Współczesne tendencje 

w edukacji

Prof. dr hab. Wacław Strykowski

Zakład Technologii Kształcenia

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 

w Poznaniu

email: 

strykow@amu.edu.pl

tel. (61) 829.28.01

 

 

Inspiracje do zmian w edukacji

• Raporty oświatowe przygotowywane przez 

instytucje międzynarodowe:

– OECD, UNESCO, Klub Rzymski, UE

• Odkrycia i osiągnięcia nauk o edukacji:

– psychologii, socjologii, teorii komunikacji, 

technologii kształcenia

• Projekty reformowania edukacji tworzone 

przez nauczycieli:

– Szkoły autorskie, autonomiczne, z własnym profilem

 

 

Raporty oświatowe

• „Uczyć się, aby być”, Raport E. 

Faurera (1972, 1975)

• „Uczyć się – bez granic. Jak zewrzeć 

lukę ludzką?”, Raport Klubu 

Rzymskiego (1979, 1982)

• „Edukacja: jest w niej ukryty skarb”, 

Raport 

J. Delorsa (1996, 1998)

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Kamieniem węgielnym edukacji 

we wszystkich krajach świata 
powinno być kształcenia 
ustawiczne

• Zadania dla szkoły:

– Kształcenie motywacji do uczenia się
– Uczenie uczniów metod i technik 

samokształcenia

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Edukacja szkolna powinna 

przygotowywać do tzw. 

mobilności (ruchliwości) 

zawodowej, m.in. poprzez:

– Podwyższenie i rozszerzenie kształcenia 

ogólnego

– „Człowiek posiada tym lepsze 

przygotowanie zawodowe, im posiada 

gruntowniejsze przygotowanie ogólne”

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Należy rozszerzyć formułę 

kształcenia ogólnego w taki 
sposób, aby objęło ono swoim 
zasięgiem problematykę:

– Ekonomiczną
– Praktyczną
– Komunikowania
– Technologii informacyjnych

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Szczególnie ważnym w 

kształceniu ludzi jest 
wychowanie przedszkolne i 
nauczanie początkowe

– Rozwój intelektualny dziecka
– Rozwój społeczny

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Ważnymi cechami edukacji 

powinno być różnicowanie i 
indywidualizacja kształcenia

– W edukacji XXI wieku każdy będzie 

miał indywidualnego nauczyciela 
(naturalnego lub alternatywnego – 
komputerowego)

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Ludziom należy zapewnić 

drożność kształcenia i 
możliwość uczenia się w 
dowolnym czasie i w dowolnym 
miejscu, niekoniecznie w szkole

– Miejsca pracy – szkolenia
– Autoedukacja, edukacja domowa

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Nowe techniki i technologie 

informacyjne powinny stanowić 
ważną metodę i narzędzie 
pracy szkoły

– Nauczycieli
– Uczniów

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Należy otoczyć szczególną 

opieką zawód nauczyciela 
niezależnie od etapu czy 
szczebla kształcenia

– Wysoka pozycja społeczna
– Profesjonalne przygotowanie
– Wysokie uposażenie

 

 

Raport „Uczyć się, aby być” 

(1972)

• Niezbędne jest pełniejsze niż 

dotychczas uspołecznienie 
szkoły

– Szkoła powinna być wspólną 

własnością nauczyciela, dzieci i 
rodziców

 

 

Raport „Uczyć się, bez granic” 

(1979)

• Jak zewrzeć lukę ludzką?

– Luka ludzka – to dystans między rosnącą 

złożonością świata, a naszą zdolnością 
do sprostania jej

– Luka ludzka może mieć rodzaj: 

społeczny, ekonomiczny, moralny, 
edukacyjny

 

 

Raport „Uczyć się, bez granic” 

(1979)

• Edukacja może mieć charakter 

zachowawczy lub innowacyjny

– Edukacja zachowawcza – to nabywanie 

ustalonych światopoglądów, metod i 
reguł działania pozwalających działać w 
obliczu sytuacji znanych i powtarzalnych

 

 

Raport „Uczyć się, bez granic” 

(1979)

• Edukacja innowacyjna polega na 

przygotowaniu jednostek i 
społeczeństwa do życia i działania w 
nowych sytuacjach, które stwarza 
ludzkość

