Choroby nowotworowy 

 Choroby nowotworowy 

Prof. S. Nyankovskyy

 

Prof. S. Nyankovskyy

 

Th1

Th2

APC

Th0

 

 

Charakterystyka choroby 

nowotworowej 

• Nowotwory stanowią dużą grupę chorób 

charakteryzujących się 
niekontrolowanym wzrostem i 
rozprzestrzenianiem się nieprawidłowych 
komórek. Mogą rozwijać się na podłożu 
zarówno tkanki nabłonkowej, łącznej, 
mięśniowej, jak i nerwowej, stąd ich 
bardzo duża różnorodność. 

• Dzieli się je na 

łagodne i złośliwe

.

 

 

• wysokie zróżnicowanie komórek, z 

których są zbudowane;

• duże podobieństwo ich struktury do 

prawidłowych tkanek, z których powstają;

• wolny wzrost i rozwój; 
• wyraźne odgraniczenie od otaczających je 

tkanek i często otorbienie; 

• regularny kształt; 
• niewystępowanie przerzutów oraz rzadkie 

nawroty po ich usunięciu. 

Charakterystycznymi 

cechami nowotworów 

łagodnych są:

 

 

Nowotwory złośliwe

• mają nietypową budowę;
• niski stopień zróżnicowania komórek, 

całkowicie odmienny od tkanki, z której 

się wywodzą; 

• ich wzrost i rozwój jest szybki, a 

czasami gwałtowny;

• naciekają okoliczne tkanki; 
• mają nieregularny kształt; 
• dają przerzuty oraz nawroty miejscowe.

 

 

W zależności od tkanki, z której 

powstają, wyróżnia się następujące 

nowotwory złośliwe:

• raki

 rozwijające się z tkanki nabłonkowej,

• mięsaki

 rozwijające się z tkanki łącznej,

• glejaki

 z tkanki nerwowej.

Występują również nowotwory 
wywodzące się z kilku różnych tkanek, 
np. nerczak zarodkowy, a również takie, 
które trudno zaliczyć do jednej z 
powyższych grup, np. czerniak złośliwy.

 

 

• Komórka nowotworowa ma swoisty dla niej 

antygen, wyzwalający w organizmie 

nosiciela odczyny immunologiczne. Cechuje 

ją brak mechanizmu warunkującego 

homeostazę tkanek prawidłowych. 

• Jej właściwości fizykochemiczne decydują o 

jej dużej ruchliwości, słabej przylepności i 

dużej agresywności w stosunku do 

podścieliska. 

• Błona komórkowa komórki nowotworowej 

nadaje tej komórce dużą plastyczność, 

umożliwiającą jej przechodzenie przez 

naczynia włosowate niezależnie od stosunku 

powierzchni komórki do średnicy naczynia. 

 

 

Obraz mikroskopowy 

komórki rakowej 

Fotografia komórek 

nowotworowych 

 

 

• Po wniknięciu do naczyń krwionośnych i 

chłonnych komórka nowotworowa 

przemieszcza się dzięki własnym ruchom 

oraz prądowi krwi i chłonki do tkanki, w 

której się osiedla. Następnie przekształca 

się, dając początek guzowi pierwotnemu. 

• Przyrost ilościowy komórek nowotworowych 

następuje dzięki podwajaniu się ich liczby i 

prowadzi do powstania wyczuwalnego guza. 

• Ze względu na to, że przeciętny czas życia 

komórki nowotworowej trwa 5-10 dni okres 

utajonego wzrostu guza o średnicy l cm 

wynosi od 150 do 300 dni.

 

 

Krzywa wzrostu hipotetycznego guza

nowotworowego. Czas, w którym guz staje się

widoczny, jest bardzo późnym okresem jego 

rozwoju. 

 

 

• Cechą nowotworów złośliwych jest zdolność do 

szerzenia się miejscowego i tworzenie 

przerzutów odległych. Szerzenie miejscowe 

polega na bezpośrednim wniknięciu nowotworu 

do otaczających go tkanek. 

• Przerzuty odległe powstają poprzez układ 

chłonny, naczynia krwionośne oraz wszczepianie

. 

• Po wniknięciu komórki nowotworowej do 

naczynia chłonnego są one przemieszczane do 

węzła chłonnego, tworząc ognisko 

przerzutowe. }ego dalszy rozwój może 

doprowadzić do zajęcia sąsiednich węzłów, a 

następnie drogą chłonną komórki nowotworowe 

mogą zostać przeniesione do krążenia żylnego.

 

 

• Przerzuty odległe mogą szerzyć się także 

poprzez naczynia krwionośne. Komórki 

nowotworowe dostają się do nich albo przez 

nacieczenie ściany naczynia, osiedlenie się w 

niej i rozrost, albo poprzez naczynia chłonne. 

• Umiejscowienie przerzutu zależy od kierunku 

spływu krwi żylnej z narządu zajętego przez 

nowotwór. Najczęściej tworzą się one w 

płucach, wątrobie, mózgu, kręgosłupie i 

kościach.

• Szerzenie się nowotworu przez wszczepianie 

występuje najczęściej w jamach surowiczych, a 

polega na mechanicznym odrywaniu i 

przemieszczaniu cząstek tkanki nowotworowej.

 

 

Etapy rozwoju nowotworu 

złośliwego

 

 

 

Epidemiologia 

Etiologia nowotworów u 

dzieci

Według amerykańskich danych 

statystycznych z lat 1974-1991, 

obejmujących ponad 12 000 dzieci z 

nowotworami, roczna liczba nowych 

zachorowań na choroby 

nowotworowe wynosi 

134 na l milion dzieci do 14 lat

.

 

 

Częstość występowania 

poszczególnych nowotworów 

u dzieci

I Gr. - Nowotwory 

układu 

krwiotwórczego 

(łącznie 41,7%), w tym 

białaczki (30,8%) i 

chłoniaki (10,9%). 

Drugą największą 

grupę tworzą guzy 

ośrodkowego układu 

nerwowego (21,3%). 

Resztę stanowią guzy, 

z których każdy 

obejmuje poniżej 10% 

wszystkich 

nowotworów.

 

 

• Wspomniana statystyka wskazuje, że częstość 

nowotworów dziecięcych wzrasta przeciętnie 
o l % rocznie. Przy tym największą tendencję 
wzrostową (> 2%) wykazują gwiaździaki, 
mięsaki tkanek miękkich, guzy germinalne i 
mięsak kościopochodny. 

• W odniesieniu do gwiaździaków i mięsaków 

tendencja ta była wyraźniejsza u dzieci 
poniżej 3 lat. 

• Szczególny wzrost zachorowań wykazywały: 

siat-kówczak, gwiaździaki i nerwiak 
zarodkowy u dzieci poniżej pierwszego rż. 
(odpowiednio o 5,4%, 4,4% i 3,1% rocznie).

 

 

• Według Bleyer (1996) wyleczalność 

nowotworów dziecięcych wzrosła z 
45% w roku 1973 do około 80% w roku 
1995 i pod tym względem sukcesy 
pediatryczne ustępują jedynie 
wynikom leczenia raka sutka u kobiet. 

• Jednak nowotwory ciągle jeszcze są 

drugą najczęstszą przyczyną zgonów 
dzieci powyżej wieku niemowlęcego 
(po zgonach z powodu wypadków i 
zatruć).

 

 

• Częstość występowania poszczególnych 

chorób nowotworowych nie tylko zmienia się 

zależnie od wieku i płci, ale wykazuje także 

zróżnicowanie geograficzne (np. endemiczna 

postać chłoniaka Burkitta) i etniczne (np. guz 

Wilmsa). W tym miejscu warto wspomnieć, że 

zapadalność na nowotwory wiąże się również z 

warunkami socjoekonomicznymi. I tak np. 

ostra białaczka limfoblastyczna częściej zdarza 

się (zwłaszcza u małych dzieci) w populacjach 

dobrze sytuowanych i w krajach 

uprzemysłowionych. Natomiast jednostronna 

postać siatkówczaka wiąże się raczej ze złymi 

warunkami życia. Takie spostrzeżenia, oparte 

na obszernych i dobrze udokumentowanych 

badaniach epidemiologicznych, mogą 

dostarczać cennych wskazówek na temat 

etiologii nowotworów.

 

 

• Onkogeny komórkowe 

(w liczbie ponad 100 

w genomie człowieka),

 zwane też 

protoonkogenami, stanowią normalny 
składnik genomu. Kodowane przez nie białka 
w istotny sposób związane są ze wzrostem i 
różnicowaniem się komórek, a np. produkt 
protoonkogenu 

c-ras

 odgrywa kluczową rolę 

w kaskadzie sygnałów przekazywanych z 
powierzchniowych receptorów komórki do jej 
jądra. Dopiero stała aktywacja protoonkogenu 
i jego przejście w czynny onkogen uruchamia 
proces transformacji nowotworowej. 
Aktywacja ta może zachodzić wskutek 
różnych mechanizmów. 

 

 

Poza niekontrolowaną proliferacją i 

uszkodzeniem procesów naprawczych inne 

jeszcze mechanizmy biorą udział w rozroście 

guza i jego inwazyjności. Należą do nich:

• Zjawisko „nieśmiertelności" komórek 

nowotworowych, które w normalnych 

warunkach po odbyciu określonej liczby 

podziałów powinny obumierać.

• Zdolność do tworzenia przerzutów, co 

pozwala komórce oderwać się od 

podścieliska i od sąsiednich komórek, a 

następnie zakotwiczyć się w odległych 

rejonach.

• Zdolność guza do wytwarzania własnej sieci 

naczyń krwionośnych.

 

 

• Etiologia większości nowotworów jest 

wieloczynnikowa i zwykle potrzeba wielu lat, 
aby powstający guz zdołał zgromadzić 
wszystkie mutacje potrzebne do jego 
złośliwego wzrostu. Stąd między innymi 
nowotwory dziecięce stanowią tylko znikomą 
część ogółu nowotworów, których częstość 
rośnie wraz z wiekiem człowieka. Nieraz 
jednak wspomniany proces ulega 
przyspieszeniu. 

• Można to w części przypadków wytłumaczyć 

odziedziczeniem od któregoś z rodziców 
zmutowanego genu nowotworowego. 

 

 

W powstawaniu nowotworów 

odgrywają rolę:

1.  

Czynniki środowiska zewnętrznego (80% 

nowotworów). Lista ich wzrasta wraz z 
uprzemysłowieniem i tylko przy użyciu skrupulatnych 
badań epidemiologicznych można je zidentyfikować. 
Znanych jest wiele karcynogenów, które wiążą się z 
zawodem rodziców lub takich, z którymi dzieci stykają 
się bezpośrednio. Są to arsen (w insektycydach i 
pestycydach), azbest, benzen, spaliny z silników, 
formaldehyd, farby i lakiery, palenia tytoniu. 
Udowodnione jest szkodliwe działanie promieniowania 

jonizującego. Wtórne nowotwory mogą być skutkiem 

radioterapii i stosowania cytostatyków.

