Pieniądz
Pieniądz
Ujęcie historyczne:
Metalistyczne podejście do określenia pieniądza, które sprowadzało
go wyłącznie do kruszcu, zakładało, że ruch cen jest spowodowany
większym lub mniejszym wydobyciem złota, a transfery tego kruszcu
między krajami powodują wyrównywanie cen w skali
międzynarodowej. W tej definicji nie obejmowano mianem pieniądza
depozytów bankowych ani możliwości wyrównywania bilansów
płatniczych za pomocą przekazów pieniądza depozytowego.
W nominalistycznym podejściu do definicji pieniądza jego wartość
nie wynika z wartości kruszcu, lecz z decyzji władz państwowych,
nadających określonym formom pieniądza charakter prawnego
środka płatniczego
Na początku XX wieku pojawiło się obowiązujące aktualnie
funkcjonalne podejście do określenia pieniądza, według którego
pieniądz to każde dobro posiadające natychmiastową zdolność
nabywczą i moc środka płatniczego z tytułu prawa lub zwyczaju.
ważn
e
mniej
ważne
Rysunek: Współcześnie - Istota funkcji
pieniądza
Rysunek: Rola funkcji pieniądza w wybranych
szkołach ekonomii
Klasyczna teoria pieniądza
Teoria preferencji płynności
Keynesa
Monetarystyczna teoria pieniądza
Pieniądz - środek wymiany
Pieniądz - środek wymiany, substytut
obligacji
Pieniądz - substytut dóbr
konsumpcyjnych, kapitałowych, usług
Szybkość krążenia pieniądza jest stała
Szybkość krążenia pieniądza nie jest
stała, ulega dużym zmianom
Szybkość krążenia pieniądza jest
w miarę stała, w długich okresach jej
zmiany są powolne i przewidywalne
Popyt na pieniądz zależy od dochodu
realnego
Popyt na pieniądz zależy od dochodu
bieżącego i stopy procentowej
Popyt na pieniądz zależy od dochodu
trwałego i spodziewanego poziomu
cen
Podaż pieniądza nie zależy od popytu
na pieniądz
Podaż pieniądza zależy od popytu na
pieniądz
Podaż pieniądza i popyt na pieniądz są
od siebie niezależne
Wpływ podaży pieniądza na poziom
cen - automatyczny
Wpływ podaży pieniądza na poziom
cen - tylko w pewnych warunkach
Wpływ podaży pieniądza na poziom
cen - automatyczny
Pieniądz na rynku nie odgrywa
istotniej roli, jest neutralny, nie ma
wpływu na produkcję i zatrudnienie
Pieniądz aktywnie wpływa na rynek
(przebieg procesów realnych, na
inwestycje, zatrudnienie, itd.)
Pieniądz może wywierać tylko
przejściowy wpływ na przebieg
procesów realnych.
Polityka pieniężna powinna być
pasywna
Polityka pieniężna powinna być
aktywna
Polityka pieniężna powinna być bierna
Mówiąc o pieniądzu warto wskazać na cechy, jakie powinien posiadać tzw.
„zdrowy pieniądz”. Cechami tymi są:
powszechna akceptowalność - pieniądz jest pełnoprawnym środkiem
płatniczym. Oznacza to, że na obszarze oddziaływania danych władz
monetarnych nie można odmówić jego przyjęcia w rozliczaniu transakcji;
stabilna wartość - wartość pieniądza nie powinna podlegać większym
zmianom w czasie;
podzielność - jedną z głównych zalet pieniądza jest możliwość jego podziału
na mniejsze jednostki (sto złoty można podzielić na dziesiątki, te z kolei na
zło tówki, a złotówki na grosze;
poręczność - współcześnie pieniądze musza być na tyle małe i lekkie, aby
ludzie mogli je bez trudu nosić przy sobie;
trwałość - materiał, z którego zrobiony jest pieniądz powinien być
odpowiednio trwały, dlatego też do produkcji pieniądza stosuje się papier o
najwyższej jakości;
jednolitość - pieniądze o takich samych nominałach (banknoty i monety)
powin ny mieć identyczną wartość;
rozpoznawalność - pieniądze powinny być łatwo rozpoznawalne i trudne do
sfałszowania
Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie podmiotów spoza sek tora
bankowego (czyli gospodarstw domowych, przedsiębiorstw) na zarówno
pieniądz gotówkowy jaki i bezgotówkowy, który natychmiast można zamienić
na gotówkę.
