Środowisko

wychowawcze i jego

funkcje.

Kształtowanie środowiska

wychowawczego

Niżej scharakteryzowane procesy są ze sobą ściśle

związane. Warto jednak pamiętać, że głównym

celem wychowania jest internalizacja

• Środowisko

wychowawcze to takie,
które w sposób
bardziej lub mniej
zamierzony oddziałuje
na jednostkę i stymuluje
jej rozwój w celu
socjalizacji oraz
kształtowania jej
osobowości, tak by
jako człowiek dorosły
mogła uczestniczyć w
życiu społecznym.

• Kształtowanie

osobowości to
kształtowanie głównie
sfery emocjonalnej i
motywacyjnej (uczucia
wyższe, potrzeby jako
motywy działania,
postawy, ogólny
stosunek do świata,
ludzi i siebie samego,
kształtowanie systemu
wartości itp.)

Rodzina jako naturalne

środowisko wychowawcze

• Naturalną funkcją rodziny jest

posiadanie i wychowanie dzieci,
dlatego nazywamy rodzinę naturalnym
środowiskiem wychowawczym.

• W zależności od typu rodziny (partnerska,

patriarchalna, matriarchalna itp.), jakości związków
emocjonalnych, motywów posiadania dzieci,
oczekiwań co do dzieci, doświadczeń życiowych itp.
rodzina lepiej lub gorzej spełnia swoje funkcje
opiekuńczo-wychowawcze.

Opiekuńcze funkcje

rodziny

•

Opiekuńcze funkcje
rodziny polegają na
takim zaspokajaniu
potrzeb biologicznych
i psychicznych
dziecka, by mogło ono
rozwijać się
harmonijnie,
wzrastać, doskonalić
się i rozwijać różne
formy aktywności

Dziecko powinno:

• być prawidłowo odżywiane (w przypadku

dzieci chorych należy stosować odpowiednie
diety)

• dbać o zdrowie dziecka ( tu powinność leży po

stronie rodziców)

• przebywać w odpowiednim otoczeniu
• mieć też swoje miejsce do spania,

odpowiednią ilość ruchu i zapewnione
warunki do rozwoju psychicznego: swoje
miejsce do zabawy, zabawki, książki, warunki
do nauki, pomoc w nauce itp.

Ważne jest także dbanie o dziecko, by

nie doznało żadnej krzywdy fizycznej

czy psychicznej!!

Organizowanie warunków

życia i rozwoju dzieci

• Wraz z pojawieniem się dziecka w rodzinie

zmienia się zarówno wystrój mieszkania, jak i

tryb życia. Na przykład każde dziecko powinno

mieć w mieszaniu wydzielone swoje miejsce,

swoją przestrzeń życiową, która zmienia się

wraz z jego rozwojem i wiekiem. Miejsce to

powinno być dla dziecka bezpieczne, np. trzeba

kupić zaślepki do kontaktów, a nie karać

dziecko za jego zainteresowania; zrobić

,,płotek", aby nie spadło ze schodów czy nie

weszło nagle do kuchni; kupić łóżeczko ze

szczebelkami, a nie wózek do spania itp.

Dziecko powinno mieć

• swoje miejsce do

spożywania posiłków

• miejsce do zabawy

• miejsce do snu i

wypoczynku

• miejsce do pracy

(biurko lub stół, przy

czym ważne jest, by obie

ręce opierały się o blat;

odpowiedniej wysokości

krzesło, tak by nogi mu

nie zwisały [może mieć

podnóżek], oświetlenie z

odpowiedniej strony itp.)

• Potrzebuje ono

odpowiedniej liczby
stałych godzin
spokojnego snu,
innego niż dorośli
rodzaju odżywiania i
innej częstotliwości
posiłków, a także
codziennej kąpieli.
Dziecko uczące się
potrzebuje spokoju i
ciszy

Wychowawcze funkcje

rodziny

• Wychowanie rozumiane jest m.in. jako

długotrwałe, intencjonalne działania osób
w celu osiągnięcia stosunkowo trwałych
zmian w osobowości i funkcjonowaniu
społecznym jednostki

• Najważniejszy pod względem

skuteczności oddziaływań
wychowawczych jest okres dzieciństwa

• Proces wychowania jest intuicyjny i opiera

się na doświadczeniach z własnego
dzieciństwa rodziców oraz z przemyśleń
związanych z własnym wychowaniem.

• Z pokolenia na pokolenie przenoszone są

zarówno dobre, jak i złe wzorce oraz
sposoby wychowania.

Rodzice i inni członkowie

rodziny jako modele do

naśladowania

„

jeśli dorośli okazują dziecku

miłość, dziecko uczy się kochać;
jeśli obserwuje kłótnie i agresję,
staje się agresywne i kłótliwe itp.
Dorastając, coraz częściej powiela
zaobserwowane i przyswojone
reakcje oraz zachowania członków
własnej rodziny”

• Rodzice jako

osoby
zaspokajające
potrzeby
emocjonalne i
psychiczne
dzieci

Potrzeba bezpieczeństwa

• Powstaje ona jeszcze w okresie noworodkowym

przez specyficzny kontakt dotykowy między
matką a dzieckiem. Z wiekiem zmieniają się
formy i sposoby jej zaspokojenia. Polega ona na
wewnętrznym przekonaniu, że nic złego nie
może się stać, gdyż jest ktoś, kto zapewnia
bezpieczeństwo i zmniejsza lęk przed
nieznanym światem. Zaspokojenie tej potrzeby
jest podstawą wszystkich późniejszych uczuć
wyższych (znajomość tej potrzeby jest ważna w
zawodzie pielęgniarskim).