– E.I. tworzą dwie charakterystyczne cechy:

• Antycypacja – przewidywanie, przygotowanie do 

wydarzeń, które mogą wystąpić

• Partycypacja – uczestniczenie, uczenie się poprzez 

działanie, pełnienie ról społecznych

 

 

Raport „Edukacja – jest w 

niej ukryty skarb” (1996)

• Uczyć się, aby wiedzieć:

– Przyswajanie wiedzy o świecie i o sobie

• Uczyć się, aby działać:

– Kształtowanie umiejętności kluczowych i 

specyficznych

• Uczyć się, aby żyć wspólnie:

– Współżyć z innymi niezależnie od ich 

przekonań światopoglądowych i wyznaniowych

• Uczyć się, aby być:

– Żyć wartościowo i pięknie

 

 

Koncepcje rozwoju 

człowieka

• Koncepcja behawiorystyczna

– behawioryzm

• Koncepcja poznawcza

– kognitywizm

• Koncepcja humanistyczna

– edukacja w wolności

 

 

Tezy koncepcji 

behawiorystycznej

• Człowiek jest układem reaktywnym i 

jego zachowania są przede 
wszystkim kształtowane przez 
oddziaływanie (bodźce) zewnętrzne

– Bodziec – reakcja

 

 

Tezy koncepcji 

behawiorystycznej

• Procesy psychiczne, zarówno 

intelektualne jak i emocjonalno-
motywacyjne, nie wymagają 
specjalnej troski, gdyż nie mają 
one większego znaczenia w 
procesie kształtowania człowieka 
(ucznia)

– Liczy się ćwiczenie, trening

 

 

Tezy koncepcji 

behawiorystycznej

• Podstawowym mechanizmem 

leżącym u podstaw kształtowania 
ludzkich zachowań, a także uczenia 
się, jest mechanizm nagrody i kary 
(wzmocnienia)

– Wyższą wartość edukacyjną posiada 

nagroda (wzmocnienie pozytywne)

 

 

Tezy koncepcji poznawczej 

(kognitywizm)

• Człowiek (uczeń) jest samodzielnym i 

aktywnym podmiotem przyjmującym 
postawę badawczą wobec świata 
(uczeń ciekaw jest świata)

 

 

Tezy koncepcji poznawczej

(kognitywizm)

• Człowiek rozwija się i kształtuje 

zarówno pod wpływem oddziaływań 
zewnętrznych (środowiska, edukacji) 
jak i właściwości wewnętrznych, tzw. 
struktur poznawczych (predyspozycje 
wrodzone i nabywane)

 

 

Tezy koncepcji poznawczej

(kognitywizm)

• Uczeń jest szczególnie aktywny 

poznawczo kiedy znajduje się w 
sytuacji zadaniowej lub problemowej, 
a jednocześnie ma dostęp do 
różnorodnych źródeł informacji 
(mediów)

 

 

Tezy koncepcji 

humanistycznej

• Podstawową właściwością natury 

ludzkiej jest rozwój uwarunkowany 
przez czynniki wewnętrzne

– Naturalne dążenie do samorealizacji i 

samorozwoju

 

 

Tezy koncepcji 

humanistycznej

• Człowiek jest z natury dobry a jego 

dążenia są konstruktywne i 
pozytywne

– Jeżeli człowiek zachowuje się źle to 

dlatego, że rzeczywistość blokuje jego 
prawdziwy rozwój

 

 

Tezy koncepcji 

humanistycznej

• Kształtowanie człowieka i jego 

uczenie się odbywa się najlepiej w 
otoczeniu wolnym od zagrożeń 
(wychowanie bezstresowe)

– Nauczyciel powinien rozpocząć pracę od 

poznania i zrozumienia indywidualnych 
właściwości i potrzeb ucznia, dostrzec 
jego indywidualne „Ja”

 

 

Zmiany modelu szkoły

• Trzy scenariusze rozwoju szkoły wg 

Ośrodka Badań Edukacyjnych i 
Innowacji OECD (ang. Organization 
for Economic Cooperation and 
Development)

• Opracowanie z 2001 r. – prognoza 

do 2020 r.

