WYKŁAD – 18.

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ  Z  TYTUŁU  CZYNÓW  

                                                NIEDOZWOLONYCH ”. 

    

Następne tematy niniejszego rozdziału omawiają różne przypadki 

odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, inaczej zwanej 
odpowiedzialnością deliktową. 
Jak to już wyjaśniono poprzednio, odpowiedzialność deliktową jest następstwem 
wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo. 
Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody 
poszkodowanego nie łączył z osobą odpowiedzialną za szkodę żaden stosunek 
prawny, bądź też stosunek taki wprawdzie istniał, lecz szkoda nie pozostaje z 

nim 

w żadnym związku. Dopiero wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym 
powoduje powstanie między stronami stosunku zobowiązaniowego.
Podstawowym celem zobowiązań powstających na tle czynów niedozwolonych 

jest 

naprawienie szkody wyrządzonej poszkodowanemu. Poza tym zobowiązania z 
czynów niedozwolonych spełniają funkcję prewencyjną i wychowawczą.

 

 

 

Podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej jest 

odpowiedzialność za własne czyny. Kluczowy w tym zakresie przepis art. 
415 k.c. stanowi, że kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, 
zobowiązany jest do jej naprawienia.
Odpowiedzialność za własne czyny jest oparta na zasadzie winy.
Obciąża więc osobę odpowiedzialną według przepisów za dany czyn tylko 
wówczas, gdy szkoda została przez tę osobę spowodowana w sposób zawiniony.
Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią 
działania. Sprawca nie powstrzymuje się bowiem od działania, mimo iż wie lub 
powinien wiedzieć, że z tego mogą wyniknąć szkodliwe skutki. 
Wina występuje w postaci winy umyślnej (działanie rozmyślne), gdy sprawca 

chce 

doprowadzić do owych szkodliwych skutków lub przynajmniej na nie się godzi. 

 

 

Z winą nieumyślną mamy do czynienia w formie niedbalstwa 

świadomego, gdy sprawca przewiduje, że jego działanie może 

pociągnąć za sobą szkodliwe i zabronione przez prawo skutki, ale z 

zaniedbaniem wskazanej ostrożności spodziewa się ich uniknąć, 

lub niedbalstwa nieświadomego, gdy sprawca nie przewiduje 

szkodliwych skutków swego działania wskutek braku uwagi i 

wymaganej staranności.

Czynu niedozwolonego może się dopuścić jedna osoba lub kilka 

osób. 

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną 

czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. 

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym 

ponosi nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz również 

każdy, kto inną osobę nakłaniał do wyrządzenia szkody 

(podżegacz) lub udzielał sprawcy pomocy (pomocnik). 

Odpowiedzialność obciąża także osobę, która świadomie 

skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody.

 

 

Mimo wyrządzenia szkody sprawca nie ponosi odpowiedzialności 
deliktowej, gdy z uwagi na jego niepoczytalność lub okoliczności 
wyłączające bezprawność czynu nie można mu przypisać winy. 
Nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę małoletni, który nie 
ukończył lat trzynastu. 
Wyłączona jest odpowiedzialność osób niepoczytalnych, czyli takich, 
które w chwili dokonania czynu niedozwolonego nie miały należytego 
rozeznania z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub 
innego, choćby przejściowego zakłócenia czynności psychicznych 
(działanie leków, wysoka gorączka). 
Wyłączenie odpowiedzialności nie zachodzi, gdy zakłócenie świadomości 
jest następstwem użycia alkoholu lub podobnych środków. 

 

 

 W pewnych przypadkach także kalectwo fizyczne (np. ślepota) może 
spowodować traktowanie osoby jako w danych warunkach niepoczytalnej, 
gdy na przykład z powodu ułomności nie mogła zachować koniecznej 
ostrożności.
Nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę osoba, która dopuściła 

się 

czynu niedozwolonego działając w obronie koniecznej, w stanie wyższej 
konieczności,  albo stosując dozwoloną przez prawo samopomoc.
Ciężar udowodnienia okoliczności, od których zależy odpowiedzialność, 

spoczywa 

na osobie dochodzącej naprawienia szkody. Musi ona udowodnić szkodę i jej 
wysokość, związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem, które ją 

wywołało 

oraz winę sprawcy szkody.
Tak jak za własne czyny odpowiadają osoby prawne za szkody wyrządzone 
działaniem swoich organów.