Potrzeba akceptacji i

uznania

• Bezwarunkowe zaspokojenie tej potrzeby jest

niezbędne do budowania poczucia własnej

wartości, głównego mechanizmu osobowości i

motywów działania (szukanie akceptacji jest

często nieświadomym powodem wyboru

zawodu pielęgniarki, nauczy cielki,

przedszkolanki itp.)

• Brak zaspokojenia potrzeby akceptacji

wywołuje u ludzi poczucie niższej wartości i

różne, czasem aspołeczne sposoby jej

kompensacji (np. dyskryminacja rasowa,

narodowa, religijna, do aktów agresji włącznie).

Potrzeba zależności i

przynależności.

• Dziecko czuje się zależne od dorosłych,

którzy w pełni zaspokajają jego potrzeby
i dają mu psychiczne oparcie. Stopniowo
jedne z tych potrzeb przekształcają się w
potrzeby samodzielności. Brak
zaspokojenia potrzeby zależności
skutkuje brakiem systemu wartości,
brakiem uczuć wyższych, wrogością
wobec ludzi, brutalizmem i agresją,
czasem nienawiścią.

Potrzeba osiągnięć i

potrzeba poznawcza.

Rodzice jako źródło wymagań,

norm i wartości

•

Postawy, fundament systemu wartości

wynosimy z domów rodzinnych.

•

Uczymy się przez naśladowanie osób dorosłych,

przez sytuacje często powtarzane (ważna jest tu

konsekwencja) i dzięki wzmocnieniom swoich

zachowań, czyli nagrodom (wzmocnienia pozy

tywne) i karom (wzmocnienia negatywne).

•

Rodzice prawidłowo wychowujący dzieci

stawiają im od małego wyraźne granice, co

jest dozwolone, a co nie, wówczas dzieci

wiedzą, czego mogą się w tych znanych im

granicach spodziewać.

• W prawidłowo funkcjonujących

rodzinach dzieci, obserwując
rodziców i uczestnicząc w życiu
rodzinnym, poznają normy i
standardy związane z pełnieniem
ról społecznych (role męskie i
kobiece, role żony i matki oraz
męża i ojca) poznają także rolę
dziecka

• W rodzinach dysfunkcyjnych (patologie,

brak współdziałania, awantury itp.),
niewydolnych, niepełnych itp. trudno
dzieciom poznać role społeczne bądź
poznają wadliwy sposób ich pełnienia i
zdarza się, że przenoszą go do swoich
rodzin. Często nie mają także
możliwości poznania norm i systemu
wartości ogólnoludzkich.

• Rodzice wpajają także

dzieciom normy

odnoszące się do

codziennych zachowań i

form grzecznościowych,

przekazują oczekiwania

co do ważności nauki,

obowiązkowości oraz

odpowiedzialności itp.

• Niezwykle ważną

sprawą jest

adekwatność

wymagań do

możliwości dzieci

Rodzice jako źródło

wzmocnień

• Jeżeli chodzi o wzmocnienia negatywne (kary), to w

wielu środowiskach wychowawczych dominuje „mit"

kary i jej surowości. W rzeczywistości w większości

przypadków kara:

1. Nie eliminuje niewłaściwych zachowań, lecz je

modyfikuje.

2. Wywołuje wiele silnych negatywnych emocji łącznie

z agresją, a często też nienawiścią.

3. Dostarcza wzorów negatywnych zachowań i

powoduje unikanie źródeł karania (ucieczki z domu,

szkoły itp.).

• Karząc kogoś,

rzadko myśli się o
skuteczności kary,
natomiast często
osoba karząca
rozładowuje w ten
sposób swoje
negatywne emocje.

Skuteczność kar zależna

jest od wielu czynników:

1. Adekwatności kary do przewinienia.
2. Za jedno przewinienie jedna kara.
3. Kara bezpośrednio po przewinieniu.
4. Kara powinna iść w parze ze zrozumieniem

niewłaściwego zachowania i powinna mieć

wartość informacyjną.

5. Karze zewnętrznej powinna towarzyszyć

kara wewnętrzna (poczucie winy).

6. Między osobą karzącą i karaną powinien

istnieć pozytywny związek emocjonalny itp.

• Prawidłowe Wychowanie

charakteryzuje się przewagą
wzmocnień pozytywnych i
niewielką ilością wzmocnień
negatywnych

Rodzina — miejsce kształtowania

głównych mechanizmów

regulacyjnych osobowości

• Dziecko przychodzi na świat z pewnymi

zadatkami organicznymi (uwarunkowanymi

cechami dziedzicznymi i wrodzonymi

możliwościami, zdolnościami, typem układu

nerwowego itp.), które warunkują różną

podatność na oddziaływania rozwojowe i

wychowawcze. Są one też podłożem, na

którym kształtuje się osobowość.

