Ocena ryzyka
zawodowego
przy ręcznym
dźwiganiu ciężarów
Metoda wskaźników
kluczowych – LMM
LMM: akronim niemiecki tej metody –
Leitmerkmalmethode
.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14
marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy
ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26, poz. 313 ze
zm.),
Ręczne prace transportowe
Każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania
przedmiotów, ładunków lub materiałów przez jednego lub
więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich poprzez:
- unoszenie,
- podnoszenie,
- układanie,
- pchanie,
- ciągnięcie,
- przenoszenie,
- przesuwanie,
- przetaczanie lub przewożenie
Obowiązki pracodawcy
Pracodawca jest obowiązany oceniać ryzyko zawodowe
występujące przy ręcznych pracach transportowych, w
szczególności biorąc pod uwagę:
1) masę przemieszczanego przedmiotu, jego rodzaj i
położenie środka ciężkości,
2) warunki środowiska pracy, w tym w szczególności
temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników
szkodliwych dla zdrowia,
3) organizację pracy, w tym stosowane sposoby
wykonywania pracy,
4) indywidualne predyspozycje pracownika, takie jak
sprawność fizyczna, wiek i stan zdrowia.
Metoda wskaźników kluczowych
– LMM
Metoda wykorzystywana jest dla potrzeb oszacowania ryzyka
przy ręcznym dźwiganiu ciężkich przedmiotów (podnoszeniu,
utrzymywaniu, przenoszeniu, odstawianiu) i podjęcia środków
zaradczych.
Metoda została opracowana kilka lat temu w Niemczech.
Ze względu na jej zalety – uniwersalność i łatwość stosowania
oraz na osiągane pozytywne rezultaty – stała się popularna nie
tylko w niemieckich zakładach pracy.
Warto zarekomendować ją również polskim pracodawcom.
Metoda wskaźników kluczowych
- podstawy
Polega na określeniu wagi (
wskaźnika wyrażonego w punktach
)
czterech
różnych czynników obciążenia (
parametrów
) występujących
podczas dźwigania, to jest:
■
czasu,
■
obciążenia (masy),
■
pozycji ciała,
■
warunków wykonywania pracy
– i na ich podstawie wyliczenia punktowego, pozwalającego na
zakwalifikowanie pracy do jednej z czterech kategorii (stopni)
ryzyka.
Metoda ta służy orientacyjnej ocenie warunków pracy przy
dźwiganiu ciężarów.
Zasady ogólne prowadzenia oceny
Przy określaniu
(ocenie, szacowaniu)
wagi poszczególnych czynników
niezbędna jest odpowiednia wiedza w odniesieniu do ocenianej
czynności składowej.
Przy jej braku, powinna zostać przeprowadzona analiza czynności
– przypuszczenia prowadzą zwykle do fałszywych wyników.
Nie jest wymagana szczegółowa znajomość ergonomii czy
bezpieczeństwa technicznego.
Zasady ogólne prowadzenia oceny
Szacowania dokonuje się dla czynności składowych i w
odniesieniu do jednego dnia pracy.
Dzień roboczy
Zachodzą zmiany w
odniesieniu do masy
i/lub postawy ciała:
- przyjmuje się
średnie wartości
Wykonywana jest jedna pełna
czynność składająca się z
czynności cząstkowych z
różnymi wartościami dźwiganej
masy:
- szacuje się je i
dokumentuje osobno
1. Wartościowanie czynników
1.1. Szacowanie wskaźnika czasu – T
Wagę (znaczenie) czasu obciążenia szacuje się na podstawie
tabeli 1, wybierając jedną z trzech form wykonywania ręcznych
prac związanych z dźwiganiem ciężarów:
czynności, które
charakteryzują się
regularnym
powtarzaniem
krótkotrwałych czynności
częstotliwość
(liczba krótkotrwałych
czynności w ciągu zmiany
roboczej)
czynności, które
charakteryzują się
utrzymywaniem
(trzymaniem) ciężaru
czynności, które
charakteryzują się
przenoszeniem
(dźwiganiem) ciężaru
na znaczne
odległości
podstawowa wartość
(parametr):
całkowity czas
czynności trzymania,
który wynika z
sumowania cząstkowych
czasów trzymania w
poszczególnych
czynnościach
(zdarzeniach) w ciągu
zmiany roboczej
całkowita droga
niesienia ciężaru w
czasie zmiany roboczej.
