MODEL PIELĘGNOWANIA FLORENCJI NIGHTINGALE

Modele

(teorie)

pielęgniarstwa

ukazują czym jest pielęgniarstwo i
pielęgnowanie z punktu widzenia
różnych autorów.
Są

logicznie

spójne

uporządkowane

zbiory

twierdzeń,

spełniających

metodologiczne

kryterium

naukowości

danej

dyscypliny.

Znaczenie modeli

pielęgniarstwa

• Określają czym jest pielęgniarstwo,
• Określają kim jest pielęgniarka i jaką

rolę odgrywa,

• Wskazują podstawy filozoficzne w

pielęgniarstwie,

• Określają, w jaki sposób pomagać

podmiotowi opieki, jak sprawować

opiekę, aby otrzymywać optymalne

wyniki.

Założenia wspólne dla

wszystkich teorii

• Człowiek odnosi korzyści z opieki

pielęgniarskiej,

• Człowiek ma wewnętrzną siłę do poprawy

swego stanu zdrowia,

• Wzrost poznania (zrozumienia) istoty

ludzkiej ułatwia i ulepsza opiekę
pielęgniarską,

• Wiedza pielęgniarska przyczynia się do

ukazania związku, jaki zachodzi pomiędzy
stanem ludzkiego zdrowia a chorobą,

• Pielęgnowanie różni się od innych

sposobów dbania o zdrowie,

• Ludzie oddziałują wzajemnie na

siebie,

• Ludzie nie żyją w izolacji, są pod

wpływem innych ludzi, rodziny i
środowiska naturalnego,

• Na zdrowie człowieka składa się coś

więcej niż jego potrzeby fizjologiczne,

• Poprawa stanu zdrowotnego ludzi jest

celem społecznym,

• Zdrowie jest wartością pozytywną.

W swojej teorii przedstawiła kanony (praw)

pielęgniarstwa:

•

Wentylacja i ogrzewanie

•

Zdrowie domu (mieszkania, szpitala)

•

Światło

•

Hałas

•

Różnorodność

•

Łóżko - jego wyposażenie, utrzymanie w czystości i

zapewnienie wygody

•

Czystość pokoju i ścian oraz czystość osobista

•

Żywienie i podawanie posiłków

•

„Głupie" budzenie nadziei i doradzanie

•

Obserwacja

•

Zarządzanie

OSOBA

Osoba łączy w sobie komponenty fizyczne, społeczne,

umysłowe, emocjonalne i duchowe, a jest czymś więcej

niż sumą tych komponentów. To holistyczne rozumienie

osoby przez F. Nightingale ma swoje źródło w

duchowości człowieka, który zawdzięcza swoje

zbawienie zarówno dobrostanowi fizycznemu, jak

moralnemu i emocjonalnemu. Wszyscy ludzie są w

zasadzie dobrzy, a w każdym razie zdolni do osiągania

doskonałości. Wszyscy są zdolni do twórczego rozwoju

i do uwalniania się od cierpień przez racjonalne

myślenie, podejmowanie ciężkiej pracy i przez

poszanowanie ludzkich praw. Wszyscy ludzie są sobie

równi. Ludzi chorych cechuje większa wyobraźnia i

dlatego więcej korzystają z różnych wydarzeń.

Człowiek jako osoba ma zarówno możliwości, jak i

ponosi odpowiedzialność za te zmiany środowiska,

które przynoszą korzyść zarówno jednostce, jak i

społeczeństwu

ZDROWIE

Zdrowie to nie tylko przeciwieństwo choroby,

ale

także

bycie

zdolnym

dobrego

użytkowania tych wszystkich sił, którymi

człowiek może dysponować. Możliwościami

osiągania wysokiego poziomu dobrostanu

dysponuje nie tylko pojedynczy człowiek;

dysponują nim także ludzkie społeczności.