• Wynikają stąd ważne wskazówki profilaktyczne 

 

 

• 2.  Zakażenia niektórymi wirusami, np. 

wirusem Epsteina-Barr, wirusami 

zapalenia wątroby, wirusem białaczki 

limfocytów T typ l (HTLV-1), który 

jednak jest przyczyną tej choroby tylko 

u dorosłych mieszkańców niektórych 

rejonów Japonii i Ameryki Środkowej.

• 3.  Czynniki środowiska wewnętrznego, 

a wśród nich przede wszystkim 

czynniki hormonalne. Uważa się na 

przykład, że wczesne dojrzewanie 

płciowe dziewcząt i dłuższy okres 

ekspozycji na estrogeny usposabia 

potem do rozwoju raka sutka.

 

 

4.  Predyspozycja genetyczna (u 5% 

chorych), czyli zwiększona zapadalność na 

niektóre nowotwory. Obserwuje się ją:

• w zespołach mnogich nowotworów 

łagodnych lub złośliwych

: zespół Li-Fraumeni, 

nerwiako-włókniakowatość;

• w zespołach, w których występują 

zaburzenia mechanizmów naprawczych DNA 

i w zespołach niestabilności chromosomów

: 

xeroderma pigmen-tosum,   ataksja-

teleangiektazja,   zespół   Blooma, zespół 

Fanconiego;

• w zespołach niedoborów odporności

: 

agammaglobulinemia sprzężona z 

chromosomem X, zespół Wiscotta-Aldricha.

 

 

• Niektóre konstytucjonalne aberracje 

chromosomowe współistnieją ze 
zwiększoną częstością występowania 
określonych typów nowotworów. I tak np:
1.  

Białaczka

 występuje częściej u dzieci z 

zespołem Downa.
2.  

Siatkówczak 

rozwija się niemal u 

wszystkich chorych z konstytucjonalnymi 
delecjami prążka q 14. l w chromosomie 
13.
3.  

Guz Wilmsa

 występuje często u dzieci z 

konstytucjonalnymi delecjami prążka p3 w 
chromosomie 11.

 

 

Ogólne zasady 

postępowania w 

nowotworach dziecięcych

• Nowotwory występują u dzieci znacznie 

rzadziej niż u dorosłych, stanowiąc zaledwie 

około 3% nowotworów całej populacji. Poza 

tym wiele z nich rozwija się skrycie i długo 

nie upośledza ogólnego stanu dziecka. Toteż 

lekarz pierwszego kontaktu nieczęsto 

rozważa możliwość choroby nowotworowej. 

• Jej dyskretne objawy, jak zmiana 

usposobienia, nieokreślone bóle, stany 

podgorączkowe, rzadko kierują podejrzenia 

w tym kierunku, nawet wówczas, gdy nie 

znajduje się dla nich konkretnej przyczyny. 

 

 

• Stara zasada, że „ręce i oko“ są 

najważniejszymi narzędziami lekarza jest 

nadal aktualna, mimo ogromnego postępu 

w medycynie. 

• Dlatego dokładne obejrzenie dziecka, a 

zwłaszcza zbadanie brzucha przy okazji 

najbanalniejszej infekcji dróg oddechowych, 

może przyczynić się do wcześniejszego 

rozpoznania wielu nowotworów. 

• Niższy stopień zaawansowania nowotworu 

to nie tylko duża szansa na wyleczenie, ale 

również możliwość przeprowadzenia 

łagodniejszej, mniej obciążającej terapii.

 

 

• Nieuzasadniony jest lęk przed słowem „rak" i 

przed łączącą się z nim „chemioterapią". Raki 

jako nowotwory pochodzenia nabłonkowego 

(np. raki płuc, czy przewodu pokarmowego) 

nie występują u dzieci wcale albo są 

wyjątkowo rzadkie. Również chemioterapia, 

dzięki stosowaniu leków przeciwwymiotnych 

czy implantacji cewników ze stałym dostępem 

dożylnym, stała się leczeniem „przyjaznym", 

które z powodzeniem prowadzić można 

ambulatoryjnie lub w szpitalu dziennym w 

towarzystwie matki. Wspomniany lęk jest 

przyczyną spóźnionych rozpoznań z winy 

rodziców, którzy - na szczęście już coraz 

rzadziej - poszukują najpierw różnych 

paramedycznych sposobów terapii.

 

 

• Nieuzasadniony jest również pesymizm 

co do możliwości wyleczenia choroby 
nowotworowej u dziecka. Ten pesymizm 
rozpowszechniony w społeczeństwie nie 
jest rzadki także wśród lekarzy. 
Tymczasem w ciągu ostatnich 20 lat 
nastąpił ogromny postęp w leczeniu 
nowotworów dziecięcych. Jest on zasługą 
dużych grup onkologów dziecięcych, 
którzy na podstawie coraz lepiej 
poznawanych czynników ryzyka mogli 
dostosować do nich odpowiednie 
protokoły lecznicze. 

 

 

• Taką grupą jest również działająca od 

ponad 20 lat Polska Grupa Pediatryczna 
ds. Leczenia Białaczek i Chłoniaków 
(PGPLBC) i młodsza od niej Polska 
Grupa ds. Leczenia Guzów Litych u 
Dzieci (PGGL). 

• O możliwości całkowitego wyleczenia 

małych pacjentów powinno się szerzej 
informować społeczeństwo.

 

 

• Konieczne jest leczenie nowotworów w 

wyspecjalizowanych centrach onkologicznych. 
Z chwilą podejrzenia nowotworu dziecko 
powinno być skierowane do takiego centrum. 
Na podstawie posiadanej bazy diagnostycznej 
gwarantuje ono możliwie szybkie rozpoznanie. 

• Zespoły wielospecjalistyczne ustalają plan 

leczenia i jego kolejność: chemio- i 
radioterapię, czy najpierw zabieg chirurgiczny. 

• W Polsce takie centra onkologiczne istnieją 

przy wszystkich akademiach medycznych oraz 
w pozaakademickich instytutach pediatrii.

 

 

• Natomiast wielomiesięczne leczenie 

powstrzyujące remisję choroby 
nowotworowej powierza się pediatrze 
czy lekarzowi rodzinnemu w miejscu 
zamieszkania dziecka. 

• W ten sposób lekarze ci, pozostający w 

ścisłym kontakcie z centrum 
onkologicznym, stają się cennymi 
partnerami w dążeniu do wyleczenia 
nowotworu.

 

 

W ocenie wyników leczenia używa się w 

literaturze następujących określeń

: 

• całkowite przeżycie (Survival — 

S

),

• przeżycie wolne od choroby (Disease 

Free Survival — 

DPS

)

• przeżycie wolne od niekorzystnych 

zdarzeń (Event Free Survival — 

EPS

), tj. 

przeżycie bez wznowy i zgonów 
związanych z progresją choroby i/lub z 
samym leczeniem.

 

 

Leki stosowane w onkologii 

dziecięcej

Antybiotyki

Adriamycyna

ADR

Aktynomycyna

ACT

Bleomycyna

BLEO

Daunorubicyna

DNR

Epirubicyna

EPI

Idarubicyna

IDĄ

Antymetabolity

Cytarabina

ARA-C

Hydroksymocznik

HU

Merkaptopuryna

6-MP

Metotreksat

MTX

Tioguanina

6-TG

 

 

Leki alkilujące

Busulfan

BU

Cyklofosfamid

CP

Ifosfamid

IFO

Karmustyna

BCNU

Lomustyna

CCNU

Mechloretamina (Mustargen)

M

Leki działające toksycznie na wrzeciono 

komórek

Etopozyd

VP-16

Tenipozyd

VM-26

Winblastyna

VBL

Winkrystyna

VCR

 

 

Inne

Asparaginaza

L- AS P

Karboplatyna

CAR BO

Cisplatyna

CDDP

Dakarbazyna

DTIC

Prokarbazyna

PRO

Kortykosteroidy

Deksametazon

DEKA

Hydrokortyzon

HYDRO

Prednizon

PRED

 

 

Klasyfikacja TNM 

nowotworów złośliwych

• Na podstawie doświadczeń klinicznych 

opracowano kliniczny podział nowotworów 

obejmujący stopnie od 0 do 4. 

• Uwzględnia on miejscowe zaawansowanie 

nowotworu, jego przerzuty okoliczne i 

odległe. Im wyższy jest stopień, tym 

większe jest naciekanie nowotworu, 

występują przerzuty do okolicznych węzłów 

chłonnych, a w IV stopniu nawet przerzuty 

odległe.

• Dokładniejszy podział pozwala 

przeprowadzić klasyfikacja TNM.

 

 

• Idea systemu TNM, wysunięta przez 

Denoix, rozwinęła się w latach 1943-

1952. Po wielu wcześniejszych 

opracowaniach Międzynarodowa Unia 

Walki z Rakiem (UICC) wydała w 1968 r. 

klasyfikację TNM, uzupełnioną w 1969 r. 

wynikami badań klinicznych. 

• Głównym celem tej klasyfikacji jest 

unifikacja podstawowych informacji o 

nowotworach, ocenie rokowania oraz 

wyborze metody leczenia, umożliwiająca 

porozumienie się onkologów na całym 

świecie i przyjęcie najbardziej 

skutecznych standardów postępowania.

 

 

• Klasyfikacja kliniczna TNM służy do oceny 

stopnia zaawansowania nowotworów 

złośliwych o różnym umiejscowieniu. 

Uwzględnia ona trzy ich cechy, które są 

najistotniejsze w leczeniu, a mianowicie:

• rozległość guza pierwotnego

 - T (tumor),

• stan okolicznych węzłów chłonnych

 - N 

(nodes)

• obecność lub nieobecność przerzutów 

odległych

 - M (metastases). 

• Symbole literowe T i N są uzupełnione 

cyframi arabskimi od 1 do 4, a im wyższa 

cyfra, tym większy jest zasięg nowotworu. 

 

 

• Brak objawów guza pierwotnego lub 

przerzutów do węzłów oznacza, się 

symbolem 0. 

• Do symbolu M dołączona jest cyfra 0, 

świadcząca o braku przerzutów odległych 

w badaniu klinicznym, lub l, oznaczająca 

występowanie przerzutów innych niż w 

okolicznych węzłach chłonnych. 

• W ten sposób, dysponując czterema 

stopniami T, czterema stopniami N i 

dwoma stopniami M, można utworzyć 

trzydzieści dwie grupy różnego 

zaawansowania nowotworów złośliwych.

 

 

• System TNM umożliwia określenie klinicznego 

zasięgu nowotworu, zawsze jednak konieczna jest 

także jego weryfikacja histopatologiczna, 

stanowiąca ostateczne potwierdzenie rozpoznania. 

• Podział histopatologiczny nowotworów złośliwych 

uwzględnia stopień ich złośliwości w zależności od 

zróżnicowania komórek, z których są one 

zbudowane. 

