Ewolucja jezior i 

rola eutrofizacji 

w tym procesie

Jeziora są zjawiskiem 
geologicznie krótkotrwałym; 
jest to przejściowa forma 
krajobrazu.
 
Większość jezior na świecie 
powstała w czwartorzędzie 
(ok. 2 mln lat temu). 

Tylko nieliczne jeziora wywodzą 
się ze schyłku trzeciorzędu. 

W Polsce większość jezior 
powstała na przełomie 
plejstocenu 
i holocenu  (10-12 tys. lat 
)

ok. 10 tys lat

 

 

W rozwoju jezior można wyróżnić następujące fazy:

 I    powstanie (uwarunkowane bardzo zróżnicowanymi 
przyczynami)

II   młodość (w utworzonym zbiorniku życie biologiczne dopiero 
się  
       zaczyna) –  (jezioro oligotroficzne)

III  wiek dojrzały (pełnia procesów życia biologicznego) – (jezioro 
 
        eutroficzne) 

IV    starość (przeobrażenie się jeziora w bagno) – (jezioro 
        dystroficzne)

V     zanik (przekształcenie się jeziora w bagno a potem w 
torfowisko,  
       opanowane przez roślinność wysoką)

 

 

Zanikanie jezior - naturalny proces ewolucji 

główne przyczyny: 

spłycanie się jezior wskutek akumulacji osadów na 
dnie zmiany poziomu wody wywołane zmianami 
zasilania (dostawy wody do jeziora, np. wskutek 
zmian klimatu).

 Jezioro zarasta, stopniowo przekształca się w staw, 
następnie w trzęsawisko i ostatecznie w torfowisko.

Łączna powierzchnia współczesnych jezior 

0,9% powierzchni Polski

Ile (%)  jezior zanikło ?

67,4%

 

 

Do szybkiego zaniku jezior prowadzi

zasypanie materiałem naniesionym przez dopływające 
rzeki, 
zdrenowaniem przez rzekę wypływającą z jeziora, 
wypełnienie materiałem organicznym w efekcie 
zarastania przez roślinność lub wyschnięcie.

Najdłużej mogą przetrwać jeziora tektoniczne, duże i 
głębokie
 Jeziora w Polsce powstały w zbliżonym czasie 

jednak ich zanik następuje w różnym czasie.

Na intensywności zaniku jeziora mają wpływ:

-intensywność erozji zlewni

-stopień eutrofizacji

-wyjściowa głębokość misy jeziornej 

 

 

Znaczne zróżnicowanie miąższości osadów w 
jeziorach współczesnych i kopalnych

od kilku metrów do ok. 30m (np.. jezioro 
Świętokrzyskie w Gnieźnie
 

Tempo sedymentacji zróżnicowane  0,3 – 2mm / 
rok

Prawdopodobna głębokość zanikłych jezior < 
15m

1 rok – 1,5 mm

10 000 lat   - 15 000mm (15m)

 

 

Osady typowych jezior skąpożywnych 
np. na terenie Tatr - miąższość zaledwie kilku metrów

Jezioro Skanso, Dania – akumulacja osadów 10 000; 

uformowane złoże 8m 

miąższości 8000 mm – 10 000 lat

   0,8 mm  - 1 rok

Stosunkowo duże tempo sedymentacji     -  
w 50 % zawartość s-cji mineralnej związana z erozją 
gleb w otoczeniu; wzrost erozji na skutek odlesienia - 
analizy palinologiczne

Osady jezior eutroficznych   - największa 
miąższość 

małe zbiorniki wodne 
w pn-zach Polsce >25m
(istotny węglan wapnia)

 

 

przybrzeżna roślinność ma charakter 
torfowiskowy i narasta na lustro wody w 
postaci pła zbudowanego głównie z 
torfowców oraz turzyc, rozrastające się pło 
prowadzi z czasem do całkowitego 
zarośnięcia jeziora i jego przejścia w 
torfowisko. Jest to naturalny proces ewolucji 
jezior dystroficznych

jez.dystroficzne 

 

 

Badania osadów

1. Badania fizykochemiczne - stan uwodnienia, granulacji, składu 

chemicznego 
(Ca, Si, Al, N, P, Fe), mikroelementów, zawartości węgla w postaci materii 
organicznej.

2. Badania biologiczne – na zawartość szczątków flory (glonów, makrofitów, 

ich nasion oraz pyłków, zachowanych pigmentów roślinnych) oraz szczatki 
fauny (domki ameb, igły gąbek, pancerzyki skorupiaków, szczątki owadów 
itd..)

Możliwości inerpretacyjne

Ameby skorupkowe – wahania poziomu wód, zmiany ph

Wioślarki – najliczniejsze fosyli, określenie dawnego klimatu, ph wody, 

wahania poziomu wody, rekonstrukcja populacji ryb w jeziorze, określenie 
przebiegu eutrofizacji i jej przyczyn, określenie zmian intensywności 
osadnictwa

Małzoraczki – wnioskowanie przeszłego zasolenia wód jeziornych, poziomu 

natlenienia, zmian klimatycznych

Cironomidae (szczątki larw ochotek)- określenie stanu trofii, zmian 

klimatycznych, poziomu natlenienia wód, wskażniki stanu czystości wóód

 

 

Mięczaki – muszle ślimaków i małży, wnioskowanie o zasoleniu, 
zakwaszeniu, zanieczyszczeniu i głębokości zbiorników; do określania wieku 
metodą 

14

C

Pyłki roślin lądowych i w mniejszym stopniu wodnych (palinologia) – 
sledzenie sukcesji roślinnej w przeszłości w otoczeniu jeziora, zmiany 
klimatyczne, wpływy antropogeniczne

Makrofosylia roślinne – zdecydowanie mniej liczne niż pyłki czy spory, są to 
min: owoce, nasiona, liście, części drewniane wyższych roślin; 
odzwierciedlają bardziej lokalne warunki środowiskowe niż pylki, które 
mogą być często transportowane przez wiatr na długie dystanse nawet 
setki km.

Okrzemki – najpowszechniejsze wśród glonów, zachowują się pancerzyki, 
wskaźniki odczynu, temperatury, żyzności wody, zasolenia, 
zanieczyszczenia.

PALEOLIMNOLOGIA jako narzędzie w zarządzaniu ekosystemami wodnymi.

1.W jaki sposób obecne warunki różnią się od historycznych?   
2. Jeśli są zmiany, to jak duże ?
3. Jak dużo wysiłku chcemy włożyć, żeby ulepszyć nasze jeziora 
uwzględniając  
    koszty polityczne i finansowe ?