 

 

Zmiany modelu szkoły (2)

• Scenariusz status quo – kontynuacja 

obecnej szkoły jako instytucji 

zbiurokratyzowanej i rynkowej

– Zarządzanie raczej centralne

– Brak dodatkowych środków na szkoły, a 

jednocześnie zwiększenie odpowiedzialności 

społecznej

– Ustalane programy i standardy osiągnięć 

podstawą pracy szkoły

– Zwiększenie wykorzystania IT bez wyraźnej 

zmiany organizacji pracy szkoły

– Problematyczny status zawodowy nauczyciela

 

 

Zmiany modelu szkoły (3)

• Scenariusz – szkoła centrum społecznym i 

organizacją uczącą się

– Decentralizacja, kierownictwo kolektywne, 

wpływ środowisk lokalnych

– Zwiększenie oferty form kształcenia, 

współpraca szkół z rodzicami i innymi 

organizacjami

– Intensywne wykorzystanie IT, dynamizm 

programowy i metodyczny szkół

– Nauczyciele wysoko motywowani, dobrze 

przygotowaniu i wynagradzani

 

 

Zmiany modelu szkoły (4)

• Scenariusz deskolaryzacji 

społeczeństwa

– Zanik szkoły jako instytucji i nauczyciela 

jako profesjonalisty

– Dominacja kształcenia w sieci, w domu, 

w małych grupach lub indywidualnie

– Ekspansja na edukację różnych firm z 

branży IT i multimediów

– Tradycyjne szkoły tylko dla 

wykluczonych przez technologię

 

 

Zmiany modelu szkoły (5)

• „I have never let my schooling 

interfere with my education”

• „Nigdy nie dopuściłem, aby 

chodzenie do szkoły zaszkodziło 
mojej edukacji”

Mark Twain (1835 – 1910)

 

 

Kształcenie 

multimetodyczne 

i multimedialne

• W procesie nauczania i uczenia się należy 

stosować w sposób kompleksowy i 

funkcjonalny zarówno tradycyjne jak i 

nowoczesne metody i środki dydaktyczne, 

czyli media

• Warunki realizacji kształcenia 

multimedialnego:

– Wyposażenie i urządzenie pomieszczeń 

dydaktycznych w media (hardware i software)

– Kompetencje medialne nauczyciela: metodyczne i 

techniczne (zwłaszcza informatyczne)

 

 

Trendy w kontrolowaniu 

i ocenianiu (ewaluacja)

• Ewaluacja to proces zbierania informacji o 

przebiegu i uzyskiwanych efektach 
procesu kształcenia oraz analizowanie tych 
informacji w celu doskonalenia przebiegu 
procesu i podnoszenia jego efektywności

• Rodzaje ewaluacji

– Wewnętrzna i zewnętrzna
– Reaktywna i proaktywna

 

 

Trendy w kontrolowaniu 

i ocenianiu (ewaluacja)

• Ewaluacja formatywna (kształtująca)

– Nauczyciel będąc w sferze najbliższego rozwoju 

ucznia udziela mu informacji nie tylko o 
osiągnięciach, ale nade wszystko udziela mu 
wsparcia, wyjaśnień, rad i wskazówek

• Ewaluacja sumująca (końcowa)

– Ma za zadanie ocenić osiągnięcia uczniów w 

zakresie zrealizowanego programu: wiedzy i 
umiejętności

 

 

Trendy w kontrolowaniu 

i ocenianiu (ewaluacja)

• Testy jako metody i narzędzia ewaluacji
• Odchodzenie od pomiaru faktów w 

kierunku oceniania aplikacji wiedzy, 
operowania nią w kontekście realnego 
życia

• Łączenie oceniania zewnętrznego z 

ocenianiem wewnętrznym. Wprowadzanie 
takich metod oceniania jak 
dokumentowanie osiągnięć czy portfolio 
(teczki pracy)

 

 

Jaki nauczyciel?

• Wysokie kompetencje merytoryczne

– Wiedza interdyscyplinarna

• Rozległe kompetencje pedagogiczne

– Psychologiczne, socjologiczne, 

metodyczne, techniczne

• Pożądane cechy osobowościowe

– Refleksyjność, komunikatywność, 

autoedukacja

 

 

Ewaluacja

• Z czym dla Siebie wychodzę po tych 

zajęciach:

–

………………………………………………………

–

………………………………………………………

–

………………………………………………………

–

………………………………………………………

–

………………………………………………………