Narodziny dydaktyki jako dyscypliny naukowej

Narodziny

dydaktyki jako

dyscypliny

naukowej

Narodziny

dydaktyki jako

dyscypliny

naukowej

Dydaktyka ogólna – (Termin ten pochodzi z języka greckiego, w

którym didaktikos znaczy pouczający, a didasko - uczę. ) Nauka o

nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie

uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu,

zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów

kształtowania tego procesu przez człowieka. Realizuje ona swoje

cele ze względu na przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Po raz

pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech przez Krzysztofa

Helwinga i Joachima Junga.
Omówione wyżej zagadnienie zyskało na znaczeniu w XIX wieku,

kiedy to dydaktyka zyskała status_ nauki. Stało się tak dzięki

temu, że już w epokach wcześniejszych zbudowano zręby tej

dyscypliny, a w XIX wieku swój wkład do wzmocnienia i

rozbudowy wnieśli zarówno wybitni praktycy, zwłaszcza

Pestalozzi, jak i myśliciele tej miary, co przede wszystkim Herbart,

a następnie Desterweg oraz Marks i Engels jako twórcy tzw.

pedagogiki krytycznej, a także utopijni socjaliści: Robert Owen i

Charles Fourier.

Wkład XIX wieku w budowę dydaktyki jako nauki

Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827)

•Wybitny szwajcarski pedagog

•Ratownik ubogich w Neuhof

•Kaznodzieja ludowy w Leonardzie i
Gertrudzie

•W Stans - ojciec sierot

•W Yverdon- wychowawca ludzkości

•Napisał książkę Leonard i Gertruda, w której
nawoływał do pełnego wykorzystywania w
edukacji tkwiącego w ludziach potencjału

•W Burgdorfie i Münchenbuchsee twórca
nowej szkoły ludowej

•Pestalozzi sądził, że aby pomóc biednym dorosłym trzeba ich
nauczać

•Wyróżnił dwa rodzaje nauczania: domowe, które nazywał
„pedagogiką izby mieszkalnej" oraz metoda elementarna

•Poglądowość, którą Pestalozzi uważał za „absolutny fundament
wszelkiego poznania. Wyróżniał przy tym dwa rodzaje poglądowości:
pasywną, polegającą na odzwierciedlaniu przez poznający podmiot
odbieranych przezeń bodźców z zewnątrz i formowanych na ich
podstawie

wrażeń, oraz aktywną, dzięki której podmiot

kształtuje

elementy zewnętrznego świata w drodze

własnej

aktywności duchowej.

Johan Friedrich Herbart (1776-1841)

•Posunął niewątpliwie dydaktykę w kierunku unaukowienia, ale nauki
odpowiadającej naszym współczesnym wymaganiom z niej nie zrobił
on pedagogikę - a szczególnie dydaktykę - Do „współczesnych
wymagań", m.in. przez to, iż słusznie dowodził, że nie ma wychowania,
które jest głównym przedmiotem badań pedagogiki, bez nauczania,
które z kolei stanowi taki właśnie przedmiot dydaktyki, i odwrotnie

•Za życia Herbarta jego system nie cieszył się uznaniem, o czym
świadczy między innymi nikłe zainteresowanie prowadzonym przez
niego w Królewcu

seminarium nauczycielskim.

Ten stan rzeczy zmienił się

dopiero po śmierci.

Głównie przyczynili się do tego jego

uczniowie

•Uważany za twórcę naukowej dydaktyki,
rozwijanej następnie i modyfikowanej przez
liczne grono jego uczniów i zwolenników,
nazywanych „herbartystami„

•dydaktykę,. dzieli Herbart na teorię metod
nauczania »raz teorię planu nauczania

•nauczanie wszystkich przedmiotów powinno
przebiegać przez cztery stadia: jasności,
kojarzenia, systemu i metod

•Jako wieloletni nauczyciel, w tym
wykładowca seminariów nauczycielskich,
dobrze poznał edukacyjną praktykę. Z kolei
jako autor poczytnych pism pedagogicznych
dał się poznać jako teoretyk wychowania, a
przede wszystkim nauczania, który cel tych
procesów widział w przygotowaniu dzieci i
młodzieży do służenia klasycznym ideałom
prawdy, piękna i dobra

•Za warunek osiągnięcia tego celu uznawał:

Friedrich Adolf Wilhelm Diesterweg (1790-1866)

1. zmniejszenie nierówności między różnymi warstwami

obywateli;

