Dlaczego nadciśnienie tętnicze jest
najważniejszą chorobą?
najczęściej występująca choroba
najczęściej leczona choroba
„najdroższa” choroba
podstawowy czynnik ryzyka chorób układu
krążenia
choroby wieńcowej
udaru mózgu
zawału serca
oraz
niewydolności serca
niewydolności nerek
chorób naczyń obwodowych
migotania przedsionków
Pracownia Badań Społecznych w Sopocie (n =1664, Polska
1997)
Dlaczego nadciśnienie tętnicze jest
najważniejszą chorobą?
40% dorosłych (~ 7 000 000) w Polsce ma
nadciśnienie!
niebadani
nieleczeni
nieskutecznie
leczeni
<140/90 mm
Hg
Naturalna historia nadciśnienia
tętniczego
Wiek (lata)
Okres
0 - 30
bezobjawowy
20 - 40
nadciśnienie „chwiejne”
30 - 50
utrwalone nadciśnienie
niepowikłane
powikłane:
- faza złośliwa
serce (przerost, niewydolność,
zawał)
- duże naczynia (tętniak,
miażdżyca)
- udar mózgu
- nerki (stwardnienie,
niewydolność)
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
76
84
91
98
105
mm Hg
ry
zy
ko
w
zg
lę
d
n
e
udar mózgu
choroba wieńcowa
10-letnie ryzyko powikłań nadciśnienia
tętniczego
Średni czas życia 35-letniego mężczyzny
w zależności od wartości ciśnienia
tętniczego
Ciśnienie tętnicze (mm Hg)
Średni wiek
życia (lata)
150/100
61
140/95
68
130/90
73
120/80
77
Zmiana wartości ciśnienia tętniczego z wiekiem
Staessen i wsp., J. Hypertens. 1990; 8: 393
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
55
65
75
85
95
105
115
125
135
145
155
kobiety
mężczyźni
SBP
DBP
mm Hg
Wiek
Skurcz
Rozkurcz
40%
60%
50
%
50
%
60%
50
%
Ciśnienie
tętnicze
Stan prawidłowy
Zmniejszona podatność tętnic
Patomechanizm izolowanego nadciśnienia
skurczowego
Następstwa zmniejszonej
podatności
dużych tętnic
Izolowane nadciśnienie skurczowe
Wzrost obciążenia następczego
(afterload)
Zwiększone zużycie tlenu przez serce
Przerost lewej komory
Upośledzenie krążenia wieńcowego
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
Pierwotne (94%)
Choroby nerek (4%)
Naczyniowo-nerkowe (1%)
Hormonalne i inne (1%)
Choroby nerek
Kłębuszkowe zapalenia nerek
Śródmiąższowe zapalenia nerek
Torbielowatość nerek
Wodonercze
Popromienne zapalenie nerek
Naczyniowo-nerkowe
Przeszczep nerki
Guzy wydzielające reninę
Choroby gruczołów wewnętrznego wydzielania
Choroby nadnerczy
Pierwotny hyperaldosteronizm (choroba Conna)
Wady metabolizmu mineralokortykoidów
Wrodzony przerost nadnerczy
Zespół Cushinga
Guz chromochłonny
Nadczynność przytarczyc
Akromegalia
Związane z ciążą
Zwężenie cieśni aorty
Choroby układu nerwowego
Porfiria
Neuropatia wegetatywna
Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe
Zatrucie ołowiem
Tetraplegia
Zespół Guillain-Barre
Po zabiegach chirurgicznych
Związane z lekami i środkami chemicznymi
Cyklosporyna
Doustne leki antykoncepcyjne
Glikokortykoidy
Mineralokortykoidy
Sympatykomimetyki
Izolowane nadciśnienie skurczowe
Zmniejszenie podatności aorty
Zwiększony rzut serca
Nadczynność tarczycy
Niedokrwistość
Niedomykalność aortalna
Zmniejszenie oporu naczyniowego
Przetoki tętniczo-żylne
Choroba Pageta
Beriberi
Nadciśnienie tętnicze wtórne
Kategoria
Ciśnienie tętnicze (mm Hg)
skurczowe
rozkurczowe
Ciśnienie optymalne
<120
<80
Ciśnienie prawidłowe
<130
<85
Ciśnienie wysokie prawidłowe
130-139
85-89
Nadciśnienie tętnicze
Stopień 1 (łagodne)
140-159
90-99
"graniczne"
140-149
90-94
Stopień 2 (umiarkowane)
160-179
100-109
Stopień 3 (ciężkie)
