Stres
Stres
Neuroplastyczność
Neuroplastyczność
•
połączenia neuronalne rozwijają się i
połączenia neuronalne rozwijają się i
zmieniają w reakcji na nowe
zmieniają w reakcji na nowe
doświadczenia i uczenie się,
doświadczenia i uczenie się,
•
integracja sieci neuronowych,
integracja sieci neuronowych,
•
ekspresja genów odpowiedzialnych
ekspresja genów odpowiedzialnych
za funkcje mózgu w dużej części
za funkcje mózgu w dużej części
odbywa się po urodzeniu pod
odbywa się po urodzeniu pod
wpływem reakcji ze środowiskiem.
wpływem reakcji ze środowiskiem.
Kandel - „psychologiczne”
Kandel - „psychologiczne”
procesy uczenia się
procesy uczenia się
prowadzą do „biologicznych”
prowadzą do „biologicznych”
modyfikacji w obrębie
modyfikacji w obrębie
mózgu,
mózgu,
Pojęcie stresu
Pojęcie stresu
•
Claude Bernard - „środowisko
Claude Bernard - „środowisko
wewnętrzne”
wewnętrzne”
•
Walter Cannon - „homeostaza”
Walter Cannon - „homeostaza”
•
Hans Selye - „teoria stresu”
Hans Selye - „teoria stresu”
•
stresor
stresor
•
reakcja stresowa.
reakcja stresowa.
Pojęcie stresu
Pojęcie stresu
Ujęcie psychologiczne:
Ujęcie psychologiczne:
–
bodziec, sytuacja lub wydarzenie
bodziec, sytuacja lub wydarzenie
zewnętrzne o określonych właściwościach,
zewnętrzne o określonych właściwościach,
–
jako reakcje wewnętrzne człowieka,
jako reakcje wewnętrzne człowieka,
doświadczane w postaci określonego
doświadczane w postaci określonego
przeżycia,
przeżycia,
– jako relacja między czynnikami
zewnętrznymi a właściwościami człowieka.
Stres wg Lazarusa
Stres wg Lazarusa
•
„
„
określona relacja między osobą a
określona relacja między osobą a
otoczeniem, która oceniana jest
otoczeniem, która oceniana jest
przez osobę jako obciążająca lub
przez osobę jako obciążająca lub
przekraczająca jej zasoby i
przekraczająca jej zasoby i
zagrażająca jej dobrostanowi”.
zagrażająca jej dobrostanowi”.
„
„
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem”
stresem”
•
„
„
stale zmieniające się poznawcze i
stale zmieniające się poznawcze i
behawioralne wysiłki, mające na celu
behawioralne wysiłki, mające na celu
opanowanie określonych zewnętrznych
opanowanie określonych zewnętrznych
i wewnętrznych wymagań, ocenianych
i wewnętrznych wymagań, ocenianych
przez osobę jako obciążające lub
przez osobę jako obciążające lub
przekraczające jej zasoby”.
przekraczające jej zasoby”.
„
„
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem”
stresem”
•
funkcja instrumentalna,
funkcja instrumentalna,
•
f. samoregulacji emocji,
f. samoregulacji emocji,
•
indywidualny styl radzenia sobie,
indywidualny styl radzenia sobie,
•
czynniki wrodzone (ogólne
czynniki wrodzone (ogólne
tendencje) .
tendencje) .
Strategie radzenia sobie
Strategie radzenia sobie
•
konfrontacja
konfrontacja
•
dystansowanie się
dystansowanie się
•
samokontrola
samokontrola
•
poszukiwanie wsparcia społecznego
poszukiwanie wsparcia społecznego
•
przyjmowanie odpowiedzialności
przyjmowanie odpowiedzialności
•
ucieczka
ucieczka
•
planowanie rozwiązywania problemów
planowanie rozwiązywania problemów
•
pozytywne przewartościowanie.
pozytywne przewartościowanie.
Pojęcie stresu
Pojęcie stresu
Selye 1960
Selye 1960
Ujęcie biologiczne
• reakcja stresowa ma charakter
ogólnoustrojowy i jest niespecyficzna tzn.
niezależnie od charakteru czynników
wywołujących jej podstawowe
mechanizmy są takie same.
