje
stereotyp jako efekt automatycznego
stereotyp jako efekt automatycznego
procesu kategoryzacji obiektów
procesu kategoryzacji obiektów
społecznych, co upraszcza i ułatwia
społecznych, co upraszcza i ułatwia
percepcję społeczną
percepcję społeczną
WNIOSEK:
WNIOSEK:
stereotypy mogą być pozytywne, negatywne
stereotypy mogą być pozytywne, negatywne
i neutralne
i neutralne
Stereotypy kulturowe i
Stereotypy kulturowe i
indywidualne
indywidualne
Stereotyp kulturowy:
Stereotyp kulturowy:
społecznie
społecznie
podzielane przekonanie na temat
podzielane przekonanie na temat
atrybutów określonej grupy osób
atrybutów określonej grupy osób
Stereotyp indywidualny:
Stereotyp indywidualny:
subiektywne, jednostkowe
subiektywne, jednostkowe
przekonanie podmiotu na temat
przekonanie podmiotu na temat
charakterystycznych własności
charakterystycznych własności
określonej grupy osób
określonej grupy osób
Geneza stereotypów i
Geneza stereotypów i
uprzedzeń
uprzedzeń
1.
1.
Teoria rzeczywistego konfliktu
Teoria rzeczywistego konfliktu
interesów
interesów
(Robber’s Cave experiment, Sheriff et. all, 1961)
(Robber’s Cave experiment, Sheriff et. all, 1961)
Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy
Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy
dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro
dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro
Rywalizacja grup ma charakter „zero-
Rywalizacja grup ma charakter „zero-
jedynkowy” tj. wygrana jednej grupy oznacza
jedynkowy” tj. wygrana jednej grupy oznacza
automatycznie przegraną konkurentów
automatycznie przegraną konkurentów
Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie
Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie
przeciwnej, wrogość oraz podkreślanie własnej
przeciwnej, wrogość oraz podkreślanie własnej
wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji,
wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji,
podniesieniu własnego komfortu psychicznego
podniesieniu własnego komfortu psychicznego
Geneza stereotypów i
Geneza stereotypów i
uprzedzeń
uprzedzeń
2.
2.
Teoria przeniesienia agresji
Teoria przeniesienia agresji
(teoria
(teoria
kozła ofiarnego)
kozła ofiarnego)
Konflikt międzygrupowy, którego
Konflikt międzygrupowy, którego
następstwem są stereotypy i uprzedzenia
następstwem są stereotypy i uprzedzenia
ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju
ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju
Wrogość wobec określonych grup jest
Wrogość wobec określonych grup jest
efektem przeniesienia frustracji
efektem przeniesienia frustracji
Grupy, które stają się obiektem
Grupy, które stają się obiektem
uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem
uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem
frustracji; sprawca frustracji jest
frustracji; sprawca frustracji jest
najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź
najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź
nieznany
nieznany
Geneza stereotypów i
Geneza stereotypów i
uprzedzeń
uprzedzeń
3.
3.
Teoria tożsamości społecznej
Teoria tożsamości społecznej
(Tajfel, Turner, 1979,
(Tajfel, Turner, 1979,
1986)
1986)
Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny
Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny
na swoich (MY) i obcych (ONI)
na swoich (MY) i obcych (ONI)
Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę
Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę
obcą jest wzrost spostrzeganych różnic
obcą jest wzrost spostrzeganych różnic
międzykategorialnych oraz spadek spostrzeganych
międzykategorialnych oraz spadek spostrzeganych
różnic wewnątrzkategorialnych
różnic wewnątrzkategorialnych
Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy
Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy
obcej
obcej
Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej
Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej
pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:
pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:
spostrzegania grupy własnej jako lepszej w
spostrzegania grupy własnej jako lepszej w
porównaniu do grupy obcej
porównaniu do grupy obcej
faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej
faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej
Geneza stereotypów i
Geneza stereotypów i
uprzedzeń
uprzedzeń
Stereotypy i
Stereotypy i
uprzedzenia jednostka
uprzedzenia jednostka
nabywa poprzez
nabywa poprzez
proces kulturalizacji
proces kulturalizacji
Stereotypy i
Stereotypy i
uprzedzenia jednostka
uprzedzenia jednostka
nabywa w toku
nabywa w toku
socjalizacji
socjalizacji
Dlaczego stereotypy są trwałą
Dlaczego stereotypy są trwałą
strukturą poznawczą?
strukturą poznawczą?