>180
>110
Izolowane skurczowe nadciśnienie
>140
<90
Graniczne izolowane skurczowe 140-149
<90
Podział nadciśnienia tętniczego - WHO/ISH
1999
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
50 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130
Rozkład rozkurczowego ciśnienia tętniczego
%
b
a
d
a
n
y
ch
mm Hg
n = 158 906
Odpowiedź ukłdu krążenia na
wpływy środowiskowe
modyfikowana przez czynniki
dziedziczne
Nadciśnienia tętnicze -
mechanizm
XVIII w. - J. Morgiangi: rodzinna skłonność do
„apopleksji”
1923 - W. Weitz: choroba dziedziczona poprzez
pojedynczy gen
1947 - R. Platt: dominujący typ dziedziczenia
1954 - M. Hamilton, G. Pickering i wsp.:
dziedziczenie wielogenowe
Genetyczne tło pierwotnego nadciśnienia
tętniczego
Rys historyczny
Czynniki środowiskowe nadciśnienia
tętniczego
Wysokie spożycie chlorku sodu
Alkohol
Otyłość
Niska masa urodzeniowa
Niewielka aktywność fizyczna
Stres
Alkohol a rozwój nadciśnienia
tętniczego
efekt presyjny proporcjonalny do dobowego spożycia
~10% przypadków nadciśnienia tętniczego związanych z
nadużywaniem alkoholu
mechanizm (?)
zwiększone wydzielanie ACTH
wzrost aktywności układu współczulnego
zwiększona odpowiedź na czynniki presyjne
działanie ochronne na serce (?)
zwłaszcza u kobiet i osób po 50 r.ż.
wzrost stężenia HDL-cholesterolu
przeciwutleniająco, fibrynolitycznie
zwiększa ryzyko raka sutka, marskości wątroby
Geografia nadciśnienia tętniczego
Region świata
Częstość
występowania
Yanomami, Xingu (Amazonia)
0%
„Wiejskie” rejony Afryki
Południowe Chiny
7-15%
Europa, USA (biali), Japonia
15-30%
USA (czarni), Rosja, Finlandia
30-40%
0
5
10
15
20
25
30
35
0
10
20
30
40
50
60
22
24
26
28
30
32
BMI (kg/m
2
)
%
o
só
b
z
n
a
d
ci
śn
ie
n
ie
m
Nigeria
Kamerun (wieś)
Kamerun (miasto)
Jamajka
Wyspa Św.Łucji
Barbados
Maywood (USA)
Występowanie nadciśnienia tętniczego u potomków
niewolników
Zespół polimetaboliczny (X,
Reavena)
nadciśnienie têtnicze
hiperinsulinizm
dyslipidemia
upośledzona tolerancja glukozy
(hiperurikemia)
Zmiana składu pożywienia
człowieka
Paleolit
Współcześnie
Żródła energii (%)
Białko
30
12
Cukry
45-50
46
Tłuszcze
20-25
42
Tłuszcze nienasycone/nasycone
1,41
0,44
Błonnik (g)
86
10-20
Sód (mg)
604
3400
Potas (mg)
6970
2400
Wapń (mg)
1520
740
Regulacja ciśnienia tętniczego
krwi
Ciśnienie tętnicze krwi
=
pojemność minutowa x obwodowy opór naczyniowy
objętość wyrzutowa serca
liczba naczyń
oporowych
objętość płynu wewnątrznaczyniowego
skurcz naczyń
oporowych
układ wegetatywny
struktura mikrokrążenia
wielkość GFR
układ wegetatywny
transport sodu
czynniki kurczące mięśnie
gładkie
- angiotensyna II, endotelina,
- wazopresyna
czynniki rozkurczające mięśnie gładkie
- NO (EDRF), PGI, PGE,
- adrenomedullina, kininy, ANP
Regulacja ciśnienia tętniczego
krwi
Ciśnienie tętnicze krwi
=
pojemność minutowa x obwodowy opór naczyniowy
objętość wyrzutowa serca
liczba naczyń
oporowych
objętość płynu wewnątrznaczyniowego
skurcz naczyń
oporowych
układ wegetatywny
struktura mikrokrążenia
wielkość GFR
układ wegetatywny
transport sodu
czynniki kurczące mięśnie
gładkie
- angiotensyna II, endotelina,
- wazopresyna
czynniki rozkurczające mięśnie gładkie
- NO (EDRF), PGI, PGE,
- adrenomedullina, kininy, ANP
Układ współczulny
Pojemność
minutowa
Naczyniowy opór
obwodowy
Renina
Angiotensyna II
Aldosteron
Płyn śródnaczyniowy
x
1
1
1
