WAHANIA
KONIUNKTURANE
JAKO PRZEDMIOT
BADAŃ
EMPIRYCZNYCH
WAHANIA
KONIUNKTURANE
JAKO PRZEDMIOT
BADAŃ
EMPIRYCZNYCH
Rodzaje wahań aktywności gospodarczej.
Elementy budowy i cechy cyklu
koniunkturalnego.
Mierniki koniunktury.
Cechy morfologiczne cyklu
koniunkturalnego.
Rodzaje wahań aktywności
gospodarczej
• TENDENCJA ROZWOJOWA
(TREND)
• WAHANIA KONIUNKTURALNE
(CYKLICZNE)
• WAHANIA PERIODYCZNE
(SEZONOWE)
• WAHANIA PRZYPADKOWE
(NIEREGULARNE)
TENDENCJA ROZWOJOWA
(TREND)
zmiany określające ogólny
długookresowy kierunek; dążność
danej wielkości do wzrostu lub
spadku podczas analizowanego
okresu
WAHANIA KONIUNKTURALNE
(CYKLICZNE)
powtarzające się ze względną
regularnością zmiany aktywności
gospodarczej, wyrażające się w
mniej lub bardziej regularnych
fluktuacjach wokół trendu
WAHANIA PERIODYCZNE (SEZONOWE)
zmiany aktywności gospodarczej
występujące w ciągu określonego okresu,
powtarzające się np. w określonych
porach roku, w ciągu miesiąca, tygodnia.
Wśród wahań periodycznych wyróżnia się:
wahania krótkookresowe, wahania
sezonowe
WAHANIA PRZYPADKOWE
(NIEREGULARNE)
wahania spowodowane jednorazowymi
zdarzeniami, zwłaszcza o
charakterze losowym.
Wymienione rodzaje zmian
gospodarczych znajdują swoje
odbicie w statystycznych
szeregach czasowych.
wahania koniunkturalne
można określić jako bardziej lub
mniej regularne odchylenia
aktywności gospodarczej
od zrównoważonej stopy wzrostu,
tendencji rozwojowej czyli trendu
Metoda filtru HP
• Bazuje na założeniu, iż składnik cykliczny
zmiennej y jest różnicą między jej bieżącą
wartością, a miarą pokazującą wartość trendu,
ale ten ostatni komponent jest ważoną średnią
przeszłych, obecnych i przyszłych obserwacji:
(1)
gdzie: składnik cykliczny zmiennej y w okresie t,
wartość komponentu trendu
stochastycznego
.
J
J
j
j
t
j
t
t
t
c
t
y
a
y
y
y
c
t
y
t
• Metoda ta, określana filtrem Hodricka-Prescotta
pozwala obliczyć wartości
t
, które minimalizują
wyrażenie (Prescott, 1986, s. 10):
gdzie: – parametr filtru ( = 100 w przypadku
danych rocznych; = 1600 w przypadku danych
kwartalnych i = 14400 dla danych
miesięcznych).
2
1
t
t
t
1
T
2
t
1
t
2
t
T
1
t
t
)]
τ
(τ
)
τ
(τ
λ
)
τ
y
[
(
Odejmując od empirycznych wartości badanej
zmiennej, realizacje wynikające z
zastosowania filtru Hodricka-Prescotta (HP)
można (po przemnożeniu przez 100) uzyskać
szereg pokazujący procentowe odchylenia od
trendu.
Wówczas indeksy informujące o składnikach
cyklicznych otrzymać można poprzez podzielenie
wielkości poddanych korekcie sezonowej przez
wartości trendu otrzymanego dzięki filtrowi HP.
Ostatecznie otrzymuje się zespół wskaźników, których
wartość równa 100 informuje o absolutnej zgodzie z
kształtowaniem się długookresowej tendencji
rozwojowej, natomiast notowania powyżej (poniżej)
100 sugerują odchylenia w górę (w dół).
Wahania koniunkturalne tworzą cykl
koniunkturalny
i charakteryzują się następującymi
cechami:
• są wynikiem samowyzwalających się
mechanizmów wewnętrznych, które występują w
gospodarce;
• zasięgiem obejmują całą gospodarkę;
• sekwencje wzrostowych oraz spadkowych zmian
wielkości ekonomicznych są oddzielone punktami
zwrotnymi;
• punkty zwrotne powtarzają się ze stosunkowo
względną regularnością;
• fluktuacje mają charakter krótko- i
średniookresowy.