2. znacjonalizowanie szkolnictwa publicznego oraz jego

laicyzację

3. wydłużenie obowiązkowego czasu nauki szkolnej poza 14.-15.

rok życia

4. upowszechnienie systemu klasowo-lekcyjnego nauczania
5. eksponowanie w nauczaniu przede wszystkim „tego, co

heurystyczne, a nie tego, co dogmatyczne",

Dydaktyczne koncepcje utopistów

•Termin „utopia" wywodzi się z języka starogreckiego, w którym był
nazwą „miejsca, które nie istnieje’’
O takich właśnie miejscu pisano już w starożytności (m.in. Platon)
Do czołowych utopistów należeli: Thomas More (1478-1535), który
barwnie opisał życie społeczeństwa zamieszkującego fikcyjną wyspę
„Utopia" (1516), Francis Bacon (1561-1626), a także tzw. socjaliści
utopijni, a mianowicie Robert Owen (1771-1858) i Charles Fourier
(1772-1837). W drugiej połowie XX wieku obszerną charakterystykę
życia utopijnej społeczności przedstawił amerykański psycholog
Burrhus F. Skinner (1904-1990)

•dzieci zaczynają pracować bardzo wcześnie, ale ich praca ma
początkowo
charakter zabawy

•Uczniów rozpoczynających edukację uczy się czytania, pisania i
rachunków, także poświęca wiele czasu na wychowanie fizyczne i
estetyczne

•Utopiści kładli tak duże znaczenie nauczaniu i wychowaniu, byli
nawet uważani za siłę zdolną do przebudowy stosunków społecznych

•kładli nacisk na respektowanie w pracy dydaktyczno-wychowawczej
zasady poglądowości, przystępności i stopniowania trudności, a
zwłaszcza wiązania teorii z praktyką

•odkreślali ważność wdrażania dzieci i młodzieży do
samodzielnego myślenia

Harles Fourier (1772-1837)

Punktem wyjścia jego poglądów na
nauczanie i związane nim nierozerwalnie
wychowanie czynił krytykę liberalnych
ilfęć tych kwestii,

które cechowało przesadne eksponowanie roli
jednostki, przy równoczesnym niedocenianiu
edukacyjnego znaczenia grup społecznych
Gdy chodzi o nauczanie i wychowanie, to
Fourier kładł silny nacisk na wdrażanie dzieci
do pracy ale stopniowo

•Nauczać i wychowywać przede wszystkim w
drodze perswazji, a nie nakazów i zakazów

Robert Owen

(1771-1858)

•Punktem wyjścia poglądów na
nauczanie i wychowanie była także
decydujący wpływ na
kształtowanie charakteru
człowieka mają środowisko
społeczne oraz doświadczenie
zdobywane w życiu, jak to określał,
„społecznej wspólnoty„

Dydaktyczne idee Karola Marksa (1818-1883) i

Fryderyka Engelsa (1820-1895)

Uważali człowieka za istotę, której
społeczny charakter kształtują
środki i sposoby produkcji. W tym
kontekście zrozumiała staje się teza,
że byt kształtuje świadomość

•Obaj politycy byli zdania że
zinstytucjonalizowane nauczanie,
realizowane w szkole i przez szkolę,
powinno zapewnić dzieciom i
młodzieży wszechstronny rozwój

•najważniejsze jest wychowanie UMYSLOWE ma zapewnić uczniom
podstawy rzetelnej wiedzy o świecie oraz kształtowaniu nich
dialektyczno materialistyczny pogląd na świat
Wychowanie estetyczne, stanowią role cennych przeżyć, oraz FIZYCZNE,
które sprzyja rozwojowi nie tylko sprawności ciała, lecz także umysłu i
charakteru.
Marks i Engels wnieśli do pedagogiki, w tym do dydaktyki, nowe ujęcia
celów,

treści i metod pracy dydaktycznej, przy czym
najważniejszym z nich jest koncepcja