Dla potrzeb obliczania
długości drogi przyjmuje
się średnią prędkość
chodzenia wynoszącą 4
km/h (ok. 1m/s).
Tabela nr 1
Podniesienie lub przemieszczenie
w czasie poniżej 5 s
Częstotliwość
(liczba na zmianę roboczą)
Wskaźnik T
(liczba pkt)
< 10
1
10 do <40
2
40 do < 200
4
200 do < 500
6
500 do < 1000
8
> 1000
10
Przykłady: układanie bloczków na murze; wkładanie części (materiału) do
maszyny; wyjmowanie skrzyń z kontenera i układanie ich na taśmie przenośnika;
rozkładanie towarów na półkach sklepowych.
Tabela nr 1
Trzymanie (również przypadku przenoszenia)
w czasie powyżej 5 s
Łączny czas trzymania podczas zmiany
roboczej
(minuty)
Wskaźnik T
(liczba pkt)
< 5
1
5 do < 15
2
15 do < 60
4
60 do < 120
6
120 do < 240
8
> 240
10
Przykłady: trzymanie i prowadzenie odlewów podczas ich czyszczenia; trzymanie
narzędzia ręcznego.
Tabela nr 1
Przenoszenie (na odległość większą niż 5m)
Polskie przepisy nie dopuszczają przenoszenia przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na
pojedynczą odległość przekraczającą 25 m
Łączny droga przebyta podczas zmiany
roboczej
(km)
Wskaźnik T
(liczba pkt)
< 0,3
1
0,3 do < 1
2
1 do < 4
4
4 do < 8
6
8 do < 16
8
> 16
10
Przykłady: transportowanie ręczne mebli; przenoszenie części rusztowań z
samochodu na plac budowy; noszenie torby z korespondencją przez listonosza.
1. Wartościowanie czynników
1.2. Szacowanie wskaźnika masy – M
Wagę obciążenia pochodzącego od masy dźwiganego przedmiotu szacuje
się na podstawie tabeli 2, osobno dla mężczyzn i kobiet, biorąc
pod uwagę tylko odczuwalny ciężar, czyli reakcję człowieka na siłę
ciężkości przedmiotu wywieraną w miejscu (punkcie) uchwycenia
(podparcia) tego przedmiotu.
W przypadku gdy pracownik nie musi pokonywać całej siły ciężkości przedmiotu
(nie jest obciążony pełną jego masą), np. gdy unosi karton z jednej strony w celu
obrócenia go na bok (w tym czasie druga strona kartonu opiera się o podłogę),
należy uwzględnić tylko tę część masy przedmiotu, która przypada na pracownika
(rzeczywiście go obciąża i przyjąć można połowę masy).
Jeżeli w trakcie analizowanej czynności dźwigane są różne ciężary (np. przedmioty
o różnych masach), można przyjąć ich średnią wartość (pod warunkiem jednak, że
nie dojdzie do przekroczeń normatywów określonych w przepisach – nawet w
pojedynczych przypadkach.
Dla porównania wyników końcowych (i wyboru wyższej wartości punktowej oceny
końcowej) można przyjąć także najwyższe obciążenia (masy), ale w takim
przypadku należy skorygować czynnik czasu (por. tabela 1), odnosząc go do czasu,
w którym faktycznie dochodziło do występowania tych najwyższych obciążeń.
Tabela nr 2
* nie można dopuścić do sytuacji, w której doszłoby do przekraczania normatywów mas
przenoszonych przedmiotów lub wydatku energetycznego na wykonanie pracy - określonych
w przepisach. Na przykład dla kobiet masa przenoszonych przedmiotów nie może
przekroczyć 12 kg przy pracy stałej.