• Wyróżnia 5 stopni, oznaczonych symbolem G, a 

im mniej zróżnicowany jest nowotwór, tym jego 

złośliwość jest większa: 

• GX - niesprecyzowany, 
• G l - wysoko zróżnicowany, 
• G2 -umiarkowanie zróżnicowany, 
• G3 - nisko zróżnicowany, 
• G4 - niezróżnicowany.

 

 

Powikłania i następstwa 

leczenia nowotworów 

złośliwych

• Chirurgiczne leczenie nowotworów 

złośliwych wymaga dużej rozległości 
zabiegów operacyjnych. Wiążące się z nim 
znieczulenie ogólne oraz unieruchomienie 
w okresie pooperacyjnym są istotnymi 
czynnikami ryzyka powikłań płucnych oraz 
zakrzepowo-zatorowych, których częstość 
występowania jest szczególnie duża u 
chorych po operacjach nowotworów 
złośliwych. 

 

 

• Odległym następstwem tych operacji 

mogą być duże zniekształcenia w 

operowanej okolicy, prowadzące często 

do różnych wad. Istotnym zagadnieniem 

są znaczne blizny, mogące być 

przyczyną ograniczenia ruchomości w 

stawach oraz deformacji. 

• Usunięcie dużych części ciała, np. 

kończyny górnej, łopatki i obojczyka lub 

całej kończyny dolnej wraz z połową 

miednicy, zaburza statykę ciała 

chorego, powodując znaczne 

przesunięcie środka ciężkości ciała, co 

może prowadzić do wad postawy ciała.

 

 

• Stosowanie promieniowania jonizującego 

w leczeniu nowotworów złośliwych 

wymaga dużych dawek, co znacznie 

obciąża otaczające nowotwór zdrowe 

tkanki, zwłaszcza tkankę łączną oraz 

narządy sąsiednie. 

• W obrębie skóry dochodzi we wczesnym 

okresie do rumienią i obrzęku, a w 

późnym do zwłóknienia i zaniku. 

• Napromienianie okolicy klatki piersiowej 

może prowadzić do zwłóknienia płuc i 

duszności, zwężenia przełyku i zaburzeń 

w połykaniu oraz uszkodzenia mięśnia 

serca. 

 

 

• Chorzy po naświetlaniach promieniami 

jonizującymi odczuwają nudności oraz 
mają wymioty i biegunki. 

• Napromienianie ośrodkowego układu 

nerwowego (o.u.n.) może być 
przyczyną bólów głowy i nudności, a u 
dzieci zmian osobowości i upośledzenia 
czynności intelektualnych. 

• Po radioterapii może dochodzić do 

rozwoju obrzęku chłonnego kończyny 
górnej lub dolnej.

 

 

• Podobne następstwa dotyczą stosowania 

leków cytostatycznych, mogących powodować 

uszkodzenie mięśnia serca i zwłóknienie płuc. 

Może dochodzić do zapalenia żył, neuropatii i 

uszkodzenia o.u.n. Chorzy po chemioterapii 

odczuwają bóle mięśniowe oraz mają 

nudności, wymioty i biegunki. Oczywiście 

zakres i nasilenie tych następstw mogą być 

bardzo różne, a zależą od rodzaju leku, jego 

dawki i osobniczej wraż liwości chorego.

• Immunoterapia może powodować zmęczenie i 

bóle mięśniowe oraz splątanie, senność i 

drażliwość. Przyspieszone mogą zostać akcja 

serca i rytm oddechowy. Czasami występują: 

duszność, bóle kostne i stawowe oraz 

nudności, wymioty i biegunka.

 

 

Czynnościowe następstwa 

leczenia nowotworów 

złośliwych

• Leczenie nowotworów złośliwych może 

być przyczyną uszkodzenia struktury 
zdrowej tkanki lub narządu, a także ich 
czynności.

• Dotyczy to wszystkich układów i 

narządów organizmu człowieka 
leczonego z powodu nowotworu 
złośliwego.

 

 

Układ ruchu

• W obrębie układu ruchu dochodzi do 

ograniczenia ruchomości w stawach i 
osłabienia siły mięśniowej. Może to być 
spowodowane usunięciem lub przecięciem 
mięśni, którego wymagało leczenie 
chirurgiczne. 

• Innymi przyczynami zaburzeń czynności 

układu ruchu są pooperacyjne bóle, 
unieruchomienie po operacji oraz 
nieprawidłowe ustawienie w stawie, 
prowadzące do długotrwałego rozciągnięcia, 
a następnie osłabienia mięśni. 

 

 

• Chory we wczesnym okresie po leczeniu 

chirurgicznym unika wykonywania 

ruchów w operowanej okolicy, co także 

nasila te zmiany. 

• W późniejszym okresie rozległe blizny po 

operacji oraz zwłóknienie tkanek 

okołostawowych po naświetlaniach 

promieniami jonizującymi są 

podstawowymi czynnikami 

powodującymi upośledzenie czynności 

układu ruchu. 

• Brak wczesnej rehabilitacji może w 

konsekwencji prowadzić do rozwoju 

zmian wewnątrzstawowych.

 

 

• Ograniczenie ruchomości w stawach i 

osłabienie siły mięśni mogą też być 
przyczyną powstawania wad postawy ciała i 
zaburzeń statyki, prowadząc do deformacji. 
Leczenie nowotworów złośliwych może 
powodować także zaburzenie czynności 
ośrodkowego i obwodowego układu 
nerwowego. 

• Mogą one przybierać postać przeczulicy, 

niedowładów, a nawet porażeń obwodowych 
lub centralnych, spowodowanych głównie 
uszkodzeniami układu naczyniowego 
zaopatrującego tkankę nerwową oraz 
elementów ektodermalnych o.u.n.

 

 

• Dawki jednorazowe 7000-14 000 

radów wywołują wczesne zmiany 
zapalne, które po miesiącu kończą się 
martwicą. 

• Już nawet dawki 3000-5000 radów 

prowadzą do późnej martwicy mózgu. 
Wynikiem tego mogą być zaburzenia 
równowagi i koordynacji.

 

 

Układ oddechowy

• Zaburzenia czynności płuc mogą 

wystąpić jako wynik popromiennego 
uszkodzenia tkanki płucnej w czasie 
leczenia guzów oskrzeli lub sutka. 

• Są to zmiany zapalne nieswoiste, 

prowadzące często do trwałych 
zwłóknień i ognisk niedodmy. 

• Histologicznie stwierdza się obrzęk 

pęcherzyków płucnych oraz przekrwienie, 
a również obrzęk tkanki śródmiąższowej i 
zawartych w niej naczyń włosowatych. 

 

 

• Prowadzi to do zgrubienia przegród 

międzypęcherzykowych i 
międzyzrazikowych.

• Do późnych zmian popromiennych 

należą zwłóknienia ścian oskrzelików i 
opłucnej. 

• Są one wynikiem zarastania drobnych 

naczyń krwionośnych, co prowadzi do 
zmian stwardnieniowych, 
występujących po podaniu dawek 
przekraczających 6000 radów. 

 

 

 

W latach trzydziestych wyróżniono cztery fazy 
 reakcji na promieniowanie jonizujące :

-  

trwającą od kilku godzin do kilku dni

 - podczas 

której dochodzi do przekrwienia, nadmiernego 
wytwarzania śluzu przez nabłonek oskrzelowy, 
infiltracji przez granulocyty oraz degeneracji 
naczyń chłonnych,

-  

trwającą 2-3 tygodnie

 - w której pogłębiają się 

zmiany występujące w pierwszej fazie, 

-  

trwającą 1-2 miesiące

 - w której rozwija się 

reakcja zapalna płuc,

- 

 późną 

- w której dochodzi do zwłóknienia i 

rozrostu nabłonka oskrzelowego.

 

 

• Po radioterapii klatki piersiowej 

stwierdzono zmniejszenie pojemności 

życiowej płuc, upośledzenie dyfuzji oraz 

zwiększony opór w drogach 

oddechowych. 

• U chorych naświetlanych promieniami 

jonizującymi z powodu choroby Hodgkina 

obserwowano zaburzenia czynności płuc 

typu restrykcyjnego z redukcją objętości 

płuc. 

• Wskazywano na rozwój zapalenia płuc, 

które często przechodzi w stan przewlekły 

w wyniku odpowiedzi układu 

oddechowego na radioterapię. 

 

 

• Przykładem tego są obturacyjne 

zaburzenia wentylacji płuc u chorych 

napromienianych z powodu raka sutka. W 

badaniach stwierdzono zaburzenia 

czynności płuc u przeszło 50% chorych 

leczonych z powodu raka sutka, a w 

większości miały one charakter 

obturacyjny. 

• Największe zmniejszenie dotyczyło 

maksymalnej pojemności wydechowej 

pierwszosekundowej, wskaźnika 

odsetkowego tej pojemności do 

pojemności życiowej oraz objętości po 

wytchnięciu pierwszych 25% VC, a przed 

końcowymi 25%. 

 

 

• Promienie jonizujące stosowane w 

leczeniu nowotworów złośliwych mogą 
więc być przyczyną zaburzeń czynności 
płuc typu zarówno obturacyjnego, jak i 
restrykcyjnego.

• Wynikiem tego może być znaczne 

zmniejszenie objętości oddechowych i 
poważne zaburzenie wentylacji płuc, 
prowadzące do niewydolności 
oddechowej.

 

 

Układ naczyniowy

• Wskutek usunięcia naczyń i węzłów chłonnych 

dołu pachowego lub pachwiny, będącego 

wymogiem onkologicznej radykalności oraz 

zwłóknienia tkanek po naświetlaniach 

promieniami jonizującymi, prowadzącego do 

zamknięcia powierzchownych naczyń chłonnych, 

może się rozwinąć obrzęk chłonny kończyny. 

• Czynnikami, które dodatkowo sprzyjają jego 

powstaniu, są zmiany bliznowate, zakażenie 

rany pooperacyjnej, opory w układzie żylnym 

wywołane zmianami bliznowatymi, wtórne 

zakażenie kończyny oraz ograniczenie 

wykonywania ruchów kończyną, powodujące 

osłabienie pompy mięśniowej.

 

 

• Usunięcie naczyń i węzłów chłonnych 

powoduje tylko względną niewydolność 
limfatyczną w kończynie. U większości chorych 
uruchomienie nie wykorzystanych dotychczas 
naczyń chłonnych, rozwój krążenia obocznego 
oraz ich regeneracja przywracają równowagę 
odpływu chłonki w ciągu 6-12 miesięcy po 
leczeniu nowotworu złośliwego. 

• Dopiero uszkodzenie tych dróg przez 

promieniowanie jonizujące lub stan zapalny 
prowadzi do limfostatycznego, I stadium 
obrzęku, które jest jeszcze nierozpoznawalne 
klinicznie. Jest to ukryta faza obrzęku, w której 
nie ma objawów klinicznych, ale są 
radiologiczne. 

 

 

• Brak dostatecznego odpływu naczyniami 

chłonnymi białek z przestrzeni tkankowej 
powoduje wzrost ich stężenia, które z kolei 
wzmaga ciśnienie koloidoosmotyczne i wciąga 
więcej płynu do tej przestrzeni. Zatrzymanie 
nadmiaru płynu powoduje rozciągnięcie tkanek, 
utratę ich napięcia i obniżenie ciśnienia 
hydrostatycznego, co stanowi II stadium obrzęku. 