DEFINICJE CYKLU KONIUNKTURALNEGO
Klasyczna definicja cyklu
koniunkturalnego, występującego
w gospodarce rynkowej, została
zaproponowana przez A.F.
Burns’a oraz W.C. Mitchell’a:
cykle koniunkturalne są rodzajem
wahań występujących w agregatach
przedstawiających działalność
gospodarczą narodów, organizujących
swoją produkcję przeważnie w
przedsiębiorstwach. Cykle te składają
się z okresów ekspansji,
występujących w tym samym czasie w
wielu działaniach gospodarczych,
następujących po nich równie
generalnych kryzysach, zastojach lub
ożywieniach, które łączą się z fazą
ekspansji następnego cyklu.
Współcześnie cykl koniunkturalny
określany jest jako powtarzające się,
choć nie zawsze regularne pod
względem długości i amplitudy
wahania aktywności gospodarczej
(koniunktury) o okresie 2-10, a
nawet kilkunastu lat.
Wahania te przejawiają się w zmianach
różnych zmiennych ekonomicznych,
które opisują poziom aktywności
gospodarczej.
Cykl koniunkturalny możemy określić
jako periodyczne wahania aktywności
gospodarczej, przejawiające się w
okresowych, ilościowych zmianach
różnych mierników ekonomicznych
charakteryzujących poziom
koniunktury.
Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB,
zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i
importu, wskaźniki rynku kapitałowego,
nakłady inwestycyjne i zapasy
przedsiębiorstw, dochody i wydatki
ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.
Mierniki koniunktury
gospodarczej
• Mierniki produkcji
• Mierniki wykorzystania
czynników produkcji
• Mierniki cen
• Wskaźniki rynku pieniężnego
• Wskaźniki zbiorcze
Mierniki produkcji
– produkt krajowy brutto
– produkt potencjalny
– produkcja przemysłowa
– proste mierniki
reprezentacyjne
Mierniki wykorzystania
czynników produkcji
– stopa bezrobocia
– wykorzystanie zdolności
produkcyjnych
Mierniki cen
– deflator PKB
– wskaźnik cen towarów i usług
konsumpcyjnych
– wskaźnik cen producentów
Wskaźniki rynku
pieniężnego
– podaż pieniądza
– stopa procentowa
Wskaźniki zbiorcze
– wskaźnik dyfuzji
– wskaźnik zbiorczy o
znormalizowanej amplitudzie
E T A P Y
PRZYGOTOWANIA
SZEREGÓW CZASOWYCH
DO POTRZEB ANALIZY
AKTYWNOŚCI
GOSPODARCZEJ
ZEBRANIE DANYCH
PRZYGOTOWANIE DANYCH:
usunięcie nieciągłości, wpływu
czynnika sezonowego, wygładzeniu
szeregu, sprowadzeniu do
porównywalnej podstawy, itp.
IDENTYFIKACJA CYKLU: wyznaczenie
punktów zwrotnych danego
wskaźnika aktywności
gospodarczej oraz na periodyzacja,
czyli oznaczeniu faz cyklu
koniunkturalnego.
Identyfikacja cyklu
koniunkturalnego czyli
wyobrębnienie wahań
koniunkturalnych polega
na:
• oznaczeniu punktów zwrotnych
• oznaczeniu faz cyklu
ELEMENTY BUDOWY
CYKLU
KONIUNKTURALNEGO
• górny punkt zwrotny;
• faza spadku;
• dolny punkt zwrotny;
• faza wzrostu
Klasyczny cykl koniunkturalny
Przebieg klasycznego cyklu
koniunkturalnego (bez trendu
rozwojowego)
Każda z faz cyklu
koniunkturalnego jest procesem,
nie chwilowym stanem.