Wzmacnianie zdrowia człowieka można osiągać

przez pogłębianie wiedzy, naukę oraz poprzez

wprowadzanie

zmian

środowisku.

Wskazywała także na znaczenie czynników

psychospołecznych, takich jak styl życia,

potrzeby różnych ludzkich aktywności.

CHOROBA

Jest procesem reparacji. Proces naprawy

zachodzi dzięki siłom naturalnym, jakimi

dysponuje człowiek. Proces ten jest celowy i

zmierza nie tylko do uwalniania od choroby i

cierpienia, ale także zapewnia rozwój

człowieka, przynosi mu poczucie szczęścia. W

życiu człowieka zarówno zdrowie, jak i

choroba są tymi doświadczeniami, które mają

znaczenie dla jego rozwoju duchowego.

Pomoc niesiona innym ludziom przez

pielęgniarkę zapewnia jej także własny

rozwój duchowy.

ŚRODOWISKO

Środowisko człowieka tworzą te wszystkie

czynniki jego otoczenia fizycznego, które

mają

istotne

znaczenie

zarówno

zapobieganiu chorobie, jak i w procesie

zdrowienia. Choroby i śmierć wywoływane

są przez różne braki środowiska. Prawa

natury stanowią o tym, w jaki sposób

czynniki środowiska wpływają na zdrowie.

Znajomość praw natury jest warunkiem

zapewnienia człowiekowi takiej pomocy,

jaka jest korzystna dla jego zdrowia.

Największe

znaczenie

mają:

czyste

powietrze, czysta woda, właściwe żywienie.

ŚRODOWISKO

Zgodnie ze stanowiskiem F. Nightingale,

choroby

są

wywoływane

przez

wiele

czynników. Zdecydowanie odrzucała jednak

ówczesne

odkrycia

mikrobiologiczne,

stwierdzające

istnienie

mikroorganizmów

wywołujących choroby. Przydatność tych

odkryć w pielęgniarstwie (np. aseptykę i

dezynfekcję) uważała za absurdalną. Według

niej możliwe było natomiast przewidywanie

problemów zdrowotnych człowieka przez

poznawanie warunków, w jakich żyje, i stylu

życia, jaki prowadzi.

PIELĘGNIARSTWO

W swoim szerokim rozumieniu pielęgniarstwa F.

Nightingale rozróżniała dwa jego rodzaje:
- pielęgniarstwo zdrowia;
- pielęgniarstwo właściwe (w chorobie).
Najbardziej

podstawowe

znaczenie

pielęgnowanie zdrowia. Jego głównym celem jest

zapobieganie chorobie. Do tego pielęgnowania

powinny być przygotowane wszystkie kobiety.

Pielęgniarstwo właściwe (w chorobie) jest zarówno

sztuką, jak i nauką. Pielęgnowanie chorego

wymaga formalnego przygotowania szkolnego, a

jego głównym celem jest pomaganie choremu w

tym, aby mógł żyć.

Pielęgniarstwo  „jest  to  służba  Bogu  -  przez
niesienie  ulgi  człowiekowi".  Służba  ta  jest
przez  przedstawiana  była  jako  zobowiązanie
wszystkich  kobiet  do  opieki  nad  czyimś
zdrowiem po to, by zapobiegać zachorowaniu.
Podstawę  tej  służby  stanowią  prawa  życia  i
zdrowia.

Pielęgniarstwo

jako

służenie

człowiekowi

choremu

(pielęgniarstwo

właściwe)

według

Nightingale

jest

zapewnieniem mu najlepszych warunków dla
oszczędzania naturalnej energii koniecznej w
procesie

„reperacji".

pielęgniarstwo

wymaga szerszych podstaw naukowych i
formalnego przygotowania do obserwacji,
gromadzenia

doświadczeń

refleksji

umysłowej ukierunkowanej na zapewnienie
coraz lepszej postawy pielęgniarskiej.