1. Wartościowanie czynników
1.3. Szacowanie wskaźnika postawy ciała – P
Wagę postawy ciała szacuje się na podstawie porównania z piktogramami
przedstawionymi w tabeli 3.
Należy zidentyfikować postawę ciała, jaką przyjmuje pracownik przy czynnościach
(podnoszeniu/przenoszeniu ciężaru) ręcznego transportowania przedmiotów i
zakwalifikować ją do jednej z grup podanych w tabeli 3.
Jeśli w trakcie prac przyjmowane są różne (zmieniające się) postawy ciała,
przyjmuje się średnią wartość czynników postawy ciała, które składają się na daną
analizowaną czynność – nie przyjmuje się wartości ekstremalnych, występujących
rzadko.
Tabela nr 3
1. Wartościowanie czynników
1.4. Szacowanie wskaźnika warunków wykonywania pracy – W
Przy szacowaniu wagi warunków wykonywania pracy przyjmuje się warunki
przeważające (dominujące) w całkowitym czasie wykonywania prac – na podstawie
opisów zamieszczonych w tabeli 4.
Nie bierze się pod uwagę okazjonalnego dyskomfortu, niemającego znaczenia dla
bezpieczeństwa pracy. Cechy ważne dla bezpieczeństwa należy zapisać w polu
„Ponowna analiza miejsca pracy z innych przyczyn”.
W celu dokładniejszego przyporządkowania wartości punktowej wskaźnika do
rzeczywistego stanu obciążenia czynnością dźwigania, można wyznaczać jego
wartość metodą interpolacji (a nawet ekstrapolacji), przyjmując za bazę wartości
podane w tabelach.
Np. jeśli droga przebyta podczas zmiany roboczej wynosi 5 km, można przyjąć
wartość wskaźnika T = 5,5, a przy dźwiganiu przez mężczyznę masy równej 28 kg –
M = 4,8.
Podobnie będzie w przypadku szacowania wskaźnika postawy ciała P i warunków
wykonywania pracy W.
Tabela nr 4
2. Ocena końcowa
Wartość punktową – O obciążenia czynnością (dźwiganiem ciężarów) obliczamy ze
wzoru
Na podstawie wyniku (obliczonych punktów O) możemy orientacyjnie ocenić
stopień ryzyka zawodowego przy wykonywaniu danej czynności. Do tego celu
posłuży nam tabela 5.
Podstawą oceny są mechanizmy biofizycznego oddziaływania na człowieka oraz
wielkość dawek obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego.
Przyjmuje się, że wewnętrzne obciążenie lędźwiowego odcinka kręgosłupa (a tym
samym podatność na jego urazy lub schorzenie) zależy w zasadniczym stopniu od
nachylenia tułowia i jego skrętów, obciążenia masą, które narasta wraz z czasem
trwania tego obciążenia i/lub jego częstotliwości występowania.
Należy założyć, że ze wzrostem wartości punktowej O wzrasta ryzyko
przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika.
O = T x (M + P + W)
Tabela nr 5
2. Ocena końcowa
Na przykład, przy wysokim wskaźniku:
■
czasu – zmiana organizacji pracy (np. wprowadzenie przerw w pracy),
■
masy – redukcja masy bądź użycie sprzętu pomocniczego,
■
postawy ciała – poprawa ukształtowania miejsca pracy.
Z dokonanej oceny można od razu zorientować się co do konieczności dalszego
działania i jego kierunków.
Zasadniczo, do usunięcia są przyczyny wysokich wartości czynników obciążenia
(wskaźników punktowych).
W celu dokonania głębszych analiz wymagana jest gruntowna wiedza
ergonomiczna.
Podsumowywanie oceny w przypadku wykonywania wielu czynności
związanych z dźwiganiem ciężarów przez pracownika jest
problematyczne, ponieważ nie wszystkie czynności dają się ocenić tą
metodą (nie mieszczą się w jej regułach) – wymagają zastosowania
innych procedur.