• oś podwzgórzowo-przysadkowo-
nadnerczowa
• dystres i eustres
Eustres
Eustres
ostra reakcja stresowa prowadząca do
wytworzenia nowego mechanizmu
adaptacyjnego, która ma zazwyczaj
charakter korzystny dla organizmu
Dystres
Dystres
•
skutek nierozwiązanego stresu i ma
skutek nierozwiązanego stresu i ma
najczęściej charakter przewlekły, który
najczęściej charakter przewlekły, który
wiąże się z zaburzeniami adaptacji,
wiąże się z zaburzeniami adaptacji,
•
przedłużona hiperkortyzolemią i
przedłużona hiperkortyzolemią i
nadczynność lub dysregulacja układu
nadczynność lub dysregulacja układu
sympatycznego,
sympatycznego,
•
osłabienie procesów pamięciowych,
osłabienie procesów pamięciowych,
immunosupresja, zahamowanie produkcji
immunosupresja, zahamowanie produkcji
hormonów płciowych, osteoporoza,
hormonów płciowych, osteoporoza,
nadciśnienie tętnicze krwi, tachykardia,
nadciśnienie tętnicze krwi, tachykardia,
•
rola w rozwoju chorób układu sercowo-
rola w rozwoju chorób układu sercowo-
naczyniowego, metabolicznych,
naczyniowego, metabolicznych,
endokrynologicznych i nowotworowych,
endokrynologicznych i nowotworowych,
psychicznych .
psychicznych .
Mechanizmy reakcji
Mechanizmy reakcji
stresowej
stresowej
Neuroplastyczność II
Neuroplastyczność II
•
korelacja między wyższym poziomem
korelacja między wyższym poziomem
wykształcenia, ćwiczeniem umiejętności,
wykształcenia, ćwiczeniem umiejętności,
zaangażowaniem w pracę umysłową a
zaangażowaniem w pracę umysłową a
liczbą neuronów i ich połączeń,
liczbą neuronów i ich połączeń,
•
silny stres hamuje uczenie się i rozwój
silny stres hamuje uczenie się i rozwój
mózgu, łagodny i umiarkowany wzmaga
mózgu, łagodny i umiarkowany wzmaga
wytwarzanie komórek w obszarach
wytwarzanie komórek w obszarach
związanych z uczeniem się.
związanych z uczeniem się.
Wpływ na funkcje
Wpływ na funkcje
poznawcze
poznawcze
•
zaburzenie reakcji wygaszania,
zaburzenie reakcji wygaszania,
•
uszkodzenie komórek nerwowych
uszkodzenie komórek nerwowych
przez glukokortykoidy (szczególnie
przez glukokortykoidy (szczególnie
hipokampa),
hipokampa),
•
zaburzenia funkcji poznawczych,
zaburzenia funkcji poznawczych,
pamięci, koncentracji uwagi.
pamięci, koncentracji uwagi.
Zmiany neuroprzekaźników
Zmiany neuroprzekaźników
•
norepinefryna (noradrenalina) - lęk,
norepinefryna (noradrenalina) - lęk,
pobudzenie, drażliwość, wzrost
pobudzenie, drażliwość, wzrost
napięcia, reakcja przestrachu,
napięcia, reakcja przestrachu,
•
dopamina – nadmierna czujność,
dopamina – nadmierna czujność,
nastawienie paranoiczna, zaburzenia
nastawienie paranoiczna, zaburzenia
spostrzegania pod wpływem stresu,
spostrzegania pod wpływem stresu,
•
serotonina – drażliwość, agresja,
serotonina – drażliwość, agresja,
pobudzenie, przemoc.
pobudzenie, przemoc.
Wolne i szybkie sieci strachu
Wolne i szybkie sieci strachu
•
system szybki-odruchowy, informacja
system szybki-odruchowy, informacja
ze zmysłów przez wzgórze do ciała
ze zmysłów przez wzgórze do ciała
migdałowatego walka, ucieczka
migdałowatego walka, ucieczka
(ukł. autonomiczny),
(ukł. autonomiczny),
•
system wolny – hipokamp, kora
system wolny – hipokamp, kora
świadoma analiza.
świadoma analiza.
Ciało migdałowate
Ciało migdałowate
•
przechowuje nabyte we wczesnym
przechowuje nabyte we wczesnym
okresie życia lęki, poczucie
okresie życia lęki, poczucie
bezpieczeństwa i przywiązanie,
bezpieczeństwa i przywiązanie,
•
w wieku kilku lat sieci neuronowe są
w wieku kilku lat sieci neuronowe są
zaprogramowane przez wczesne
zaprogramowane przez wczesne
uczenie się emocji,
uczenie się emocji,
•
później integracja z systemami
później integracja z systemami
korowymi (trauma zaburza).
korowymi (trauma zaburza).
Stres a opieka macierzyńska
Stres a opieka macierzyńska
•
charakter i poziom matczynej opieki
charakter i poziom matczynej opieki
moduluje struktury odpowiedzialne
moduluje struktury odpowiedzialne
za reakcję stresową,
za reakcję stresową,
•
intensywna opieka (szczury) osłabia
intensywna opieka (szczury) osłabia
biologiczną reakcję na stres,
biologiczną reakcję na stres,
•
separacja sprzyja osłabieniu pamięci
separacja sprzyja osłabieniu pamięci
w wieku dorosłym.
w wieku dorosłym.
