Wykład 3

Czym jest myślenie?

Proces łączenia elementów poznawczej

reprezentacji świata (obrazów, pojęć lub
sądów) w dłuższe ciągi

Reprezentacje poznawcze mogą być

trwałe (pojęcia, sądy) lub nietrwałe
(spostrzeżenia, wyobrażenia), ale
zawsze są strukturami poznawczymi, a
nie procesami

Jeśli struktury poznawcze podlegają

dalszemu przetwarzaniu, mamy do
czynienia z procesem myślenia

Funkcje myślenia

Zastępowanie jawnego zachowania

Działanie na niby, zachowanie symboliczne
Bezpieczne, bez konsekwencji
Sprawdzanie różnych wariantów
Eksperyment myślowy

Myślenie jako internalizacja zachowania

jawnego

Pożytki z myślenia

Zdolność do rozwiązywania

WSZELKICH problemów

realnych, możliwych, hipotetycznych
konkretnych i abstrakcyjnych
absurdalnych

np. co jest czym czego?
dlaczego ogórek nie śpiewa?

Myślenie u ludzi i u zwierząt

U ludzi

Niezależne od działania
Niezależne od kontekstu

U zwierząt

Tylko w działaniu
Zawsze w kontekście (np. w naturalnych

warunkach życia gatunku)

Pies “myślący” na polowaniu przestaje

myśleć w supermarkecie

Złudzenie

Myślenie jest procesem świadomym i

całkowicie kontrolowanym

W rzeczywwistości:

Świadomi jesteśmy skutków
Niektórych operacji (nie zawsze)

Myśli niekontrolowane (intruzywne): efekt

białych niedźwiedzi

Struktura myślenia

Materiał

Np. werbalny, obrazowy

Operacje

Przekształcenia, np. kojarzenie, negacja

Reguły

Ograniczenia nakładane na operacje (np.

zakaz dzielenia przez zero)

Rozumowanie

Wyciąganie wniosków z przesłanek

Koty mają cztery łapy
Moje zwierzę ma cztery łapy
Więc…

Z przesłanek może NIC nie wynikać

Rodzaje rozumowań

Indukcja

Kumulacja wiedzy
Obserwacja szczegółowe  sąd ogólny

Dedukcja

Cała wiedza zawarta w przesłankach
Wiedza niejawna  wiedza jawna

Abdukcja

Wnioskowanie o przyczynach na podstawie

skutków

(śledztwo, diagnoza lekarska, badanie naukowe)

Zalety i wady rozumowań

Dedukcja

Niezawodne
Lecz często trywialne

Indukcja i abdukcja

Zawodne
Ale płodne

INDUKCJA PODSTAWĄ SUKCESU

NOWOŻYTNEJ NAUKI

Rodzaje dedukcji

Sylogizmy

Relacje kategorialne (kwantyfikatory:

wszyscy, nikt, niektórzy)

Relacje nierówności (wyższy, mądrzejszy)

Rozumowanie warunkowe

Funktory rachunku zdań (np. implikacja,

koniunkcja, dysjunkcja, negacja,
równoważność)

Jeśli … to …

Przykłady sylogizmów

Niektóre zwierzęta są ssakami
Każdy ssak oddycha płucami
Zatem niektóre zwierzęta oddychają

płucami

Adam jest wyższy od Bartka
Bartek jest niższy od Cezarego
Więc Bartek jest z całej trójki najniższy

Przykłady rozumowań

warunkowych

Jeśli p to q
p
więc q

Jeśli p to q
nieprawda, że q
więc nieprawda, że p

Jak to jest w nauce?

Jeśli TEORIA to FAKT
TEORIA
Więc FAKT (bez sensu, tego nie

potrzebujemy)

Jeśli TEORIA to FAKT
FAKT
Więc TEORIA (bez sensu, to rozumowanie

jest błędne)

Weryfikacja hipotez

naukowych

Jeśli TEORIA to FAKT
Nie FAKT
Więc NIE TEORIA (falsyfikacja, wiedza

negatywna)

Jak uzyskać wiedzę

pozytywną?