Jedno i drugie pielęgniarstwo zmierza do
zapewniania

człowiekowi

takich

warunków

środowiska,

jakie

są

niezbędne  do  tego,  aby  natura  nie
napotykała przeszkód.
Aktywności  pielęgnacyjne  jako  sztuka
pielęgnowania  są  ukierunkowane  na
zapewnianie

człowiekowi:

czystego

powietrza, światła, ciepła, czystości,
spokoju,

pobudzania

aktywności,

właściwego żywienia.
Pielęgniarka  przez  swoje  oddziaływanie
na  środowisko  przeciwdziała  czynnikom
przeszkadzającym  w  zbliżaniu  człowieka
do Boga.

. Henderson wprowadziła do pielęgniarstwa

teorię opartą na teorii hierarchii potrzeb
A. Maslowa. Przyjął on, że każdy człowiek ma

takie

same

potrzeby,

wśród

których

wyodrębnił 3 podstawowe:

• fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i

przynależności
oraz 4 potrzeby rozwoju:

• godności i szacunku, samorealizacji, wiedzy i

zrozumienia, estetyczne.
Wg A. Maslowa potrzeby te występują w

układzie hierarchicznym, pojawienie się

kolejnych potrzeb jest uzależnione od

zaspokojenia

potrzeb

wcześniejszych,

ważniejszych w hierarchii.

FUNDAMENTALNYCH

POTRZEB

CZŁOWIEKA,

których

zaspokojeniu

asystuje

pielęgniarka

1. normalne oddychanie
2. odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów
3. wydalanie;
4. poruszanie się i zachowywanie właściwej

postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie,
zmiany pozycji);

5. sen i odpoczynek;
6. dobieranie odpowiedniej odzieży i bielizny;
7. utrzymywanie prawidłowej ciepłoty ciała przez

właściwe dobieranie odzieży i wprowadzanie
zmian w środowisku;

8. utrzymywanie czystości i schludnego wyglądu

oraz zabezpieczanie ciała przed urazami;

9. unikanie zagrożeń ze strony środowiska oraz

unikanie ranienia innych;

10.komunikowanie się z innymi oraz wyrażanie

emocji, potrzeb, lęków itd.;

11.podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z

własnymi wierzeniami;

12.podejmowanie pracy zapewniającej zyskiwanie

poczucia osiągnięć;

13.zabawa lub uczestniczenie w różnych formach

rekreacji;

14.uczenie się, odkrywanie i zaspokajanie

ciekawości

poznania

nowego

jako

niezbędnych dla zdrowia i dla normalnego

rozwoju.

Pielęgniarka asystuje człowiekowi w ciągłym

codziennym zaspokajaniu jego podstawowych

potrzeb

biologicznych

(1-9)

oraz

psychospołecznych i duchowych (10-14),

wtedy gdy jemu samemu brakuje koniecznej

do tego siły, chęci, wiedzy i w taki sposób, aby

mógł czynić to sam, w pełni niezależnie.
Autorka określiła w sposób ogólny także

różne rodzaje tych uwarunkowań, które

pielęgniarka uwzględnia w zapewnianiu

swojej pomocy. Podzieliła je na takie, które

występują zawsze oraz takie, które występują

incydentalnie (stany patologiczne) i wymagają

wprowadzenia specjalnych modyfikacji w

zapewnieniu pomocy.

Jako uwarunkowania, które

pielęgniarka zawsze bierze pod

uwagę, V. Henderson wskazała

• wiek — noworodek, dziecko, dorosły, wiek średni,

starość, umieraniu;

• temperament, stan emocjonalny lub przemijający

nastrój: normalny, euforyczny, nadmierna aktywność,

lękowy, wzburzenie, histeryczny, depresyjny, obniżenie

aktywności;

• stan kulturowy: członek rodziny, ma przyjaciół, znaczący

status społeczny albo względnie samotny i/albo źle

przystosowany, żyjący w nędzy;

• właściwości fizyczne i intelektualne: waga normalna,

niedowaga, nadwaga; poziom umysłowy — w normie,

poniżej normy, powyżej normy; słuch, wzrok, dotyk,

równowaga - w normie lub utrata bądź upośledzenie

któregoś z nich; możliwości motoryczne - w normie lub

utrata tych możliwości.