Traumatyczne
Traumatyczne
doświadczenia
doświadczenia
•
stres matki związany z niższą wagą
stres matki związany z niższą wagą
dziecka przy urodzeniu,
dziecka przy urodzeniu,
nadpobudliwością, nad aktywnością i
nadpobudliwością, nad aktywnością i
trudnościami w nauce,
trudnościami w nauce,
•
zmiany w mózgu niemowląt, których
zmiany w mózgu niemowląt, których
matki doświadczają depresji,
matki doświadczają depresji,
•
wczesne traumatyczne doświadczenia
wczesne traumatyczne doświadczenia
brak integracji między
brak integracji między
świadomymi informacjami, wrażeniami,
świadomymi informacjami, wrażeniami,
afektem, zachowaniem zaburzenia
afektem, zachowaniem zaburzenia
psychiczne w życiu dorosłym.
psychiczne w życiu dorosłym.
Wpływ stresu na rozwój CUN
Wpływ stresu na rozwój CUN
•
„
„
uwrażliwienie” osi ppn i ukł
uwrażliwienie” osi ppn i ukł
autonomicznego (przez CRF),
autonomicznego (przez CRF),
•
trwałe zmiany biochemiczne,
trwałe zmiany biochemiczne,
•
zwiększone ryzyko zaburzeń
zwiększone ryzyko zaburzeń
psychicznych w wieku dorosłym,
psychicznych w wieku dorosłym,
•
zmiany neuroanatomiczne.
zmiany neuroanatomiczne.
Przewlekły stres a depresja
Przewlekły stres a depresja
•
w zespole depresyjnym podobne
w zespole depresyjnym podobne
zmiany biologiczne jak w stresie
zmiany biologiczne jak w stresie
przewlekłym: długotrwała aktywacja
przewlekłym: długotrwała aktywacja
osi PPN, hamowania zwrotnego,
osi PPN, hamowania zwrotnego,
aktywności układu
aktywności układu
noradrenergicznego,
noradrenergicznego,
•
podanie CRF – objawy podobne do tych
podanie CRF – objawy podobne do tych
w stresie przewlekłym i depresji,
w stresie przewlekłym i depresji,
•
zmiany neuroanatomiczne w depresji:
zmiany neuroanatomiczne w depresji:
hipokamp, ciało migdałowate.
hipokamp, ciało migdałowate.
Strategie postępowania
Strategie postępowania
•
„
„
zdrowy” tryb życia (samokontrola),
zdrowy” tryb życia (samokontrola),
•
psychoterapia (wzrost integracji sieci
psychoterapia (wzrost integracji sieci
neuronalnych),
neuronalnych),
•
farmakoterapia - leki p-depresyjne
farmakoterapia - leki p-depresyjne
normalizują CRF, ACTH, kortyzol,
normalizują CRF, ACTH, kortyzol,
zmniejszają syntezę i gęstość
zmniejszają syntezę i gęstość
receptorów glikokortykoidowych
receptorów glikokortykoidowych
(poprawa efektywności sprzężenia
(poprawa efektywności sprzężenia
zwrotnego).
zwrotnego).
Zaburzenia nerwicowe,
Zaburzenia nerwicowe,
związane ze stresem i pod
związane ze stresem i pod
postacią somatyczną
postacią somatyczną
•
zaburzenia lękowe w postaci fobii
zaburzenia lękowe w postaci fobii
•
inne zaburzenia lękowe (lęk napadowy,
inne zaburzenia lękowe (lęk napadowy,
uogólniony, zaburzenia depresyjne i lękowe
uogólniony, zaburzenia depresyjne i lękowe
mieszane)
mieszane)
•
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
•
reakcja na ciężki stres i zaburzenia
reakcja na ciężki stres i zaburzenia
adaptacyjne
adaptacyjne
•
zaburzenia dysocjacyjne
zaburzenia dysocjacyjne
•
zaburzenia pod postacią somatyczną
zaburzenia pod postacią somatyczną
•
inne zaburzenia nerwicowe
inne zaburzenia nerwicowe
Ostra reakcja na stres
Ostra reakcja na stres
•
podczas lub bezpośrednio po urazie,
podczas lub bezpośrednio po urazie,
zanika w ciągu godzin, dni
zanika w ciągu godzin, dni
•
subiektywne poczucie odretwienia,
subiektywne poczucie odretwienia,
wyobcowania
wyobcowania
•
zredukowana czujność (oszołomienie)
zredukowana czujność (oszołomienie)
•
derealizacja, depersonalizacja
derealizacja, depersonalizacja
•
amnezja dysocjacyjna.
amnezja dysocjacyjna.