 

 

Odpowiedzialność za cudze czyny obejmuje zróżnicowane pod 
względem faktycznym i prawnym sytuacje, a w szczególności:
odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych, 
odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono dokonanie 
czynności,
odpowiedzialność za czyny podwładnych.
Odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych obciąża 
tych, na których ciąży obowiązek sprawowania nad nimi 

nadzoru. 

Jest to odpowiedzialność za cudze czyny, która tym się różni od 
odpowiedzialności za czyny własne, że bezpośrednim sprawcą 
szkody jest kto inny niż osoba, która za szkodę ponosi 
odpowiedzialność.

 

 

Obowiązek sprawowania nadzoru nad osobą niepoczytalną 

może 

wynikać z ustawy lub zawartej umowy, a jego celem jest między 
innymi zapobieżenie szkodom, jakich osoby trzecie mogą doznać 
wskutek czynów niepoczytalnego. 
Ustawowy obowiązek sprawowania nadzoru obciąża rodziców, 
albo wyznaczonego przez sąd opiekuna lub kuratora. 
Natomiast obowiązek umowny spoczywa na przykład na szkole, 
szpitalu dla nerwowo chorych, opiekunce dzieci. Na równi z 
osobami zobowiązanymi do nadzoru traktuje się 
osoby, które nie będąc do tego prawnie zobowiązane sprawują 
stałą pieczę nad osobami niepoczytalnymi.

 

 

Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru opiera się na zasadzie 
domniemanej winy. Przepisy każą domniemywać, że wyrządzenie szkody przez 
niepoczytalnego jest następstwem zaniedbań w nadzorze. 
Wobec tego dochodzący naprawienia szkody nie musi udowadniać winy, 

natomiast 

osoba sprawująca nadzór chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać, 
że nadzór wykonywała prawidłowo lub że szkoda powstałaby także przy 

starannym 

wykonywaniu nadzoru.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę, której powierzono 
dokonanie czynności ponosi ten, kto czynność powierzył. Chodzi tu o szkody 
wyrządzone osobom trzecim przy dokonywaniu zleconej czynności. 
Również ten rodzaj odpowiedzialności opiera się na zasadzie domniemanej winy. 
Przepisy każą domniemywać, że wina tkwi w wyborze niewłaściwej osoby. 
Jeśli bezpośredni sprawca szkody, za którego zleceniodawca ponosi 
odpowiedzialność, zawinił szkodę, odpowiedzialność ciąży na obu tych osobach i 
jest solidarna.

 

 

Osoba, która zgodnie z przedstawionymi zasadami naprawiła szkodę wyrządzoną 
przez kogo innego, ma roszczenie regresowe wobec bezpośredniego sprawcy.

Podwładnym jest osoba, która przy wykonywaniu czynności na polecenie drugiej 
osoby i na jej rachunek podlega kierownictwu tej osoby i jest obowiązana stosować 
się do jej wskazówek. Taki stosunek zachodzi przede wszystkim między 
pracodawcą i pracownikiem.
Powierzający wykonanie czynności swemu podwładnemu odpowiada za szkodę 
wyrządzoną osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności, jeśli podwładny szkodę 
zawinił. 
Odpowiedzialność ta, w odróżnieniu od poprzednich, oparta jest na zasadzie 
ryzyka, pracodawca nie może się więc uwolnić od odpowiedzialności przez 
wykazanie, że nie ponosi winy w nadzorze nad pracownikiem, albo w wyborze 
podwładnego. 
Obok pracodawcy odpowiada za szkodę również podwładny na zasadzie winy.