OSOBA

Osoba jest ujmowana jako niezależna

całość, cechująca się 14 uniwersalnymi

potrzebami. Dziewięć z nich (1—9) to

potrzeby biologiczne, cztery (10-12,13,14)

to potrzeby psychiczne i społeczne, jedna

(11) jest potrzebą duchowo-moralna.
Te

uniwersalne

potrzeby

człowiek

zaspokaja w swoistym dla siebie stylu

życia, a więc w sposób w pełni

zindywidualizowany. Osobę ludzką cechują

relacje pomiędzy ciałem i umysłem.

ZDROWIE

To zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania

w zaspokajaniu jego 14 podstawowych potrzeb

zdrowotnych. W swoich codziennych aktywnościach

osiąganie dobrego stanu zdrowia stanowi wyzwanie

dla każdego człowieka, jest jego celem. Wtedy jednak,

kiedy brakuje mu koniecznej do tego siły, woli, wiedzy,

asystuje mu pielęgniarka, zapewniając taką pomoc,

jaka jest konieczna do tego, aby odzyskiwał

niezależność tak szybko, jak to tylko możliwe. Służenie

taką pomocą wymaga uwzględniania wielu czynników:

wiek, środowisko kulturowe, możliwości fizyczne i

umysłowe człowieka oraz podlegający zmianom jego

stan emocjonalny i temperament.

ŚRODOWISKO

Środowisku

wzajemnym

oddziaływaniom

człowieka i środowiska V. Henderson poświęcała

najwięcej uwagi w odniesieniu do zaspokajania i

pomocy w zaspokajaniu 14 podstawowych potrzeb

ludzkich,

podkreślała

znaczenie

zdrowego

środowiska, a także znaczenie kultury, mówiła o

wpływach rodziny, zwracała uwagę na interakcję i

komunikowanie, w tym także pozawerbalne, oraz

na znaczenie relacji terapeutycznych, zajmowała

się sprawiedliwością społeczną w odniesieniu do

zabezpieczania

wszystkim

ludziom

takich

warunków socjalno-bytowych, jakich wymaga

zaspokajanie

ich

podstawowych

potrzeb:

zapewnianie odzieży, mieszkania, edukacji, pracy.

PIELĘGNIARSTWO

Pielęgniarstwo zostało zdefiniowane przez V. Henderson

jako unikatowe funkcje pielęgniarki:

• asystowanie człowiekowi zdrowemu lub choremu;
• w jego codziennych aktywnościach, znaczących dla

zachowania

przywracania

zdrowia

(także

dla

spokojnego umierania);

• podejmowanych przez niego w pełni niezależnie i w

specyficzny dla siebie sposób;

• asystowanie zaś tylko wtedy, kiedy brakuje mu

koniecznych do tego sił, woli, wiedzy;

• w taki sposób, aby odzyskiwał pełną niezależność - tak

szybko, jak to tylko możliwe.
Złożone komponenty pielęgniarstwa skupiają się wokół

14 uniwersalnych potrzeb człowieka.

MODEL

ADAPTACYJNY

ZOSTAŁ

ZBUDOWANY

OPARCIU

POJĘCIE

SYSTEMU;

Zasadnicze

założenia

tego

modelu

są

następujące:

1. Człowiekjest istotą biopsychospołeczną.
2. Człowiek pozostaje w stałej interakcji ze

środowiskiem.

3. Człowiek, aby radzić sobie ze zmieniającym

się światem, wykorzystuje wrodzone i nabyte

mechanizmy,

mające

swe

biologiczne,

psychologiczne i społeczne źródła.