• Występują w nim już objawy kliniczne, ale obrzęk 

jest jeszcze odwracalny. Dalsze utrzymywanie się 
obrzęku prowadzi do zwłóknienia i nieodwra-
calnego III stadium obrzęku chłonnego. 

• W ostatnim IV stadium dochodzi do słoniowacizny 

kończyny.

 

 

• Obrzęk chłonny stanowi nie tylko problem 

estetyczny, spowodowany znacznym niekiedy 

powiększeniem rozmiarów kończyny. 

• Może on być przyczyną następstw groźnych 

dla zdrowia i życia. Zaburzenie recyrkulacji 

limfocytów powoduje upośledzenie 

miejscowej odporności i może prowadzić do 

nawracających stanów zapalnych i róży. 

• Jego następstwem może być słoniowacizna 

kończyny, przybierającej olbrzymie rozmiary. 

• W obrębie obrzękniętej kończyny może 

rozwinąć się naczyniakomięsak limfatyczny. 

Rokowanie w nim jest złe - większość chorych 

umiera w ciągu dwóch lat od wystąpienia 

jego objawów.

 

 

Wydolność i sprawność fizyczna

• Leczenie nowotworów złośliwych może być 

także przyczyną obniżenia wydolności i 

sprawności fizycznej. Przejawia się ono 

zmniejszeniem maksymalnego poboru 

tlenu podczas testu wysiłkowego na 

cykloergometrze. 

• Może to być spowodowane z jednej strony 

zaburzeniami wentylacji płuc, warunkującej 

tlenowy potencjał energetyczny, a z 

drugiej strony - ograniczeniem aktywności 

ruchowej i oszczędzającym trybem życia 

osób leczonych z powodu nowotworów 

złośliwych. 

 

 

• Innymi przyczynami mogą być zaburzenia 

czynności układu krążenia, przejawiające 

się przyspieszeniem akcji serca oraz 

zaburzeniami rytmu, stwierdzanymi 

nawet dziesięć lat po leczeniu. 

• Zmniejszenie wydolności fizycznej, 

spowodowane m.in. ograniczeniem 

aktywności ruchowej, jest także 

przyczyną unikania ruchu przez osoby 

leczone z powodu nowo tworów 

złośliwych. 

• Jest to rodzaj błędnego koła, w którym 

skutek staje również przyczyną, a 

przyczyna skutkiem. 

 

 

Psychiczne następstwa choroby 

nowotworowej i jej leczenia

• Rozpoznanie nowotworu złośliwego, jego 

leczenie i następstwa tego leczenia są 

poważnym stresem i mogą prowadzić do zmian 

w psychice chorych. Choroba nowotworowa 

często jest utożsamiana z chorobą 

nieuleczalną, a jej rozpoznanie bywa 

traktowane jednoznacznie jako wyrok śmierci. 

Są to oczywiście pewne obiegowe opinie, 

albowiem wczesne jej rozpoznanie i leczenie 

prowadzą w przypadku wielu nowotworów 

złośliwych do wyleczenia dużego odsetka, a 

nawet 100% chorych. 

• Jest to jednak na pewno choroba ciężka, w 

której rokowanie jest zawsze poważne. 

 

 

• Powoduje to reakcje łękowe i 

depresyjne u chorych. Strach przed 
śmiercią, niepewność przyszłości, 
obawa przed nawrotem choroby i jej 
rozsiewem towarzyszą przez cały czas 
tym chorym. 

• Dopiero przeżycie pięciu, a w 

przypadku wolno rozwijających się 
nowotworów dziesięciu lat bez 
objawów choroby nowotworowej jest 
uznawane za jej wyleczenie.

 

 

• Drugim czynnikiem bardzo obciążającym 

psychikę chorych na nowotwory złośliwe 
są metody leczenia, często bowiem w celu 
ratowania życia wymagają one 
okaleczenia chorego. Amputacja kończyny, 
wycięcie całego narządu wewnętrznego 
czy wytworzenie przetoki zewnętrznej na 
jelicie grubym (tzw. sztuczny odbyt) 
stanowią niewątpliwie sytuacje stresowe. 

• Często w przebiegu leczenia chory traci 

też możliwość wykonywania pewnych 
czynności, np. normalnego mówienia po 
wycięciu krtani. 

 

 

• Powoduje to u niego poczucie obniżenia 

wartości i może być przyczyną poważnych 

zmian w jego psychice.

• Na stres związany z chorobą i jej 

leczeniem nakładają się także następstwa 

tego leczenia, mogące prowadzić do 

znacznego obniżenia jakości życia. 

Niedowłady lub porażenia, przykurczę czy 

rozległe blizny istotnie ograniczają 

samodzielność tych chorych. 

• Obrzęk chłonny, przyjmujący niekiedy 

olbrzymie rozmiary, utrudnia normalne 

życie i może być przyczyną dalszych, 

często groźnych chorób.

 

 

• Wszystkie te czynniki powodują, że 

chorzy leczeni z powodu nowotworów 
złośliwych obawiają się o przyszłość 
swojego życia rodzinnego, 
zawodowego i społecznego.

•  Niepewność reakcji na ich chorobę i 

kalectwo najbliższych, środowiska 
zawodowego i społecznego powoduje 
pogłębienie nieprawidłowych reakcji 
psychicznych i może bardzo poważnie 
utrudniać im powrót do normalnego 
życia.

 

 

Znaczenie, cele i zadania 

rehabilitacji w onkologii

Metody leczenia stosowane w onkologii 
są często przyczyną powikłań i zaburzeń 
czynności wielu układów i narządów. 
Wynikają z tego dwa podstawowe cele 
rehabilitacji medycznej:

1. Zapobieganie powikłaniom i 
zaburzeniom czynności

 po leczeniu 

nowotworów złośliwych.

2. Leczenie powikłań i zaburzeń 

czynności w onkologii.

 

 

• Dla lepszego zrozumienia tych celów 

należy odróżnić powikłania od 
zaburzeń czynności.

• Pierwsze oznaczają nieprawidłowy stan 

chorego wynikający z 
przeprowadzonego leczenia, który nie 
powinien wystąpić w razie zapewnienia 
pacjentowi prawidłowej opieki. 

• Przykładem może być zapalenie płuc, 

niedodma pooperacyjna czy zakrzepica 
żył głębokich.

 

 

Zaburzenia czynności

•

w odróżnieniu od powikłań są pewnym 
nieuniknionym kosztem leczenia 
wynikającym z jego specyfiki.

•

Przykładem może być obrzęk chłonny, 
powodowany przede wszystkim 
wycięciem naczyń i węzłów chłonnych 
oraz zwłóknieniem po napromienianiu, 
które to metody leczenia muszą być 
zastosowane.

 

 

• Cele rehabilitacji w onkologii są 

szczególne, polegają bowiem na 

przywracaniu sprawności 

psychofizycznej utraconej w wyniku 

leczenia, a nie choroby. 

• Oczywiście leczenie wynika z choroby, 

ale rehabilitacja dotyczy bezpośrednio 

powikłań i następstw leczenia. Tym 

razem metody rehabilitacji nie oddziałują 

na zaburzenie czynności wynikające z 

choroby, ale z metody jej leczenia. 

• Częściowo jednak rehabilitacja ma także 

możliwość bezpośredniego wspomagania 

leczenia nowotworów złośliwych. 

 

 

• Dotyczy to głównie aktywności ruchowej, 

która pobudzając odporność organizmu i 
modyfikując gospodarkę hormonalną i 
metaboliczną, jest istotnym czynnikiem 
pierwotnej i wtórnej prewencji choroby 
nowotworowej.

• Należy też podkreślić, że w onkologii 

podstawowe znaczenie ma profilaktyczny 
cel rehabilitacji. Stwarza to pewne 
trudności w realizacji jej zadań, 
wynikające ze znanych ogólnie 
problemów związanych z każdą 
działalnością zapobiegawczą.

 

 

Osiągnięcie celów 

profilaktycznych wymaga 

spełnienia następujących 

zadań

• zapobieżenia powikłaniom płucnym i 

zaburzeniom czynności układu oddechowego,

• zapobieżenia powikłaniom naczyniowym i 

zaburzeniom czynności układu chłon nego i 

żylnego,

• zapobieżenia ograniczeniom zakresu ruchów i 

osłabieniu siły mięśniowej,

• zapobieżenia wadom postawy ciała,
• zapobieżenia obniżeniu sprawności i 

wydolności fizycznej,

• zapobieżenia zaburzeniom równowagi i chodu.

 

 

Osiągnięcie celów leczniczych 

wymaga spełnienia 

następujących zadań:

• przywrócenia prawidłowej wentylacji płuc,
• przywrócenia równowagi odpływu chłonki,
• przywrócenia prawidłowej ruchomości w 

stawach i siły mięśni,

• korekcji nieprawidłowej postawy ciała,
• poprawy sprawności i wydolności 

fizycznej,

• poprawy koordynacji i sprawności chodu,
• doboru zaopatrzenia ortopedycznego.

 

 

Metody rehabilitacji 

medycznej w onkologii

• Podstawowe znaczenie w rehabilitacji 

chorych leczonych z powodu nowotworów 

złośliwych mają ćwiczenia ruchowe. Po 

pierwsze, wynika to z czynnościowego 

charakteru zaburzeń, którym można 

zapobiegać lub które mogą być usunięte za 

pomocą metod czynnościowych. Po drugie, 

prawidłowa czynność zaburzonych układów 

i narządów jest warunkowana w dużej 

mierze przez sprawny układ ruchu, a przede 

wszystkim układ nerwowo-mięśniowy. 

 

 

• Po trzecie, najlepsze metody fizykoterapii czy 

masażu mają ograniczony czas oddziaływania 

na organizm człowieka, podczas gdy 

elementy układu ruchu działają bez przerwy, 

oczywiście z różnym nasileniem.

•  Najlepszym tego przykładem jest 

rehabilitacja chorych z obrzękiem chłonnym. 

Najlepsza metoda drenażu chłonnego, czy to 

ręczna, czy za pomocą urządzeń, nie jest 

skuteczna, jeżeli równolegle nie prowadzi się 

ćwiczeń wzmacniających pompę mięśniową, 

której sprawność jest podstawowym 

warunkiem dobrego odpływu chłonki. 

• Jeśli pompa mięśniowa jest słaba, to nawet 

po uzyskaniu początkowego zmniejszenia 

obrzęku wystąpi akinetyczny obrzęk chłonny i 

rehabilitacja będzie nieskuteczna. 

 

 

• Drenaż chłonny oddziałuje też przez 

określony czas, podczas gdy naturalna 

pompa mięśniowa działa, z różnym 

nasileniem bez przerwy.

• U chorych leczonych z powodu nowotworów 

złośliwych można stosować wszystkie 

rodzaje ćwiczeń, ale niektóre z nich powinny 

być stosowane z zachowaniem ostrożności. 

