Pojęcie i źródła 

dydaktyki

Prof. zw. dr hab. Bronisław Siemieniecki

Zagadnienia

• 1. Pojęcie dydaktyka
• 2. Źródła dydaktyki 
• 3. Pytania

Zagadnienie 1 

Pojęcie dydaktyka

• Dydaktyka – z greckiego „didaktikos” czyli pouczający 

a „didasko” – uczę.

• W Niemczech na początku XVII wieku przyjmowano 

nazywać dydaktyką „sztukę nauczania” czyli jako 

umiejętność praktyczna.

• Podobnie rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński 

(1592-1670)

• Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) skonstruował 

teoretyczne zręby dydaktyki czyniąc z niej teorię 

nauczania. Podstawowe znaczenie przypisywała 

czynnościom nauczyciela, polegającym głównie na 

podaniu uczniom nowego materiału nauczania.

• Johan Dewey (1859-1952) skoncentrował się na 

czynnościach uczniów. Dydaktyka określona została 

jako teoria uczenia się czyli analiza czynności uczniów.

Pojęcie dydaktyka

• Johan Dewey (1859-1952) skoncentrował się na 

czynnościach uczniów. Dydaktyka określona 

została jako teoria uczenia się czyli analiza 

czynności uczniów.

• Współcześnie określa się dydaktykę jako dział 

pedagogiki, który zajmuje się wykrywaniem i 

ustalaniem prawidłowości zachodzących w 

procesie nauczania – uczenia się.

• Czesław Kupisiewicz – dydaktyka to system 

poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez 

dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości 

nauczania – uczenia się oraz sposobów 

przekształcania tych zjawisk przez człowieka.  

Zagadnienie 1

Pojęcie dydaktyka

• Krzysztof Kruszewski - Dydaktyka ogólna jest 

subdyscypliną pedagogiki reprezentującą 
uczenie się jako główną czynność regulującą 
stosunki uczącego się człowieka z otoczeniem 
zorganizowanym celowo według planowanych 
zmian, jakie mają zajść w uczącym się. 

• Przedmiotem dydaktyki ogólnej jest:
• - natura i organizowanie czynności uczenia się,
• - natura i organizowanie otoczenia.  

Zagadnienie 2

Źródła dydaktyki

• Filar I.
• Dydaktyka jako dział logiki lub 

przedłużenie logiki – K. Twardowski 

(1901), Kosiński (1924)

• Kazimierz Twardowski – logika jest nauką 

pomocniczą dydaktyki, ale traktuje 

dydaktykę jako sztukę nauczania uczniów 

posługiwania się logiką

• J. Jakóbiec (1928) dydaktyka ma 

przypominać podstawowe, z psychologii i 

logiki wywiedzione prawidła.  

Źródła dydaktyki

• Filar II. Psychologia 

• Przenosi na grunt dydaktyki swoje ułomności, 

którym starano się zaradzić:

• Pierwszym sposobem zaradczym było poszukiwanie 

nadrzędnych syntez dydaktycznych, nadrzędnych 

wobec wykorzystywanych teorii psychologicznych. 

• Taki charakter miała koncepcja nauczania 

problemowego (Cz. Kupisiewicz 1976, W. Okoń 

1975) łącząca poglądy Deweya z elementami 

poglądów Piageta z psychologią motywacji

• Drugi sposób to sięgnięcie do jednej tylko teorii 

(czasem subteorii) psychologicznej np.: Aebli do 

Piageta, Tałyzina do Galpierina. W ten sposób udało 

się stworzyć jedynie oryginalne fragmenty 

dydaktyki ogólnej.     

Źródła dydaktyki

• Postęp w badaniach dydaktycznych 

przez długi czas wyznaczał Pawłow.

• Do dziś nie dokonano systematycznej 

rekonstrukcji zastosowania teorii, 

pozostawiając wiele pojęć i ustaleń 

tkwiących bezwładnie w teorii 

dydaktyki, nadbudowując nad nim 

wnioski sprzeczne, bo wyprowadzone 

z innych teorii psychologicznych 

Źródła dydaktyki

• Filar III. Analiza praktyki 

nauczycielskiej

• Powtarzalność zaobserwowanych 

zjawisk prowadzi do wyciągania 
praktycznych wniosków. Pozwala 
testować hipotezy, zadawano pytanie 
„jaki jest efekt?”, zamiast „dlaczego?”

• Stosunkowo niedawno zainteresowano 

się zmiennymi pośredniczącymi 

Źródła dydaktyki

• Filar IV. Historyczno – porównawcza analiza 

systemów i poglądów dydaktycznych

• W polskiej dydaktyce powstały co najmniej trzy dzieła:
• - Kazimierza Sośnickiego - Dydaktyka ogólna (1959)
• - Czesława Kupisiewicza – Paradygmaty i wizje reform 

oświatowych (1985)

• - Wincentego Okonia – Wprowadzenie do dydaktyki 

ogólnej (1987)

• Przykład: Studia nad treściami kształcenia oraz 

koncepcja materializmu funkcjonalnego przebiegało od 

krytycznej analizy systemów i poglądów do ich syntezy 

Źródła dydaktyki

• Filar V. Budowa dyscypliny nauczania
• Struktura dydaktyki i jej 

poszczególnych działów, logika siatki 
pojęciowej, układy twierdzeń lepiej 
dają się uzasadnić wymogami 
dydaktyki jako dyscypliny nauczania 
niż jako dyscypliny naukowej.

Pytania

• 1. Podaj różnice w rozumieniu 

dydaktyki Jana Henryka Herbarta i 
Johna Deweya?

• 2. Jaka jest współczesna definicja 

dydaktyki? 

• 3. Co jest przedmiotem dydaktyki 

ogólnej?

• 4. Wymień źródła dydaktyki