Regulacja ciśnienia tętniczego przez układ
współczulny
Objawy krążenia hiprkinetycznego u młodych z
nadciśnieniem tętniczym
Objawy aktywacji układu współczulnego u osób
z nadciśnieniem tętniczym
Leki hamujące aktywność współczulną obniżają
skuetcznie ciśnienie tętnicze
Układ współczulny a powstanie
nadciśnienia tętniczego
Regulacja ciśnienia tętniczego
krwi
Ciśnienie tętnicze krwi
=
pojemność minutowa
x obwodowy opór naczyniowy
objętość wyrzutowa serca
liczba naczyń
oporowych
objętość płynu wewnątrznaczyniowego
skurcz naczyń
oporowych
układ wegetatywny
struktura mikrokrążenia
wielkość GFR
układ wegetatywny
transport sodu
czynniki kurczące mięśnie
gładkie
-
angiotensyna II
, endotelina,
- wazopresyna
czynniki rozkurczające mięśnie gładkie
- NO (EDRF), PGI,
PGE
,
- adrenomedullina, kininy,
ANP
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0
100
200
300
400
500
b= 9,97 mm Hg/100 mmol Na
+
Dobowe wydalanie mmol Na
+
S
ku
rc
zo
w
e
c
iś
n
ie
n
ie
t
ę
tn
ic
ze
(
m
m
H
g
)
Elliott P, Hypertension 1991
Spożycie sodu a ciśnienie tętnicze
Rola nerek w patogenezie
nadciśnienia
choroby nerek często prowadzą do wzrostu
ciśnienia tętniczego
regulacja wydalania sodu
wytwarzanie związków wpływających na
opór obwodowy
większość polimorfizmów genetycznych
związanych z nadciśnieniem wywiera wpływ
na transport sodu w nerkach
Regulacja ciśnienia tętniczego
krwi
Ciśnienie tętnicze krwi
=
pojemność minutowa x obwodowy opór naczyniowy
objętość wyrzutowa serca
liczba naczyń
oporowych
objętość płynu wewnątrznaczyniowego
skurcz naczyń
oporowych
układ wegetatywny
struktura mikrokrążenia
wielkość GFR
układ wegetatywny
transport sodu
czynniki kurczące mięśnie
gładkie
- angiotensyna II, endotelina,
- wazopresyna
czynniki rozkurczające mięśnie gładkie
- NO (EDRF), PGI, PGE,
- adrenomedullina, kininy, ANP
Czynniki presyjne
Angiotensyna II
Endotelina
Wazopresyna
Hormony sterydowe
Neuropeptyd Y
Pochodne lipooksygenazy
Tromboksan
Endogenne glikozydy
Serotonina (5-HT
2
)
Acetylocholina
Czynniki hipotensyjne
Tlenek azotu (EDRF, NO)
ANP
Kininy
Prostacyklina
Adrenomedulina
CGRP
Adenozyna
GABA
Acetylocholina
PGE
2
Serotonina (5-HT
1
)
Angiotensyna II
Angiotensyna I
Angiotensynogen
Renina
Chymaza
Angiotensyna III
Ang 1-7
Ang IV
AT1
AT2
Skurcz naczyń
Proliferacja
miocytów
Prozapalnie
PAI-1
Wytwarzanie
tk.łącznej
Rozkurcz naczyń
Anty-proliferacyjnie
Indukcja apoptozy
Wytwarzanie NO
ACE
Bradykinina
Nieaktywne
peptydy
Rozkurcz
naczyń
Wytwarzanie
NO
tPA
Układ wewnętrznego wydzielania a
pierwotne nadciśnienie tętnicze
aldosteron
kortyzol
wazopresyna
ANP
hormon wzrostu
trójjodotyronina
insulina
glukagon
leptyna
PTH
PTHrP
estrogeny
testosteron
progesteron
kininy
endotelina
NPY
Stężenie insuliny w osoczu chorych z
nadciśnieniem
0
20
40
60
80
16,8-24,5
24,5-27,1
27,0-42,1
SBP>160 mm Hg
SBP<160 mm Hg
BMI (kg/m
2
)
in
su
lin
a
(
m
U
/l
)
*
*
SBP<160 mm Hg
SBP>160 mm Hg
na czczo
po obciążeniu
*
*
Filipovsky i wsp., J Hypertension 1996
Mikrokrążenie w pierwotnym nadciśnieniu
tętniczym
Komórki mięśni
Naczynia
Zdrowy
Chory z NT
Wpływ hiperinsulinizmu na ciśnienie
tętnicze
oporność na naczyniorozszerzające działanie
insuliny
aktywacja układu współczulnego
zwiększone wchłanianie sodu w cewkach
nerkowych
zwiększona ekspresja receptora AT1 dla
angiotensyny
działanie troficzne na mięśnie gładkie naczyń (?)