4. Zdrowie i choroba są stałymi zjawiskami życia

człowieka.

5. Człowiek, aby pozytywnie odpowiedzieć na

zmiany środowiska, musi się do nich

odpowiednio przystosować.

6. Zdolność adaptacyjna człowieka mieści się w

granicach

umożliwiających

pozytywną

odpowiedź na stymulatory. Jeżeli bodziec
mieści się w granicach zdolności obronnych
pacjenta,

odpowiedź

niego

będzie

pozytywna.

przeciwnym

przypadku

człowiek nie jest w stanie się bronić, nie może
się przystosować do pojawiającej się zmiany.

7. Człowiek posiada cztery sfery adaptacji w

zakresie: fizjologicznych potrzeb, pojęcia swej
jaźni, funkcjonowania roli i w relacjach
dotyczących wzajemnych zależności.

ŚRODOWISKO

To wszystkie warunki, okoliczności i wpływy

otaczające człowieka i powodujące jego rozwój

i zachowanie. Środowisko człowieka ma swój

wymiar

wewnętrzny

(jego

struktura

anatomiczna i fizjologiczna) oraz zewnętrzny.

Każda pojawiająca się zmiana w środowisku

wymaga

przypływu

energii

celem

przystosowania się człowieka do nowej sytuacji.

Czynniki środowiskowe, które oddziaływują na

człowieka są trojakiego rodzaju:

• bezpośrednie,
• kontekstowe i
• pozostałe.

ŚRODOWISKO

Czynniki bezpośrednie to te, które bezpośrednio

skłaniają do odpowiednich zachowań (np.

zmiana temperatury otoczenia).

Czynniki kontekstowe - to okoliczności i

warunki, w jakich pojawił się określony

bodziec, np. miejsce i warunki, w których

nastąpiła zmiana temperatury.

Czynniki pozostałe to określone przekonania,

wierzenia, postawy, cechy charakteru, które

oddziaływują w mniej lub bardziej wyraźny

sposób na pojawiającą się sytuację.

PIELĘGNIARSTWO

Istotną część modelu adaptacyjnego stanowią wyjaśnienia

dotyczące rozumienia pielęgniarstwa. Autorka łączy w

swoich poglądach na pielęgniarstwo podejście naukowe i

praktyczne. Według Roy, pielęgniarstwo naukowe

powinno opisywać i wyjaśniać procesy życiowe człowieka,

które

obejmują

procesy

regulacyjne,

myślenie,

wartościowanie, pozostawanie w relacjach, odczuwanie i

działanie. Szczególnie istotne jest rozumienie stałych

sposobów realizowania procesów życiowych przez

człowieka. Natomiast praktyka pielęgniarska powinna

bazować na wyjaśnieniach naukowych i koncentrować się

na rozpoznawaniu efektywnych i nieefektywnych reakcji

adaptacyjnych oraz na interwencjach, które wspomagają

proces adaptacji zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie.

Przedmiotem szczególnej troski dla pielęgniarki

jest człowiek znajdujący się w sytuacji, gdy

zwykle stosowane przez niego mechanizmy

obronne

nie

wystarczają

uzyskania

odpowiedzi adaptacyjnej (na przykład gdy

bodźce ze strony środowiska są zbyt silne lub

mechanizmy obronne zbyt słabe). Dotyczy to

zwłaszcza sytuacji choroby, jednakże nie

ogranicza się wyłącznie do niej. Zgodnie z

holistycznym podejściem do pielęgniarstwa,

działania

pielęgniarskie

są

również

zorientowane na utrzymanie dobrostanu i

możliwie pełny rozwój człowieka.