• Osobowość to naczelny system

integrujący i kontrolujący postępowanie

człowieka

Najważniejsze mechanizmy

regulacyjne osobowości to:

• System

podstawowych

potrzeb (potrzeby

bezpieczeństwa,

akceptacji,

przynależności,

uznania, osiągnięć

itp.) i system

wartości – główne

motywy naszego

działania.

• Główne sposoby

ustosunkowywani

a się do świata,

system postaw —

również motywy

działania i

podstawy oceny

siebie oraz różnych

aspektów

rzeczywistości.

Najważniejsze mechanizmy

regulacyjne osobowości to:

• Obraz świata i

obraz własnej

osoby —

najbardziej ogólne

nastawienia,

orientacja i

oczekiwania w

stosunku do świata

i własnej osoby.

Mają one wpływ na

kierunek ludzkich

działań.

• Mechanizmy

kontroli – zdolność

(i jej poziom) do

radzenia sobie z

własnymi emocjami

i typowe dla danej

osoby sposoby

radzenia sobie w

trudnych sytuacjach

(zależne są od typu

układu nerwowego i

wychowania)

Stosowane strategie i formy
wychowania w rodzinie i ich

konsekwencje

• Strategie wychowawcze klasyfikujemy

w zależności od stopnia akceptacji i
kontroli, czyli miejsca na skali:

1) „akceptacja (miłość)  brak

akceptacji (wrogość)”,

2) „swoboda (zaufanie) ciągła

kontrola (brak zaufania)".

Strategie wychowawcze

• 1

. Wychowanie

osiągnięciowe (duża

akceptacja, wysokie

wymagania, częsta

kontrola, nagradzanie).

Może prowadzić m.in.

do: dużych ambicji,

postaw

egocentrycznych,

silnych mechanizmów

samokontroli, małej

odporności na

niepowodzenia i nowe

sytuacje itp.

• 2. Wychowanie

nadopiekuńcze (duża

akceptacja, niskie

wymagania, częsta kontrola o

charakterze ochronnym,

częste nagradzanie

nieadekwatne do efektów

działania). Może prowadzić

do: wysokiej nieadekwatnej

samooceny, bezkrytycyzmu,

ambicji roszczeniowych, lęku

w nowych sytuacjach, braku

samodzielności, dużej

zależności od rodziców i

autorytetów, małej

odporności na

niepowodzenia.

Strategie wychowawcze

• 3. Wychowanie

demokratyczne (duża

akceptacja, wysokie

wymagania, rzadka

kontrola, adekwatne

nagradzanie).

Konsekwencje to:

wysoka adekwatna

samoocena,

samodzielność,

odpowiedzialność,

zachowania

prospołeczne,

pozytywny stosunek do

ludzi i świata itp.

• 4. Wychowanie

liberalne (akceptacja,

niskie wymagania —

pobłażanie, rzadka

kontrola, nagradzanie).

Jego skutkami mogą

być: samodzielność,

adekwatna samoocena,

odporność na stres,

brak poszanowania

norm, egocentryzm,

brak

odpowiedzialności,

niska potrzeba

osiągnięć itp.

Strategie wychowawcze

• 5. Autokratyzm

rygorystyczny (brak

akceptacji, wysokie

wymagania, częste

kontrole, karanie). W

większości przypadków

prowadzi do: niskiej

samooceny, małego

poczucia własnej

wartości, osobowości

lękowej, konformizmu,

sztywnego respektowania

norm, posłuszeństwa

wobec autorytetów.

• 6. Autokratyzm karzący

(wrogość, niskie

wymagania, częsta

kontrola, karanie).

Zwykle prowadzi do:

zaniżonego poczucia

własnej wartości, niskiej

samooceny, negatywnego

nastawienia do ludzi i

świata, poczucia krzywdy

i bezradności, agresji

antyspołecznej, czasem

autoagresji (łatwość

uzależniania się od

alkoholu i narkotyków),

braku wpojonych norm i

wartości.

Strategie wychowawcze

• 8. Wychowanie

zaniedbujące (dziecko

pozostawione samo sobie,

obojętność lub wrogość, brak

zaspokojenia potrzeb

zależnościowych, niskie

wymagania, rzadka kontrola,

brak wzmocnień). Powoduje:

niedorozwój sfery

emocjonalnej brak uczuć

wyższych, egocentryzm,

obniżenie poczucia własnej

wartości i samooceny,

względną samodzielność, brak

perspektyw życiowych,

łatwość powstawania

uzależnień, nieznajomość

norm itp.

• 9. Wychowanie

odrzucające (wrogość,

brak zaspokajania potrzeb,

czasem nawet

biologicznych, niskie

wymagania, rzadka

kontrola, karanie).

Prowadzi do postaw

antyspołecznych: braku

znajomości i braku

przyswojenia norm, braku

socjalizacji, wrogiego

stosunku do świata i do

siebie — agresji

(zachowania przestępcze) i

autoagresji, uzależnień