związek z otyłością
= szczupły
gen ob zlokalizowany w 6 chromosomie
167 aminokwasów, 16 kDa m.w.
białka transportujące 176 kDa, 240 kDa
wytwarzanie: tkanka tłuszczowa
hamuje ośrodkowo łaknienie (poprzez
neuropeptyd Y)
działanie plejotropowe
Leptyna
0
5
10
15
20
25
30
35
0
10
20
30
40
50
60
22
24
26
28
30
32
BMI (kg/m
2
)
%
o
só
b
z
n
a
d
ci
śn
ie
n
ie
m
Nigeria
Kamerun (wieś)
Kamerun (miasto)
Jamajka
Wyspa Św.Łucji
Barbados
Maywood (USA)
Występowanie nadciśnienia tętniczego u potomków
niewolników
Wpływ infuzji leptyny na aktywność nerwów
współczulnych
-100
0
100
200
300
400
500
Leptyna
Sól
A
kt
y
w
n
o
ść
i
n
e
rw
ó
w
w
sp
ó
łc
zu
ln
y
ch
%
Haynes i wsp., J Clin Invest 1997
Serce
Nerka
Nadnercza
Mięśnie
aktywacja adrenergiczna
nasilenie wydalania sodu przez nerki (brak u
SHR)
hamowanie wydzielania insuliny
wzrost wrażliwości na insulinę
Leptyna a regulacja ciśnienia
tętniczego
Wydalanie kortyzolu u chorych z
nadciśnieniem
0
50
100
150
200
250
NBP (m)
HTN (m)
NBP (k)
HTN (k)
Na
Na
w
o
ln
y
k
o
rt
y
zo
l
w
m
o
cz
u
(
m
m
o
l/
d
)
Litchfield i wsp., J Hypertension 1998
*
*
*
*
*
*
Rola dehydrogenazy 11-hydroksysteroidów (11-
HSD2)
11
-HSD2
receptor
mineralokortykosteroidów
kortyzol
kortyzon
THF
allo-THF
THE
5
-red
5
-red
5
-red
podwyższone wydzielanie kortyzolu u chorych z nadciśnieniem
tętniczym (Filipovsky i wsp., 1996)
test zahamowania deksametazonem wywołuje spadek
ciśnienia u chorych z nadciśnieniem tętniczym (Whitworth i
wsp., 1989)
zwiększona odpowiedź naczynioruchowa na egzogenne
glikokortykosteroidy (Mulerto i wsp., 1997)
zmniejszona aktywność 11-HDS u chorych z nadciśnieniem
tętniczym (Soro i wsp., 1995)
obecność endogennego inhibitora 11-HDS (Takeda i wsp.,
1996)
zahamowanie aktywności 11-HDS zwiększa odpowiedź na
bodźce presyjne (Walker i wsp., 1992)
obniżona aktywność 11-HDS w łożysku przy niskiej masie
urodzeniowej nowoworodka (Benediktisson i wsp., 1993)
polimorfizm genetyczny genu receptora dla
glikokortykosteroidów, 11-HDS - związek z nadciśnieniem?
(Connell i wsp., 1996)
Pierwotne nadciśnienie tętnicze - odmiana zespołu
Cushinga?
Patogeneza pierwotnego nadciśnienia
tętniczego
Wynik złej adaptacji do nadmiaru sodu
Zwiększona aktywacja układu współczulnego
Zwiększone wytwarzanie czynników naczynio-kurczących
Zwiększona wrażliwość na czynniki naczyniokurczące
Zmniejszone wytwarzanie substancji naczynio-
rozszerzających
Oporność na działanie insuliny (zespół X)