Jeśli TEORIA to FAKT
Jeśli NIE TEORIA, to FAKT ALTERNATYWNY
NIE TEORIA = hipoteza zerowa
Nieprawda, że FAKT ALTERNATYWNY
Nieprawda, że NIE TEORIA

(Odrzucamy hipotezę zerową jako mało
prawdopodobną, p<0,05)

Więc TEORIA (dowód nie wprost)

Weryfikacja hipotez poza

nauką

Jeśli kocha, to nie zapomni o rocznicy
Nie zapomniał(a)
Więc kocha

BŁĄD W ROZUMOWANIU!

Jeśli kocha to nie zapomni o rocznicy
Zapomniał(a)
Więc nie kocha

ROZUMOWANIE POPRAWNE!

Błędy w rozumowaniu

• Skąd wynikają?

• Brak kompetencji
• Tendencyjność
• Wpływ treści i kontekstu

Tendencyjność w

rozumowaniu

Systematyczne błędy

Uniwersalne
Typowe dla wiekszości ludzi
Pojawiają się w charakterystycznych

momentach procesu myślenia

Przykłady tendencyjności

Efekt konwersji przesłanek

• Wszystkie A są B
• Więc wszystkie B są A

• Wszystkie psy są

kudłate

• Wszystkie kudłacze są

psami?

Efekt atmosfery
• Wszystkie A są B
• Wszystkie C są B
• Więc wszystkie A są C

• Wszystkie wróble są

ptakami

• Wszystkie sikorki są

ptakami

• Więc wszystkie wróble

są sikorkami

Dlaczego tak łatwo się

pomylić?

• Wszyscy uczeni są dobrze wykształceni
• Wszyscy eksperci są dobrze wykształceni
• Więc wszyscy uczeni są ekspertami

• Wniosek prawdziwy „sam w sobie”

sprawia wrażenie, jak gdyby był
poprawny logicznie

Efekt treści i kontekstu

• (1) Żadne papierosy nie są tanie
• Niektóre używki są tanie
• Zatem, niektóre używki nie są

papierosami

• (2) Żadne używki nie są tanie
• Niektóre papierosy są tanie
• Zatem, niektóre papierosy nie są

używkami

•

• (3) Żadne używki nie są tanie
• Niektóre papierosy są tanie
• Zatem, niektóre używki nie są

papierosami

• (4) Żadne papierosy nie są tanie
• Niektóre używki są tanie
• Zatem, niektóre papierosy nie są

używkami

Jak dobrze sobie radzimy z

konfliktem miedzy logiką a

zdrowym rozsądkiem?

1. wniosek logiczny i prawdziwy (92%)
2. wniosek logiczny i absurdalny (46%)
3. wniosek nielogiczny, ale prawdziwy

(92%)

4. wniosek nielogiczny, i absurdalny

(8%)

Evans, Barston i Pollard (1983)

Typowe wyniki badań

Jeśli G, to liczba nieparzysta

G89%   (dobrze)
9  62%  (źle)
6 25%   (dobrze)
A 16%   (źle)

Jeśli H

, to wynik X. Stwierdzam nie X.

Zatem nie H

Wersja realistyczna

Wyobraź sobie, że jesteś policjantem na służbie.

Twoja praca polega na kontroli respektowania
obowiązujących norm. Karty leżące przed tobą
zawierają informacje o czterech osobach
siedzących przy stole. Na jednej stronie karty
podany jest wiek osoby, a na drugiej stronie –
co dana osoba pije. Obowiązuje następująca
reguła: Jeżeli ktoś pije piwo, to musi mieć
ukończone 18 lat. Wskaż kartę albo karty,
które koniecznie musisz odwrócić, aby ustalić,
czy reguła została naruszona.