politechnizacji

nauczania

ROZWÓJ DYDAKTYKI JAKO NAUKI W XX WIEKU W USA

Wiek XX zasługuje na uwagę jako ten, w którym nastąpił
intensywny rozwój dydaktyki, pojawiło się jej wiele różnych
kierunków, a także toczyły się niezwykle żywe dyskusje na temat
oświaty, szkolnictwa wyższego i nauki
Dyskusje od których przypomnienia chcę rozpocząć ten rozdział,
miały miejsce głównie w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Północnej oraz w Europie. W USA toczyli je przede wszystkim
przedstawiciele takich „filozofii edukacyjnych" - według określenia
używanego przez amerykańskiego filozofa i pedagoga Thomasa
Bramelda - jak: progresywizm esencjalizm i perenializm. Europie
wachlarz tego rodzaju filozofii czy „kierunków myśli pedagogicznej
był znacznie szerszy. Składały się nań bowiem takie kierunki, jak:
„szkoła dla życia i przez życie„ Ovidiusza Decroly’ ego, „szkoła
aktywna" Rogera Cousineta, „szkoła twórcza" " Henryka Rowida,
różne odmiany „szkoły pracy", w tym Pawła Błońskiego, Johna
Deweya, Hugo Gaudiga, Georga Kerschensteinera i innych,
„szkoła wspólnoty życia" Petera Petersena i Gustava Wynekena,
„szkoła swobodnego wychowania" Marii Montessori, „szkoła na
miarę dziecka" Adolfa Ferriera, „szkoła waldorfska„ Rudolfa

Steinera, ,,szkoła zróżnicowana’’ Antona J.

Sickinera i

kilka innych jeszcze odmian.

USTAWICZNE DOSKONALENIE JAKO CEL PRZEBUDOWY SZKOŁY

•Koncepcja zreformowania szkoły w myśl imperatywu nakazującego
jej ustawiczne doskonalenie lub „pogoni za doskonałością" pojawiła
się w USA na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Na przełomie
zaś lat 60 i 70. zyskała sobie lanie również w innych krajach
uprzemysłowionych

•Hasło „więcej szkoły" było naczelnym wyznacznikiem rozwoju
oświaty i szkolnictwa wyższego w omawianym okresie.

Descholaryzacj

•Autorzy tego postulatu upublikowali książki i rozprawy:,, Przymusowe
anty- wychowanie", ,,Szkoła - twór martwy’’, ,,Społeczeństwo bez szkoły’’
, ,,Wyzwolenie dziecka’’

•Główne tezy głoszone przez autorów tych  książek:
                                                                                     -Nie jest prawdą,
że im więcej szkół posiada dane społeczeństwo, tym wyższy poziom
wykształcenia reprezentują jego członkowie.
-Niekoniecznie musi być tak, że im dłużej przebywamy w szkole, tym
więcej umiemy

- Najskuteczniej uczymy się nie w szkole,

lecz poza nią, a

niekiedy nawet wbrew niej.

Szkoła alternatywna

• Najwyraźniej zaznaczył on swoją obecność w Danii, Wielkiej

Brytanii, USA oraz RFN, ale jego zwolenników nie brakowało
również na innych kontynentach, np. w Afryce.

• Ogólnie można powiedzieć, że dla różnych odmian szkoły

alternatywnej, której jednym ze składników jest także tzw.
szkoła otwarta (ópen school), wspólne są następujące cechy:

1. o organizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej decydują

istniejące między uczniami różnice, a nie ich wiek, przy czym
naczelną zasadą tej organizacji jest indywidualizacja treści oraz
tempa uczenia się;

2. wszędzie tam, gdzie to jest celowe i możliwe, stosuje się metodę

projektów, grupowe formy nauczania, kładzie nacisk na
samodzielne rozwiązywanie przez uczniów „rzeczywistych", a nie
tylko „książkowych" problemów teoretycznych i praktycznych, jak
również nadaje prowadzonym zajęciom charakter
interdyscyplinarny;

3. lekcje stanowią ważny, ale tylko jeden z trzech elementów

procesu kształcenia, na który składają się również zajęcia
pozalekcyjne oraz pozaszkolne

4. nauczanie jest z reguły „przeplatane" z pracą

przystosowaną pod względem stopnia trudności
do wieku, planów życiowych, zainteresowań oraz
możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży.

Szkoła jako element zintegrowanego systemu
edukacji

•koncentrowała się dotychczas przede wszystkim na uczeniu i
nauczaniu, aby „wiedzieć, a w znacznie mniejszym stopniu, aby
„umieć działać i żyć wspólnie z innymi", jak również, aby „umieć
uczyć się samodzielne efektywnie i równocześnie przez całe życie

•nauczanie przemienne, polegające na racjonalnym przeplataniu
nauki z pracą wykonywaną w warsztatach szkolnych oraz poza
szkolą, musiałoby zyskać należny mu priorytet jak współpraca szkoły
z rodziną, zakładami pracy, organizacjami dziecięcymi i
młodzieżowymi, instytucjami i placówkami kulturowymi, a zwłaszcza
środkami masowego przekazu

Document Outline