Posługiwanie się stereotypami gwarantuje
Posługiwanie się stereotypami gwarantuje
oszczędność poznawczą i optymalizuje
oszczędność poznawczą i optymalizuje
proces przetwarzania danych zwłaszcza w
proces przetwarzania danych zwłaszcza w
sytuacji obciążenia poznawczego
sytuacji obciążenia poznawczego
Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki
Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki
na informacje zgodne z jej stereotypowymi
na informacje zgodne z jej stereotypowymi
przekonaniami
przekonaniami
Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne
Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne
metody radzenia sobie z informacjami
metody radzenia sobie z informacjami
niezgodnymi ze stereotypem
niezgodnymi ze stereotypem
Teorie zmiany
Teorie zmiany
stereotypów
stereotypów
1.
1.
Hipoteza kontaktu międzygrupowego
Hipoteza kontaktu międzygrupowego
(Allport, 1954)
(Allport, 1954)
Nawiązanie bezpośrednich kontaktów z członkami grupy
obcej prowadzi do osłabienia stereotypów i uprzedzeń (np.
wymiana studentów w ramach programu Erasmus-Socrates)
Pozytywne efekty kontaktu międzygrupowego zależą od:
funkcji kontaktu (współpraca vs. rywalizacja)
statusu uczestników kontaktu (relacja równorzędna vs.
hierarchiczna)
charakteru celu realizowanego w trakcie kontaktu (cel
wspólny vs. indywidualny)
poziomu wsparcia instytucjonalnego dla kontaktów
międzygrupowych
Teorie zmiany
Teorie zmiany
stereotypów
stereotypów
2.
2.
Świadoma kontrola
Świadoma kontrola
formułowanych sądów
formułowanych sądów
i podejmowanych
i podejmowanych
zachowań pod
zachowań pod
względem stopnia ich
względem stopnia ich
zgodności ze
zgodności ze
społecznym
społecznym
stereotypem
stereotypem
EFEKT SPRĘŻYNY
EFEKT SPRĘŻYNY
:
:
wzrost
wzrost
wpływu stereotypów
wpływu stereotypów
na spostrzeganie i
na spostrzeganie i
zachowanie człowieka
zachowanie człowieka
w sytuacji utraty
w sytuacji utraty
kontroli
kontroli
Teorie zmiany
Teorie zmiany
stereotypów
stereotypów
3.
3.
Rekategoryzacja:
Rekategoryzacja:
zachęcanie ludzi do
zachęcanie ludzi do
włączania siebie i innych osób do szerokich
włączania siebie i innych osób do szerokich
kategorii społecznych
kategorii społecznych
i/lub kształtowania
i/lub kształtowania
tożsamości społecznej poprzez identyfikację z
tożsamości społecznej poprzez identyfikację z
ludźmi o podobnych wartościach, celach,
ludźmi o podobnych wartościach, celach,
własnościach
własnościach
Przykład:
Przykład:
My Europejczycy; My miłośnicy dobrego kina
My Europejczycy; My miłośnicy dobrego kina
4.
4.
Empatia i odgrywanie ról
Empatia i odgrywanie ról
Pojęcie stereotypu spiskowego
Pojęcie stereotypu spiskowego
Stereotyp spiskowy
Stereotyp spiskowy
utrwalone przekonanie, że określona
utrwalone przekonanie, że określona
grupa ludzi dąży do zapanowania nad
grupa ludzi dąży do zapanowania nad
naszą grupą, działając w podstępny
naszą grupą, działając w podstępny
sposób.
sposób.
Uniwersalny charakter
Uniwersalny charakter
stereotypu spiskowego
stereotypu spiskowego
1.
Na treść stereotypu spiskowego
składają się cztery następujące sądy:
grupa jest żądna władzy i dąży do
dominacji nad nasza grupą
grupa działa niejawnie, a jej aktywność
jest wysoce skoordynowana
grupę charakteryzuje egoizm i duża
solidarność
wszyscy członkowie grupy wiernie i
lojalnie dążą do realizacji interesu grupy
Stereotyp spiskowy a stereotyp
Stereotyp spiskowy a stereotyp
klasyczny
klasyczny
Stereotyp
Stereotyp
klasyczny
klasyczny
Stereotyp
Stereotyp
spiskowy
spiskowy
typowy członek
typowy członek
grupy
grupy
Przedmiot
Przedmiot
grupa jako
grupa jako
całość
całość
różna dla
różna dla
różnych grup
różnych grup
Treść
Treść
uniwersalna
uniwersalna
zróżnicowana
zróżnicowana
Ewaluacja
Ewaluacja
zawsze
zawsze
negatywna
negatywna
widok członka
widok członka
grupy
grupy
Aktywizacj
Aktywizacj
a
a
symbol grupy
symbol grupy
jako całości
jako całości
Źródło: M. Kofta, 2001