Wymiar fizjologiczny

Zachowanie integralności w sferze fizjologicznej

odbywa się głównie dzięki uruchomieniu podsystemu

regulacyjnego i przejawia się w zaspokajaniu

podstawowych

potrzeb

fizjologicznych

oraz

prawidłowym

funkcjonowaniu

następujących

zakresach:

zaopatrzenie w tlen - związane z funkcjonowaniem

układu

oddechowego i układu krążenia;

2) Odżywianie - dostarczanie substancji odżywczych

niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, wzrostu,

odnowy i odbudowy uszkodzonych tkanek;

3) wydalanie - usuwanie zbędnych produktów przemiany

materii;

4) aktywność i odpoczynek - zwykle stosowane sposoby

realizacji aktywności i wypoczynku;

Wymiar fizjologiczny

5) ochrona - związana z zachowaniem ciągłości skóry

i odporności;

6) narządy zmysłów - kanały, przez które wnika i jest

przetwarzana informacja;

7) płyny i elektrolity - procesy związane z

utrzymaniem równowagi wodno-elektrolitowej;

funkcje

neurologiczne

złożone

procesy

neurologiczne,

łączące

funkcje

podsystemu

regulacyjnego i poznawczego;

funkcje

endokrynne

procesy

regulacji

endokrynologicznej, funkcjonujące w powiązaniu z
układem nerwowym.

Koncepcja siebie (własnej

osoby)

Prawidłowa koncepcja siebie jest, według Roy, niezbędnym

elementem

integracji

psychicznej.

Obejmuje

ona

psychologiczną i duchową sferę człowieka. Na koncepcję

własnej osoby składa się:

- „ja fizyczne" - czyli poczucie własnego ciała i wyobrażenie na

temat własnego ciała;

- „ja idealne" - wyobrażenie o tym, kim człowiek chciałby być

lub co chce osiągnąć;

- „ja racjonalne" - dążenie do utrzymania samoorganizacji i

unikania zaburzeń równowagi;

- „ja moralne, etyczne, duchowe" - przekonania, systemy

wartości i samoocena.
Osobę zintegrowaną w tym zakresie cechuje wysoki poziom

samoakceptacji,

szacunek

siebie

pozytywne

postrzeganie zarówno swojego ciała, jak i siebie jako osoby.

Pełnione role

Określają one społeczne interakcje między

jednostką a innymi ludźmi. Według Roy,

osiągnięcie integracji społecznej jest podstawową

potrzebą każdego człowieka. Wyróżnia się trzy

rodzaje (poziomy) pełnionych ról społecznych:

1) role pierwszorzędne - są determinowane przez

wiek, płeć, stan rozwojowy (np. rola matki, syna);

2) role drugorzędne - to podejmowanie zadań

związanych z pełnieniem ról podstawowych (np.

role zawodowe);

3) role trzeciorzędne - dobrowolnie wybrane role

(np. związane z realizacją zainteresowań, hobby).

Pełnione role

Z pełnieniem ról wiążą się określone typy

zachowań, które Roy określa jako zachowania

instrumentalne, zorientowane głównie na

osiągnięcie biegłości i sprawności w jakiejś

czynności, oraz zachowania ekspresyjne,

odzwierciedlające uczucia i postawy, jakie

wiążą się z pełnieniem określonych ról.
Według Roy, osoba zintegrowana w tej sferze

prawidłowo wypełnia swoje role, czerpie z

nich satysfakcję i umiejętnie łączy różne role.

Współzależności

Ta sfera obejmuje relacje interpersonalne z

innymi ludźmi lub relacje między grupami.

Osiągnięcie integralności w tym zakresie

pozwala zaspokoić potrzeby emocjonalne

człowieka. Istotne miejsce w sferze

współzależności zajmują wartości ludzkie,

miłość i przywiązanie. Osobę zintegrowaną

sferze

współzależności

cechuje

wyrównany

stan

emocjonalny

oraz

umiejętność

budowania

trwałych

wartościowych związków uczuciowych z

innymi osobami.

Document Outline