• Dotyczy to zwłaszcza ćwiczeń statycznych i 

ćwiczeń z oporem. Zasady kinezyterapii nie 

różnią się od ogólnie przyjętych w 

rehabilitacji. Powinny być rozpoczynane jak 

najwcześniej, stosowane systematycznie, z 

odpowiednią intensywnością i w pozycjach 

ułatwiających odpływ chłonki. 

 

 

• Oczywiście kinezyterapia jest 

wspomagana i uzupełniana masażem i 
zabiegami fizykalnymi. Istnieją pewne 
obawy dotyczące stosowania tych 
czynników u chorych leczonych z powodu 
chorób nowotworowych. Należy jednak 
podkreślić, że przy zachowaniu pewnego 
rozsądku można stosować, z niewielkimi 
ograniczeniami, prawie wszystkie zabiegi 
fizykalne i masaż. 

 

 

• Z dużą ostrożnością należy też korzystać z 

zabieów szczególnie bodźcowych, zwłaszcza u 

chorych we wczesnym okresie po zakończeniu 

leczenia. W tych przypadkach zawsze należy 

konsultować się z lekarzem onkologiem. 

• Badania wykazały jednak, że stosowanie 

masażu u chorych z obrzękiem chłonnym po 

radykalnym leczeniu raka sutka nie było 

przyczyną istotnego zwiększenia częstości 

miejscowych wznów choroby ani przerzutów 

odległych. Dotyczy to także zabiegów 

fizykalnych, coraz szerzej wykorzystywanych w 

rehabilitacji w onkologii. Przykładem jest 

stosowanie w rehabilitacji chorych z obrzękami 

chłonnymi po leczeniu nowotworów złośliwych 

elektroterapii i promieni lasera.

 

 

Rehabilitacja w zapobieganiu 

powikłaniom i zaburzeniom 

czynnościowym w onkologii

• Podstawą osiągnięcia tego celu jest jak 

najwcześniejsze rozpoczynanie rehabilitacji. 

Nie może ona być stosowana dopiero w chwili 

wystąpienia zaburzeń, ale znacznie wcześniej 

- już w chwili przyjęcia chorego do leczenia. 

Każdego chorego leczonego z powodu 

nowotworu złośliwego należy traktować jak 

potencjalnie narażonego na wystąpienie 

powikłań lub zaburzeń czynności.

• Przed rozpoczęciem leczenia należy zapoznać 

się z historią choroby pacjenta, 

przewidywanym leczeniem, ryzykiem powikłań 

i możliwością zaburzeń czynnościowych.

 

 

• Należy określić sprawność układu krążenia i 

układu oddechowego, a również ogólną 
sprawność i wydolność fizyczną chorego. W 
tym czasie konieczne jest także 
przedstawienie mu celów i zadań rehabilitacji 
oraz przekonanie go o jej konieczności. 
Współpraca chorego jest w każdym przypadku 
jednym z podstawowych czynników 
decydujących o skuteczności rehabilitacji, ale 
nabiera szczególnego znaczenia w działalności 
profilaktycznej, zwłaszcza w tak obciążającej 
jego psychikę dziedzinie, jaką jest onkologia. 
W tym okresie przeprowadza się też edukację 
chorego, obejmującą naukę ćwiczeń oraz 
postępowania w życiu codziennym.

 

 

• Niezależnie od metody leczenia, która jest 

stosowana, najistotniejsze we wczesnym jej 
okresie jest zapobieganie powikłaniom 
płucnym i zakrzepowo-zatorowym. Stosuje 
się fizjoterapię klatki piersiowej, obejmującą 
ćwiczenia oddechowe, oklepywanie klatki 
piersiowej, ćwiczenia skutecznego kaszlu, 
pozycje ułożeniowe i drenażowe oraz 
inhalacje. 

• W profilaktyce przeciwzakrzepowej 

wykorzystuje się ćwiczenia 
przeciwzakrzepowe, przerywaną kompresję 
pneumatyczną, pończochy elastyczne i 
wysokie ułożenie kończyny.

 

 

• Bardzo istotne są wczesne rozpoczynanie 

ćwiczeń ogólnie usprawniających oraz pionizacja 

i uruchamianie chorego. 

• Ma to zapobiec jego „roztrenowaniu" i jest także 

ważnym elementem w profilaktyce powikłań 

płucnych i zakrzepowych. Ma także znaczenie w 

zapobieganiu zastojowi chłonki, przez co 

wspomaga przywrócenie równowagi jej odpływu. 

• W ćwiczeniach ogólnie usprawniających należy 

zwrócić szczególną uwagę na zwiększanie 

ruchomości w stawach i siły mięśni w okolicy 

leczonej.

• Bardzo ważne jest także zapobieganie 

ograniczeniu ruchomości, występującemu 

zwłaszcza po zabiegach operacyjnych i 

radioterapii. 

 

 

• Oprócz ćwiczeń czynnych wolnych, w 

odciążeniu i wspomaganych istotne znaczenie 

ma w tym przypadku leczenie ułożeniowe. 

• Utrzymywanie kończyny w pozycji 

przeciwprzykurczowej i kontrola tej pozycji 

pozwalają uniknąć trudnych do usunięcia 

ograniczeń ruchomości. Operacje lub 

naświetlania w obrębie klatki piersiowej lub 

stawu ramiennego powodują odruchowe 

przywiedzenie kończyny górnej, co może być 

przyczyną ograniczenia ruchomości w tym 

stawie. 

• Operacje i naświetlania w okolicy miednicy i 

stawu biodrowego są przyczyną 

przeciwbólowego zgięcia w tym stawie, 

mogącego po pewnym czasie doprowadzić do 

ograniczenia zakresu ruchów.

 

 

• W tym okresie można rozpocząć także 

stosowanie profilaktyki 
przeciwobrzękowej, prowadząc 
ćwiczenia ułatwiające odpływ chłonki 
oraz drenaż chłonny. 

• Pewne znaczenie ma także wysokie 

ułożenie odciążonej kończyny, co 
wzmaga grawitacyjny odpływ chłonki. 

• Od początku należy też unikać 

czynników zwiększających przepływ 
chłonki, a tym samym sprzyjających 
rozwojowi obrzęku chłonnego.

 

 

• W późniejszym okresie rozpoczyna się 

trening wytrzymałościowy, mający 
zapobiegać obniżeniu wydolności 
chorego. Można go prowadzić na bieżni 
mechanicznej, cykloergometrze lub w 
terenie, stosując submaksymalne 
obciążenie do 85% częstości akcji serca 
maksymalnej dla danego wieku.

• Bardzo istotne znaczenie w zapobieganiu 

powikłaniom i czynnościowym 
zaburzeniom po leczeniu nowotworów 
złośliwych ma wczesne ich rozpoznanie i 
leczenie. 

 

 

Układ ruchu

• Ograniczenia ruchomości w stawach

 po 

leczeniu nowotworów złośliwych wymagają 

stosowania ćwiczeń czynnych w odciążeniu, 

czynnych wolnych i samowspomaganych. 

• Należy z dużą ostrożnością stosować 

ćwiczenia redresyjne

, gdyż należy brać pod 

uwagę ryzyko uszkodzenia tkanek, zwłaszcza 

łącznej, osłabionych po napromienianiu. 

• Dlatego lepiej stosować 

autoredresję

 lub 

wyciągi redresyjne

 niż redresje ręczne. 

Istotne znaczenie ma prawidłowe ułożenie 

kończyny oraz wzmacnianie antagonistów 

przykurczonych mięśni.

 

 

 

• Ważnym czynnikiem w rozwoju 

ograniczeń ruchomości jest także 

blizna 

pooperacyjna

. Dlatego należy ją 

mobilizować i dążyć do jak największej 
jej ruchomości. 

• Blizna powinna być elastyczna i 

przesuwalna po podłożu, gdyż w 
przeciwnym razie może powodować 
opór podczas ruchu w stawie.

 

 

• W razie osłabienia siły mięśni

 należy 

stosować zależnie od wskazań, 
ćwiczenia izometryczne, czynne wolne i 
czynne z oporem. 

• Ogólne zasady wzmacniania siły nie 

różnią się od ogólnie przyjętych. 

• Bardzo ważne jest natomiast 

dostosowanie obciążeń nie tylko do siły 
chorego, ale także do wydolności jego 
układu chłonnego, gdyż w razie zbyt 
dużej intensywności ćwiczeń łatwo jest 
doprowadzić do obrzęku powysiłkowego.

 

 

• Zaburzenia w obrębie układu 

nerwowego

 o charakterze niedowładów 

lub porażeń wymagają stosowania 
ćwiczeń biernych, czynnych 
wspomaganych lub metod kinezy-
terapeutycznych, np. PNĘ 

• Również zaburzenia równowagi i 

koordynacji są wskazaniem do 
specjalnych ćwiczeń, np. do ćwiczeń 
Frenkla.

 

 

Układ oddechowy

• Ze względu na różny przebieg zaburzeń 

wentylacji płuc po leczeniu nowotworów 

złośliwych fizjoterapia oddechowa w onkologii 

powinna być poprzedzona badaniem 

czynnościowym układu oddechowego i 

ustaleniem charakteru tych zaburzeń. 

• Inne bowiem jest postępowanie w przypadku 

zaburzeń obturacyjnych, a inne, gdy u chorego 

stwierdzono zaburzenia restrykcyjne. 

• Dopiero określenie typu zaburzeń jest podstawą 

do wyboru metod postępowania i doboru 

ćwiczeń.

• Fizjoterapia oddechowa jest skuteczna w 

leczeniu upośledzenia wentylacji płuc po 

leczeniu nowotworów złośliwych, gdyż 

większość tych zmian ma charakter odwracalny. 

 

 

Celami fizjoterapii 

oddechowej w onkologii 

są:

• poprawa wentylacji płuc,
• zwiększenie ruchomości klatki 

piersiowej,

• zwiększenie siły mięśni oddechowych,
• poprawa warunków pracy przepony,
• poprawa drożności oskrzeli,
• pobudzenie do skutecznego kaszlu.

 

 

Program fizjoterapii oddechowej chorych 

leczonych z powodu nowotworów 

złośliwych powinien obejmować ćwiczenia 

i zabiegi:

• oddechowe torami przeponowym i piersiowym,
• wzmacniające główne i pomocnicze mięśnie 

oddechowe,

• zwiększające ruchomość w stawach ważnych w 

mechanice oddychania (klatka piersiowa, 

obręcz barkowa, kręgosłup),

• rozluźniająco-uspokajające,
• oklepywanie klatki piersiowej,
• drenaż ułożeniowy,
• ćwiczenia skutecznego kaszlu,
• inhalację.

 

 

• Powyższy program powinien być 

uzupełniony ćwiczeniami ogólnie 
usprawniającymi i ogólnokondycyjnymi, 
gdyż zaburzenia wentylacji płuc mogą 
prowadzić do zmniejszenia tolerancji 
wysiłkowej i obniżać wydolność tych 
chorych.