• Cykl poziomów
• Cykl odchyleń
• Cykl wzrostu
• Cykl odchyleń stopy wzrostu od
trendu
Cztery podstawowe metody
wyodrębniania wahań
koniunkturalnych:
CYKL POZIOMÓW
• Podstawą metody jest kształtowanie
się w czasie wielkości absolutnych
wybranego miernika poziomu
aktywności gospodarczej
• Na podstawie wykresu lub danych
liczbowych oznacza się punkty
zwrotne cyklu
CYKL ODCHYLEŃ
• Podstawą rozważań są rozbieżności miedzy
wielkościami rzeczywistymi a przyjętym
układem odniesienia (najczęściej trend lub
produkt potencjalny)
• W pierwszym etapie wybiera się układ
odniesienia, w drugim wyznacza różnice
absolutne lub względne wielkości
teoretycznych i rzeczywistych
• Punkty zwrotne maksymalne (górny punkt
zwrotny) lub minimalne (dolny punkt zwrotny)
odchylenie od przyjętego układu odniesienia
CYKL WZROSTU
• Podstawą oznaczania cyklu jest
dynamika wzrostu
• Punkty zwrotne wypadają w okresie,
kiedy tempo wzrostu przybiera
wartości minimalne (dolny punkt
zwrotny) lub maksymalne (górny
punkt zwrotny)
CYKL ODCHYLEŃ STOPY
WZROSTU OD TRENDU
• Metoda rzadko stosowana w
praktyce
• Polega na porównaniu stóp wzrostu
z długookresowym trendem
INTERPRETACJA PUNKTÓW
ZWROTNYCH
• punkty zwrotne wahań
koniunkturalnych są
wyznaczone przez punkty
przecięcia wielkości
empirycznych z oszacowanymi
wartościami funkcji trendu
Dolne punkty zwrotne to D1,
D2, itd., a górne punkty zwrotne
G1 i G2, itd.;
• punkty zwrotne to wielkości
ekstremalne uzyskane na krzywej
wielkości empirycznych, z
których wyeliminowano nie tylko
wahania sezonowe i przypadkowe,
ale również tendencję rozwojową
Dolne punkty zwrotne to D3, D4,
itd., a górne punkty zwrotne G3 i
G4, itd.;
odchylenie od trendu
G3
G1
D3
D1
G4
G2
D4
D2
• wyodrębnione wielkości minimalne
i maksymalne na wykresie szeregu
empirycznego, z którego
wyeliminowano jedynie wahania
sezonowe i przypadkowe
utożsamiane są z punktami
zwrotnymi rozpoczynającymi
poszczególne fazy cyklu
koniunkturalnego
Dolne punkty zwrotne to D5, D6,
itd., a górne punkty zwrotne G5 i
G6, itd.;
wartości absolutne
G5 G3
G1
D5 D3
D1
G6 G4
G2
D6 D4
D2
• punkty zwrotne wahań
koniunkturalnych utożsamione
są z wielkościami maksymalnymi
i minimalnymi uzyskanymi w
szeregu statystycznym stóp
wzrostu badanego wskaźnika.
Dolne punkty zwrotne to D7,
D8, itd., a górne punkty zwrotne
G7 i G8, itd.
trend
stopy wzrostu %
G3
G5
D7
D5
D3
G8
G4
G6
D8
D6
D4
G7
Wahania kwartalnego PKB oraz produkcji
sprzedanej przemysłu Polski w cenach
stałych w okresie I kwartał 1990 – I kwartał
2003 r.
87
92
97
102
107
112
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
%
92
94
96
98
100
102
104
106
108
%
produkcja sprzedana przemysłu
PKB
Cechy morfologiczne
cyklu koniunkturalnego
Morfologia
wahań koniunkturalnych
określa budowę, kształt oraz formy
przejawiania się poszczególnych
elementów dynamicznych procesów
koniunkturalnych. Cechami
morfologicznymi cyklu koniunkturalnego
są właściwości charakteryzujące
kształtowanie się cykli, ich poszczególnych
faz oraz punktów zwrotnych.
z języka greckiego morphe – kształt, postać oraz logos – nauka.
Długość
wyznaczona
przez
okresy
występujące między punktami
zwrotnymi;
długość
fazy
spadkowej
+
długość
fazy
wzrostowej
Częstotliwość
informuje ile cykli lub jaka część
cyklu występuje w przyjętej
jednostce czasu
Amplituda
różnica
między
skrajnymi
wartościami pewnych elementów
występujących w danym okresie
Intensywność
oznacza
siłę
tendencji
zwyżkowych
lub
zniżkowych
występujących w poszczególnych
fazach
Symetryczność
(asymetryczność)
informuje o relacji pomiędzy
amplitudą poszczególnych faz
oraz o zależnościach w zakresie
ich długości
Struktura
określa układ oraz wzajemne
relacje między poszczególnymi
elementami składającymi się na
proces cykliczny