Zaburzenia stresowe
Zaburzenia stresowe
pourazowe - PTSD
pourazowe - PTSD
•
zdarzenie obejmujące śmierć, zagrożenie
zdarzenie obejmujące śmierć, zagrożenie
śmiercią, naruszenie integralności fizycznej
śmiercią, naruszenie integralności fizycznej
•
intensywne, ponowne przeżywanie
intensywne, ponowne przeżywanie
•
unikanie i
unikanie i
psychiczne
psychiczne
odrętwienie
odrętwienie
•
fizjologiczne
fizjologiczne
pobudzenie
pobudzenie
PTSD – ponowne
PTSD – ponowne
przeżywanie
przeżywanie
•
uporczywe wspomnienia wydarzeń
uporczywe wspomnienia wydarzeń
•
uporczywe sny
uporczywe sny
•
fizyczne, psychiczne odczucia powrotu
fizyczne, psychiczne odczucia powrotu
wydarzenia (np. omamy)
wydarzenia (np. omamy)
•
nawrót wskutek
nawrót wskutek
ekspozycji
ekspozycji
przypominającej aspekt
przypominającej aspekt
wydarzenia
wydarzenia
Zaburzenia stresowe
Zaburzenia stresowe
pourazowe - PTSD
pourazowe - PTSD
•
ponowne przeżywanie – uaktywnienie
ponowne przeżywanie – uaktywnienie
systemów podkorowych (ciało
systemów podkorowych (ciało
migdałowate) przez bodźce
migdałowate) przez bodźce
przypominające uraz,
przypominające uraz,
•
unikanie – np. amnezja, ochrona przed
unikanie – np. amnezja, ochrona przed
niebezpieczeństwem, pogłębia
niebezpieczeństwem, pogłębia
dezintegrację sieci neuronalnych,
dezintegrację sieci neuronalnych,
•
fizjologiczne pobudzenie –
fizjologiczne pobudzenie –
rozregulowanie ciała migdałowatego i
rozregulowanie ciała migdałowatego i
układu autonomicznego.
układu autonomicznego.
Zaburzenia adaptacyjne
Zaburzenia adaptacyjne
•
w ciągu miesiąca od zadziałania
w ciągu miesiąca od zadziałania
stresora, trwają do 6 m-cy
stresora, trwają do 6 m-cy
•
Ocena związku między objawami a
Ocena związku między objawami a
poprzedzającą historią życia,
poprzedzającą historią życia,
osobowością i wydarzeniem
osobowością i wydarzeniem
stresowym,
stresowym,
•
Reakcje depresyjne, lękowe,
Reakcje depresyjne, lękowe,
zaburzenia emocji, zachowania.
zaburzenia emocji, zachowania.
Zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia dysocjacyjne
•
histeria - ”głodna macica”,
histeria - ”głodna macica”,
•
podlega sugestii
podlega sugestii
•
„
„
pithiatismus” – „uleczalna przez
pithiatismus” – „uleczalna przez
perswazję,
perswazję,
•
objaw histeryczny – zniekształcona,
objaw histeryczny – zniekształcona,
przemieszczona i symboliczna forma
przemieszczona i symboliczna forma
konfliktu wewnętrznego
konfliktu wewnętrznego
Zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia dysocjacyjne
•
częściowa lub całkowita utrata normalnej
częściowa lub całkowita utrata normalnej
integracji pomiędzy wspomnieniami z
integracji pomiędzy wspomnieniami z
przeszłości, poczuciem tożsamości,
przeszłości, poczuciem tożsamości,
wrażeniami czuciowymi i kontrolą
wrażeniami czuciowymi i kontrolą
dowolnych ruchów ciała,
dowolnych ruchów ciała,
•
amnezja, fuga, osłupienie, trans i
amnezja, fuga, osłupienie, trans i
opętanie, dysocjacyjne zaburzenia ruchu
opętanie, dysocjacyjne zaburzenia ruchu
i czucia, osobowość mnoga.
i czucia, osobowość mnoga.
Zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia dysocjacyjne
•
aspekty kulturowe (Europa, Indie, USA)
aspekty kulturowe (Europa, Indie, USA)
•
społeczności plemienne – latah, imu,
społeczności plemienne – latah, imu,
pibloktoq, lulu
pibloktoq, lulu
•
amnezja, fuga – częściej w czasie wojen,
amnezja, fuga – częściej w czasie wojen,
katastrof, mężczyźni
katastrof, mężczyźni
•
urazy z dzieciństwa
urazy z dzieciństwa
•
korzyść pierwotna i wtórna
korzyść pierwotna i wtórna
•
współwystępowanie innych zaburz.
współwystępowanie innych zaburz.
psychicznych
psychicznych
Terapia
Terapia
•
Psychoterapia,
Psychoterapia,
•
Farmakoterapia
Farmakoterapia
(benzodiazepiny, leki
(benzodiazepiny, leki
przeciwdepresyjne - SSRI).
przeciwdepresyjne - SSRI).