 

 

• Fizjoterapia oddechowa może być 

prowadzona w warunkach 
ambulatoryjnych lub na turnusach 
rehabilitacyjnych. Szczególnie ta druga 
forma jest godna polecenia, jest ona 
bardzo skuteczna. 

• Już bowiem dwutygodniowy turnus 

rehabilitacyjny pozwala na zmniejszenie 
o połowę zarówno częstości 
występowania, jak i stopnia nasilenia 
zaburzeń wentylacji płuc u chorych po 
leczeniu nowotworów złośliwych.

 

 

Celem rehabilitacji chorych z 

obrzękami chłonnymi kończyn 

są:

• odprowadzenie nadmiaru chłonki z kończyny i 

zmniejszenie rozmiaru obrzęku,

• pobudzenie tworzenia się krążenia obocznego i 

regeneracji naczyń i węzłów chłonnych,

• przywrócenie równowagi odpływu chłonki,
• utrzymanie prawidłowej ruchomości w stawach 

oraz siły i napięcia mięśni obrzęk niętej 
kończyny,

• zapobieganie czynnościowym następstwom 

obrzęku, takim jak np. wady postawy ciała, 
podwichnięcia, zmiany zwyrodnieniowe czy 
niedowłady i porażenia. 

 

 

Metody rehabilitacji chorych z obrzękami 

chłonnymi po leczeniu nowotworów 

złośliwych obejmują stosowanie:

• pneumatycznego i ręcznego drenażu 

chłonnego, 

• ćwiczeń leczniczych, 
• elastycznych rękawów i pończoch oraz 

pozycji ułożeniowych. 

• Wspomagają one naturalne czynniki 

odpływu chłonki: pompę mięśniową, 
ujemne ciśnienie w klatce piersiowej 
oraz siły grawitacyjne. 

 

 

• Dzięki ich zastosowaniu dochodzi do 

odprowadzenia nadmiaru płynu z 
kończyny, co zmniejsza rozciągnięcie 
tkanek i prowadzi do zwiększenia ich 
ciśnienia hydrostatycznego, 
zmniejszenia koncentracji białek w 
przestrzeni międzykomórkowej oraz 
spadku ciśnienia koloidoosmotycznego 
w tej przestrzeni. 

 

 

• Dochodzi  do  powrotu prawidłowych 

warunków fizykochemicznych w 
przestrzeni międzykomórkowej. 

• Zmniejszenie poszerzenia tej 

przestrzeni oraz naczyń chłonnych 
przywraca wydolność mechanizmu 
zastawkowego,  zapobiegając 
wstecznemu odpływowi skórnemu, 
uruchamia nie wykorzystane naczynia 
chłonne oraz poprawia warunki 
odżywiania naczyń chłonnych. 

 

 

• Poprawia to czynność układu 

chłonnego i stwarza lepsze warunki do 
regeneracji naczyń i węzłów chłonnych 
oraz krążenia obocznego, co jest 
podstawowym celem rehabilitacji w 
przypadku obrzęku chłonnego. 

• W konsekwencji dochodzi do 

częściowego lub całkowitego 
przywrócenia równowagi odpływu 
chłonki.

 

 

• Przerywana kompresja pneumatyczna

 polega 

na stosowaniu ucisku obrzękniętej kończyny za 

pomocą rękawa lub nogawicy, które są 

cyklicznie napełniane powietrzem i opróżniane 

przez odpowiednie urządzenie. 

• Wysokość ciśnienia oraz czas trwania ucisku i 

przerwy są regulowane zależnie od rodzaju 

obrzęku, tolerancji chorego i doświadczenia 

fizjoterapeuty. Z reguły czas ucisku jest 

kilkakrotnie dłuższy od czasu przerwy, a 

ciśnienie nie przekracza rozkurczowego 

ciśnienia krwi chorego. Im twardszy jest 

obrzęk, tym czas ucisku krótszy, a ciśnienie 

niższe. 

• Można stosować rękawy 1-, 3-, 5-i 12-

komorowe.

 

 

• Wśród autorów stosujących tę metodę istnieją 

różnice poglądów dotyczące czasu i ciśnienia 
ucisku, czasu pojedynczego zabiegu oraz liczby 
zabiegów i całkowitego czasu leczenia. 

• Niektórzy z nich proponują dwadzieścia pięć 

jednogodzinnych zabiegów prowadzonych w 
ciągu 5 tygodni, przy czasie ucisku trzykrotnie 
dłuższym niż przerwy (np. 45:15 s) i ciśnieniu 40-
60 mm Hg. Inni zalecają dziesięć 
sześciogodzinnych zabiegów z uciskiem 35-60 
mm Hg. 

• Zwolennicy rękawów i nogawic wielokomorowych 

stosują długi czas ucisku komory obwodowej (20 
s) i krótki komory najbliższej (2 s), przy ciśnieniu 
od 80 do 130 mm Hg.

 

 

• Wybierając wysokość ciśnienia, należy 

pamiętać, że naczynia chlonne są szczególnie 

delikatne i wrażliwe na działanie czynników 

mechanicznych. Nawet lekki ucisk, 

przkraczający 80 g/cm

2

 (60 mm Hg), może 

prowadzić do odruchowego ich skurczu lub 

nawet uszkodzenia. 

• W badaniach stwierdzono, że maksymalne 

ciśnienie nie powodujące zapadania naczyń 

chłonnych wynosi 60 g/cm

2

 (45 mm Hg). 

• Należy jeszcze raz także podkreślić, że metody 

rehabilitacji chorych z obrzękami chłonnymi 

mają znacenie nie tylko czysto mechaniczne, 

ale przede wszystkim pobudzające tworzenie 

lub odtwarzanie dróg chłonnych.

 

 

• Zasady te dotyczą także ręcznego drenażu 

chłonnego. Stosuje się go w kierunku 

dośrodkowym najpierw w obrębie części 

bliższych, a następnie części dalszych 

kończyny. Może on być wykonywany przez 

fizjoterapeutę lub w ograniczonej formie 

przez chorych w postaci automasażu. 

• Podczas ręcznego drenażu chłonnego 

stosuje się delikatne ruchy głaskania i 

ugniatania, rozpoczynając je w obrębie 

przedniej i bocznej powierzchni szyi oraz 

okolic nadobojęzykowych, przedniej 

powierzchni klatki piersiowej oraz dołu 

pachowego po stronie nieobrzękniętej, a 

następnie obrzękniętej. 

 

 

• Te same ruchy powtarza się w obrębie 

powierzchni grzbietowej klatki piersiowej 

(okolice łopatki) po stronie nieobrzękniętej, 

później obrzękniętej. Następnie wykonuje się 

masaż okolicy stawu ramiennego. W każdym 

etapie stosuje się ruchy w kierunku dołu 

pachowego lub dołów nadobojęzykowych. 

• Kolejno masaż obejmuje kończynę górną: 

najpierw ramię, następnie przedramię i rękę, 

zachowując zawsze dośrodkowy kierunek 

ruchów. 

• Zasady te dotyczą także ręcznego drenażu 

chłonnego kończyny dolnej. Rozpoczyna się go 

od masażu dolnej części brzucha i okolic 

pachwinowych, odprowadzając chłonkę w 

kierunku zbiornika mleczu. 

 

 

• Następnie wykonuje się go w obrębie 

kończyny dolnej, zachowując podaną 
wcześniej kolejność. 

• Należy podkreślić, że ręczny drenaż 

chłonny jest trudny do wykonania i że 
wymaga dużego doświadczenia (ze 
względu na wrażliwość naczyń 
chłonnych). 

• Nieumiejętne jego wykonanie może 

spowodować powiększenie się obrzęku 
lub stan zapalny naczyń chłonnych.

 

 

Nieodzownym elementem fizjoterapii chorych 

z obrzękami chłonnymi kończyn są ćwiczenia 

lecznicze

. 

Jednym z podstawowych czynników 

prawidłowego odpływu chłonki jest bowiem 

pompa mięśniowa, zależna, od sprawności 

mięśni. 

• O ile przerywana kompresja pneumatyczna i 

ręczny drenaż chłonny stanowią bierne 
metody fizjoterapii, oddziałujące tylko 
okresowo na układ chłonny, o tyle ćwiczenia 
mają charakter metod czynnych, których 
działanie jest przedłużone, albowiem 
czynność mięśni w odniesieniu do układu 
chłonnego trwa ciągle i nieprzerwanie. 

 

 

• Nawet bardzo dobre wyniki biernych 

metod drenażu chłonnego mogą być 
tylko krótkotrwałe, jeżeli układ 
mięśniowy kończyny jest niewydolny. 

• O tym, jak ważna jest pompa 

mięśniowa w prawidłowym odpływie 
chłonki, świadczą obrzęki chłonne 
kończyn, które rozwijają się u chorych 
przewlekle unieruchomionych lub z 
porażonymi kończynami.

 

 

• Ćwiczenia lecznicze obejmują ćwiczenia 

ułatwiające odpływ chłonki z kończyny 
(izometryczne i oddechowe), wspomagające 
pompę mięśniową (czynne kończyn), 
ułatwiające odpływ chłonki z pni 
podobojczykowych (izometryczne i czynne 
mięśni szyi) oraz z przewodu piersiowego 
(oddechowe torem przeponowym oraz 
izometryczne mięśni brzucha).

•  W czasie skurczu mięśni kończyny - podczas 

ćwiczeń dynamicznych i napięć 
izometrycznych - jej naczynia chłonne zostają 
uciśnięte, a znajdująca się w nich chłonka 
odpływa dośrodkowo, nie mogąc cofać się 
wskutek działania zastawek. 

 

 

• Po ustąpieniu skurczu mięśni światło 

naczyń chłonnych się rozszerza, 
początkowe ich odcinki zostają otwarte, 
a płyn tkankowy wciągnięty do naczyń. 
W krążeniu chłonki w naczyniach 
chłonnych głębokich dużą rolę 
odgrywają m.in. ruchy palców ręki. 

• Przy ich prostowaniu następuje 

„zasysanie" chłonki do naczyń 
chłonnych, a przy zginaniu dochodzi do 
wypchnięcia chłonki do naczyń 
chłonnych grzbietu ręki i przedramienia. 

 

 

• Ćwiczenia oddechowe torem żebrowym 

zwiększają ujemne ciśnienie w klatce 

piersiowej, co wzmaga jej działanie ssące 

na naczynia chłonne i żylne kończyny 

górnej, a ćwiczenia mięśni brzucha i 

oddechowe torem przeponowym powodują 

ucisk zbiornika mleczu oraz części 

brzusznej przewodu piersiowego i 

wypieranie z nich chłonki w kie runku 

dogłowowym. Ważnym elementem są 

także ćwiczenia rozluźniające oraz 

zwiększające ruchomość w stawach. 

Wszystkie ćwiczenia powinny być 

wykonywane w pozycjach ułatwiających 

grawitacyjny odpływ chłonki z kończyny. 

 

 

• Najczęściej jest to leżenie na plecach z 

uniesieniem kończyn ponad poziom 
klatki piersiowej. 

• Szczególną uwagę należy zwrócić na 

intensywność ćwiczeń, gdyż zbyt duża 
może spowodować obrzęk 
powysiłkowy. 

• Ćwiczenia powinny być wykonywane 

kilka razy dziennie w krótkich seriach, 
z niewielką liczbą powtórzeń.

 

 

• Elastyczne rękawy lub pończochy

, 

obejmując całą kończynę, wywierają na nią 

stały ucisk, zmniejszający się dośrodkowo. 

Zwiększa on ciśnienie hydrostatyczne 

tkanek kończyny, zapobiegając 

gromadzeniu się płynu w przestrzeni 

międzykomórkowej. Stosuje się ciśnienia 20-

40 mm Hg, dobierane - tak jak rękaw - 

indywidualnie dla każdego chorego.

• Niektórzy autorzy zalecają noszenie rękawa 

począwszy od 4 tygodnia przerywanej 

kompresji pneumatycznej, tak długo, aż 

napięcie tkanek i tkankowe ciśnienie 

hydrostatyczne trwale się wyrównają. 

 

 

• Inni proponują stosowanie go 

bezpośrednio po stwierdzeniu obrzęku, 
przez 6 godzin dziennie w ciągu 2-3 
miesięcy, lub od jednego tygodnia do 
sześciu miesięcy przed kompresją 
pneumatyczną oraz przez 6 miesięcy 
po niej. 

• Należy podkreślić, że ograniczenie 

postępowania wyłącznie do używania 
rękawa lub pończochy prowadzi do 
osłabienia naturalnej pompy 
mięśniowej i powiększenia obrzęku. 

 

 

• Dlatego w każdym przypadku stosowania 

biernych metod w rehabilitacji chorych z 

obrzękami chłonnymi kończyn należy 

bezwzględnie prowadzić opisane 

powyżej ćwiczenia.

• Wysokie ułożenie kończyny ułatwia 

grawitacyjny odpływ chłonki i ma 

wyłącznie znaczenie uzupełniające cały 

program fizjoterapii. Kończyna powinna 

być ułożona w odciążeniu powyżej 

poziomu klatki piersiowej.

• Pozycja ta jest wskazana podczas 

ćwiczeń, w ciągu całej nocy i kilkakrotnie 

w ciągu dnia przez 15-20 minut.

 

 

• Poza wymienionymi metodami niektórzy 

autorzy stosują także inne zabiegi, takie jak: 
masaż wirowy, ciepłe okłady, elektrostymulacja 
mięśni kończyny, ciepłe i zimne kąpiele 
naprzemienne lub krioterapia. Metody te mają 
jednak dużo mniejsze znaczenie, a niektóre z 
nich wzbudzają poważne dyskusje. 

• Dotyczy to głównie stosowania bodźców 

cieplnych w leczeniu obrzęków chłonnych 
kończyn, ciepło bowiem, wzmagając przepływ 
krwi, powoduje zwiększone tworzenie się płynu 
tkankowego. Ponieważ to dodatkowo obciąża i 
tak niewydolny układ chłonny, może 
spowodować powiększenie się obrzęku.

 

 

• W związku z tym trudna do wytłumaczenia jest 

metoda opracowana w Chinach, 

wykorzystująca w leczeniu obrzęków chłonnych 

ciepło. Obrzęknięta kończyna jest nagrzewana 

w specjalnym „piecu" 1 godzinę dziennie przez 

20 dni. Temperaturę dobiera się indywidualnie 

w zależności od tolerancji chorego, przy czym 

60-70 °C stosuje się do nagrzewania delikatnej 

skóry, a 80-100 °C w przypadku słoniowacizny. 

• Nowsze modele tych urządzeń wykorzystują 

mikrofale. Lecznicze działanie ciepła w opisanej 

wyżej metodzie prawdopodobnie może być 

wyjaśnione zwiększonym tkankowym 

rozszczepianiem białek, zmianami w tkance 

śródmiąższowej i tworzeniem krążenia 

obocznego.

 

 

• Wszyscy autorzy podkreślają kompleksowy 

charakter fizjoterapii, wskazując, że tylko 
odpowiednie stosowanie wszystkich metod 
powoduje wyraźne lub nawet całkowite 
ustąpienie obrzęku chłonnego u 50-90% 
chorych. 

• W doświadczeniach własnych, dotyczących 

20-letniego okresu stosowania kompleksowej 
fizjoterapii u około 300 chorych z obrzękami 
chłonnymi, całkowite jego ustąpienie 
uzyskano u prawie 20% chorych, częściowe 
jego zmniejszenie się u około 70% chorych, a 
niekorzystny wynik końcowy u 10%.

 

 

Rehabilitacja w terminalnym okresie 

choroby nowotworowej

Wyróżnia się następujące okresy 
zaawansowanego stadium choroby 
nowotworowej:

• preterminalny, trwający kilka miesięcy,
• terminalny, trwający 4-6 tygodni,
• umierania, trwający kilka dni lub 

godzin.

 

 

Terminalnemu okresowi choroby 

nowotworowej towarzyszą objawy, które 

znacznie obniżają jakość życia chorych: 

ból

• bezpośrednio związany z nowotworem 

(np. naciekanie tkanek miękkich),

• pośrednio związany z nowotworem (np. 

jelitowy ból kolkowy),

• związany z leczeniem nowotworu (np. 

fantomowy).

w obrębie układu oddechowego

• kaszel,

• duszność

 

 

w obrębie układu naczyniowego

•odleżyny
•obrzęki chłonne.

w obrębie układu pokarmowego

•utrata łaknienia,
•nudności i wymioty,
•zaparcia stolca,
•zespół wyniszczenia.

 

 

• Ludźmi chorymi na nieuleczalne, 

postępujące choroby w ich terminalnym 
okresie zajmuje się medycyna paliatywna 
w ramach opieki hospicyjnej. Nazwa 
pochodzi od łacińskiego hospitium, 
oznaczającego gościnny dom, przyjaźń, 
gościnne przyjęcie.

• W średniowieczu odgrywały one rolę 

przydrożnych zajazdów, w których każdy 
wędrowiec mógł znaleźć schronienie, 
opiekę i pomoc. 

• Idea hospicjum we współczesnym 

znaczeniu rozwinęła się w XX w. 

 

 

Wtedy też opracowano cele 

opieki paliatywnej:

• - poprawa jakości życia chorych i ich rodzin,
• - usuwanie lub zmniejszanie fizycznych 

objawów choroby,

• - usuwanie lub zmniejszanie psychicznych 

objawów choroby,

• - łagodzenie cierpień duchowych,
• - pomoc społeczna rodzinom w czasie 

choroby,

• - pomoc społeczna rodzinom po śmierci.

 

 

Wśród zasad opieki 

paliatywnej należy wymienić:

• podkreślanie wartości życia,
• uznanie umierania za naturalny 

proces,

• nieprzyspieszanie ani nieopóźnianie 

zgonu,

• łagodzenie bólu,
• kompleksowość opieki (aspekty 

psychiczny, duchowy i socjalny 

chorego i jego rodziny).

 

 

Celami rehabilitacji medycznej 

w terminalnym okresie choroby 

są:

• łagodzenie bólu,
• zmniejszenie duszności,
• redukcja obrzęku chłonnego,
• zapobieganie odleżynom,
• zmniejszenie deficytu ruchomości,
• zmniejszenie deficytu siły mięśni,
• utrzymywanie aktywności ruchowej.

 

 

Cele te są osiągane przez 

stosowanie następujących 

metod:

• fizjoterapii klatki piersiowej,
• drenażu chłonnego,
• ćwiczeń ruchowych,
• zabiegów fizykalnych i masażu,
• zaopatrzenia ortopedycznego.

 

 

• Leczenie nowotworów kości polega na 

amputacji kończyny lub też na 

miejscowym wy cięciu nowotworu z 

zapewnieniem wymaganej doszczętności 

operacji i jednoczesnym zachowaniem 

czynności kończyny. 

• Oczywiście kończyna po operacji 

wykazuje pewne upośledzenie funkcji, 

jednakże jej sprawność jest zaskakująco 

dobra w porównaniu z rozmiarem 

ubytku. 

Rehabilitacja po leczeniu 

nowotworów układu 

ruchu

 

 

• Wprowadzenie do leczenia nowotworów 

kości drugiej metody operacji było 

możliwe dzięki doskonaleniu 

diagnostyki, leczenia uzupełniającego 

radio- i chemioterapią oraz zwiększeniu 

możliwości ortopedycznych zabiegów 

rekon strukcyjnych. 

• Wynikała ona z podstawowej zasady 

współczesnego leczenia chorych z 

nowotworami układu ruchu, 

zakładającej jak najdłuższe przeżycie 

chorego przy jak najmniejszej utracie 

funkcji.

 

 

• W razie amputacji kończyny z powodu 

nowotworu złośliwego rehabilitacja 
medycz na nie różni się od innych 
rodzajów amputacji. 

• Pewien problem może stwarzać 

zaopatrzenie ortopedyczne tych chorych, 
tym bardziej że w amputacjach ze 
wskazań onko logicznych jej zakres, 
wynikający z postępowania mającego na 
celu ratowanie życia chorego, może 
znacznie ograniczać możliwości 
rekonstrukcji pełnej funkcji ruchowej 
kończyny. 

 

 

• Protetyczne zastąpienie dużego ubytku 

struktur anatomicznych po amputa cji 

kończyny górnej wraz z elementami 

kostnymi jej obręczy wymaga dużej, 

trudnej do stabilnego osadzenia na 

tułowiu, a przez to niefunkcjonalnej 

konstrukcji. 

• Drugi bark, stanowiący w tym przypadku 

źródło naturalnej energii ruchowej dla 

protezy, powoduje także jej niestabilność 

i przesunięcie względem tułowia. 

• Dlatego często ograniczane są rozmiary 

protezy i stosowane bierne mechanizmy 

jej uruchamiania.

 

 

• W razie amputacji całej kończyny dolnej wraz 

z połową miednicy chory traci struk tury 

osłaniające dolną ścianę jamy brzusznej, 

które mogą być zastępczo punktem pod 

parcia ciężaru ciała w koszu biodrowym 

protezy. Powłoki skórno-mięśniowe wykazują 

stosunkowo małą tolerancję na ucisk w 

warunkach statycznych i dynamicznych, co 

wymaga wykorzystania łuków żebrowych jako 

podparcia górnej krawędzi kosza. Do kosza 

dołączana jest proteza dynamiczna z 

wolnymi ruchami w stawie biodrowym i 

kolanowym, tak jak w protezie całej kończyny 

dolnej typu kanadyjskiego. Część chorych 

używa tych protez tylko czasami, dodatkowo 

korzystając z kuł. Najlepszą tolerancję wyka 

zują dzieci; po odpowiednim treningu są one 

zdolne poruszać się bez pomocy kuł.

 

 

• Miejscowe wycięcie barku z zachowaniem 

funkcji kończyny górnej wymaga oprócz 

typowej rehabilitacji pooperacyjnej, 

zastosowania czynnych ćwiczeń ręki i 

stawu łok ciowego po stronie operowanej. 

Po częściowej resekcji miednicy z 

zachowaniem stawu biodrowego i 

kończyny dolnej stosuje się - oprócz 

standardowego postępowania 

pooperacyjnego - ćwiczenia kończyny 

dolnej po stronie operowanej. Początkowo 

są to ruchy bierne uzupełnione 

masażami, a po 4 tygodniach chodzenie 

bez obciążania kończyny. 

 

 

• W tym czasie rozpoczyna się ćwiczenia 

czynne wolne i z oporem. Następnie 
chory chodzi z pomocą jednej kuli, a po 
trzech miesiącach bez kuł z pełnym 
obciąże niem kończyny. 

• Wykonanie miejscowego wycięcia 

nowotworu wymaga czasami 
zastosowania endoprotezy. 

• Rehabilitacja medyczna jest wówczas 

prowadzona według zasad 
postępowania po endoprotezoplastyce.

 

 

Rehabilitacja po leczeniu nowotworów 

głowy i szyi

• Nowotwory głowy i szyi są leczone 

operacyjnie lub napromienianiem. Przed 

przystąpieniem do leczenia należy prowadzić 

naukę ćwiczeń oddechowych torem 

przeponowym, ćwiczeń skutecznego kaszlu i 

ćwiczeń przeciwzakrzepowych. 

• Bardzo istotne są ćwiczenia obręczy 

barkowej i stawu ramiennego oraz szyjnego 

odcinka kręgosłupa. Są one bowiem 

najbardziej narażone na ograniczenie 

ruchomości i nieprawidłowe ustawienie. 

• Należy także prowadzić ćwiczenia ust i 

żuchwy, zwłaszcza u chorych, którzy mają 

mieć wykonane usunięcie języka lub żuchwy.

 

 

• W okresie pooperacyjnym prowadzi się 

fizjoterapię klatki piersiowej. Należy 
podkreślić, że u chorych leczonych z 
powodu nowotworów głowy i szyi 
istnieje duże ryzyko powikłań płucnych. 

• Mimo że są oni szybko pionizowani, 

profilaktyka przeciwza-krzepowa jest 
również wskazana. Stosuje się także 
ćwiczenia czynne głowy i szyi, obręczy 
barkowych oraz ust i żuchwy. 

 

 

• Bardzo istotne znaczenie mają 

ćwiczenia korekcji postawy ciała, gdyż 
częstym następstwem leczenia 
nowotworów głowy i szyi są wady w 
szyjno-piersiowym odcinku 
kręgosłupa. 

• Należy zwracać uwagę na prawidłowe, 

symetryczne ułożenie chorego oraz 
możliwie często kontrolować i w miarę 
potrzeby korygować te pozycje. 

 

 

• Ze względu na bóle w okolicy łopatki 

bardzo pomocny jest masaż tej okolicy.

• W późniejszym okresie prowadzi się 

ćwiczenia ogólnie usprawniające, w 
których szczególną uwagę należy 
zwrócić na zwiększanie ruchomości 
w stawach szyjnego odcinka 
kręgosłupa, obręczy barkowej i 
twarzoczaszki, a także ćwiczenia 
korekcyjne.

 

 

Rehabilitacja chorych po leczeniu raka 

krtani

• Leczenie raka krtani polega na częściowym 

lub całkowitym jej wycięciu. Jednym z naj 
poważniejszych problemów występujących 
po całkowitym usunięciu krtani jest utrata 
mowy dźwięcznej. U chorych tych obserwuje 
się także duże ograniczenie aktywności 
życiowej, w tym także ruchowej. 

• W okresie pooperacyjnym prowadzi się 

ćwiczenia oddechowe, zwłaszcza ćwiczenia 
oddychania torem przeponowym, 
oklepywanie klatki piersiowej i ćwiczenia 
skutecznego kaszlu. 

 

 

• Ze względu na możliwość wystąpienia 

ograniczeń zakresu ruchów w stawach 

ramiennych, stawach obręczy barkowej i 

szyjnego odcinka kręgosłupa wskazane są 

ćwiczenia zwiększające ruchomość w tych 

stawach. Bardzo ważne dla tych chorych są 

również ćwiczenia mięśni brzucha, 

wspomagają one oddychanie torem 

przeponowym oraz naukę mowy. Wreszcie 

istotne są ćwiczenia mięśni mimicznych, ust 

i języka oraz ćwiczenia zwiększające ogólną 

sprawność i wytrzymałość tych chorych.

• Rehabilitacja mowy chorych po usunięciu 

krtani polega na wytworzeniu mowy 

przełykowej.

 

 

Obejmuje ćwiczenia:

 

• dźwięcznego wydechu,
• użycia dźwięcznego wydechu do 

wytworzenia głosu,

• wydłużania czasu wydawania głosu,
• nauki akcentowania,
• nauki szybkiej mowy,
• eliminacji szmerów oddechowych.

 

 

• Bardzo istotne w nauce mowy są 

ćwiczenia oddechowe, zwłaszcza torem 
przeponowym. Powinny one się 
rozpoczynać ogólnym rozluźnieniem 
chorego, a szczególnie mięśni żwaczy i 
zwieracza przełyku, co pozwala na 
wciągnięcie powietrza do przełyku. 

• Ćwiczenia te początkowo są 

wykonywane w pozycji leżącej, a 
później siedzącej i stojącej. Nauka 
mowy prowadzona jest przez logopedę i 
foniatrę, przy współudziale fizjo 
terapeuty.

 

 

Rehabilitacja chorych po leczeniu 

nowotworów o.u.n.

• Nowotwory mózgu są leczone przede 

wszystkim operacyjnie. Po ich 
usunięciu może być w różnym 
stopniu uszkodzona tkanka mózgowa. 

• W zależności od umiejscowienia guza 

uszkodzenie to może powodować 
różne następstwa, wymagające 
zróżnicowanego postępowania.

 

 

• W okresie pooperacyjnym bardzo istotne 

są fizjoterapia klatki piersiowej oraz 
ćwiczenia przeciwzakrzepowe. 

• Zależnie od stanu chorego prowadzi się 

ćwiczenia czynne wolne, wspomagane 
lub bierne. Po usunięciu guza mózgu 
może wystąpić okresowo lub trwale 
niedowład lub porażenie połowicze. 
Innym następstwem mogą być 
zaburzenia koordynacji lub równowagi. 
W każdym z tych przypadków stosuje się 
typowe metody reedukacji oraz treningu 
równoważnego i koordynacji.

 

 

• Nowotwory rdzenia kręgowego mogą być 

pierwotne oraz wtórne jako wynik przerzutów. 

W każdym przypadku prowadzą do kompresji 

rdzenia i w następstwie do osłabienia lub 

porażenia kończyn i tułowia. Leczenie polega 

na odbarczającej laminektomii i 

napromienianiu. Po operacji stosuje się 

fizjoterapię klatki piersiowej, profilaktykę 

przeciwprzykurczową oraz przeciwodleżynową. 

• W obrębie porażonych mięśni wykonuje się 

ćwiczenia bierne, a w pozostałych ćwiczenia 

czynne. W zależności od zakresu porażeń 

prowadzi się naukę czynności lokomocyjnych 

i/lub manipulacyjnych. Najczęściej chorzy ci 

poruszają się za pomocą wózka inwalidzkiego.

 

 

Rehabilitacja chorych „ze sztucznym 

odbytem"

• Leczenie nowotworów złośliwych 

przewodu pokarmowego wymaga 
czasami wytworzenia stomii, tzn. 
połączenia światła narządu jamistego z 
powierzchnią ciała. Może ona być 
wykonana na jelicie grubym jako 
kolostomia albo na jelicie cienkim jako 
ile-ostomia. Chorzy są wyposażani w 
woreczki, do których zbierana jest treść 
jelita cienkiego lub grubego.

 

 

• We wczesnym okresie pooperacyjnym 

rehabilitacja nie różni się od stosowanej 
po operacjach w obrębie jamy brzusznej. 
Prowadzi się więc fizjoterapię klatki 
piersiowej, stosując ćwiczenia 
oddechowe torem piersiowym, ćwiczenia 
przeciwzakrzepowe, ćwiczenia 
samoobsługi oraz pionizację chorego. Po 
powrocie pracy jelit mogą się pojawić 
pewne trudności w niekontrolowanym 
oddawaniu stolca i gazów w przypadku 
przeto ki na jelicie grubym. 

 

 

• Może to być krępujące dla chorego, 

wymaga więc od personelu dużo taktu 
i zrozumienia. Bardzo istotna jest 
nauka obsługi stomii oraz pielęgnacji i 
higieny osobistej.

• W późniejszym okresie prowadzi się 

ćwiczenia ogólnie usprawniające, 
zwracając szczególną uwagę na 
wzmacnianie mięśni brzucha, co 
zmniejsza ryzyko wciągnięcia lub 
wypadnięcia stomii oraz przepukliny 
pooperacyjnej. 

 

 

• Normalizuje także pracę jelit, co jest 

szczególnie ważne w powrocie tych 

chorych do normalnego życia. Istotną rolę 

odgrywa również odpowiednia dieta, 

umożliwiająca uzyskanie okresowości 

wypróżnień. Ułatwia to integrację chorych 

ze stomią i podjęcie przez nich pracy 

zawodowej. W żywieniu osób ze stomią 

bardzo ważną rolę odgrywa regularność 

posiłków; powinny one być spożywane 

powoli. Należy unikać potraw 

wzmagających fermentację, zbyt słodkich i 

tłustych oraz nadmiernie pobudzających 

perystaltykę jelit. Niewskazane jest również 

jedzenie produktów z konserwantami.

 

 

Ważną rolę w życiu tych chorych 
odgrywa aktywność ruchowa. 
Dobierając dyscyplinę sportową lub 
formę aktywności ruchowej dla osób ze 
stomią, należy brać pod uwagę 
następujące czynniki:

• choroby współistniejące,
• wydolność fizyczną organizmu,
• rodzaj i umiejscowienie stomii,
• aktywność ruchową przed operacją,
• zainteresowania chorego.

 

 

• Dla osób ze stomią niewskazane są sporty 

kontaktowe, podczas których istnieje ryzyko 

urazu okolicy jamy brzusznej, oraz takie 

rodzaje wysiłku, które wymagają znacznych 

napięć mięśni brzucha. Niewskazane są więc 

sporty walki i intensywny trening siłowy. Z 

dużą ostrożnością należy uprawiać gry 

zespołowe i narciarstwo zjazdowe. Natomiast 

bez specjalnych obaw można polecać osobom 

ze stomią pływanie, gimnastykę, jazdę na 

rowerze oraz turystykę pieszą i narciarską. 

• Wśród problemów tych osób uprawiających 

sport na pierwszy plan wysuwają się 

problemy emocjonalne, związane z 

pielęgnacją stomii, oraz zdrowotne.