Popyt na pieniądz można zdefiniować także jako zapotrzebowanie zgłaszane
przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, firmy, państwo) na
pewien zasób pieniądza, wynikające z motywów (oszczędności, przezorności,
chęci zysku, konieczności zawierania transakcji), jakimi kierują się te
podmioty.
Popyt na pieniądz skorelowany jest głównie z obsługą cyrkulacji dóbr,
rachunkiem ekonomicznym prowadzonym przez podmioty gospodarcze, a
także zwyczajami i przewidywaniami ludzi. Z tego też względu popyt na
pieniądz zależy m.in. od takich czynników, jak:
•dochód osobisty i bogactwo,
•stopy procentowe od pieniędzy i innych aktywów,
•oczekiwana stopa inflacji,
•poziom cen w gospodarce,
•czynniki instytucjonalne, do których zaliczamy: obowiązujący system
wypłacania wynagrodzeń i opłacania rachunków, przewidywaną w przyszłości
stabilność gospodarki oraz stabilność polityczną.
Popyt na pieniądz zaspakajany jest poprzez utrzymywanie części dochodów w formie
rezerw pie niężnych. Główne czynniki kształtujące popyt na pieniądz wiążą się z dwiema
funkcjami pieniądza: środka wymiany i tezauryzacji.
Według klasycznej ilościowej teorii, pieniądz nie ma istotnego wpływu na produkcję i
zatrudnienie, jest neutralny, dlatego też nie można za jego pomocą pobudzać
gospodarki, gdyż będzie miało to wpływ jedynie na ceny w gospodarce. Ilościowa
teoria pieniądza opiera się na tzw. równaniu wymiany, sformułowanym w 1911 r.
przez lrvinga Fishera, profesora Uniwersytetu w Yale. Związek cen z podażą pieniądza
jest następujący:
M ∙ V = P ∙ T
gdzie:
M - ilość pieniądza,
V - szybkość krążenia pieniądza,
P - poziom cen,
T - liczba transakcji kupna-sprzedaży w danym okresie.
W związku z tym, iż parametry V i T są względnie stałe w krótkim okresie, poziom cen
zależy od ilości pieniądza w obiegu.
Z równania tego jednoznacznie wynika, że globalne wydatki (M ∙ V) są równe globalnej
wartości transakcji
(P ∙ T). Jeżeli obie strony równania podzielimy przez szybkość obiegu pieniądza (V),
wówczas otrzymamy wersję transakcyjną równania wymiany I. Fishera:
Z równania tego wynika, że wzrost masy pieniądza w obiegu prowadzi wyłącznie do
wzrostu cen, czyli inflacji
Ta wersja równania została następnie zmodyfikowana w 1917 r. przez
Arthura Cecila Pigou, profesora Uniwersytetu w Cambridge, który
skoncentrował się na związku między pieniądzem a cenami i dochodem, a
nie - tak jak Fisher - na globalnych transakcjach. Z tego też względu
zmienił równanie wymiany na:
M = k ∙ y = k ∙ P ∙ Y
gdzie:
k - współczynnik określający tę część dochodów ludności, która jest
utrzymywana
w formie pieniężnej
y - nominalny dochód.
Jest to tzw. równanie Cambridge (wersja zasobowa równania wymiany I.
Fishera), z którego wynika, że popyt na pieniądz (M) zależy od wielkości
zasobów utrzymywanych przez podmioty gospodarcze w formie pieniężnej
oraz od dochodu nominalnego, któremu odpowiada iloczyn wielkości
produkcji (Y) i przeciętnego poziomu cen (P)
J. M. Keynes rozszerzył teorię popytu na pieniądz, autorstwa ekonomistów z
Cambridge, przez analizowanie nie tylko wpływu zmian dochodu na popyt
na pieniądz, ale także wpływu zmiany stopy procentowej i oczekiwań
przyszłych zmian stopy procentowej na popyt na pieniądz.
Ponadto J. M. Keynes wyodrębnił trzy rodzaje motywów zgłaszania popytu
na pieniądz:
•transakcyjny,
•Przezornościowy
•spekulacyjny (portfelowy).
Podaż pieniądza – ujęcie ogólne:
M
0
- baza monetarna, zwana inaczej pieniądzem banku centralnego lub
pieniądzem wielkiej mocy jest podstawą całej podaży pieniądza. Kategoria ta
obejmuje pieniądz gotówkowy znajdujący się w obiegu, jak również rezerwy
obowiązkowe banków oraz rachunki bieżące (rezerwy nadwyżkowe) banków
w banku centralnym; agregat ten wskazuje ile pieniędzy może być użytych
natychmiast do realizacji transakcji;
M
1
- obejmuje M
0
oraz wkłady na żądanie osób prywatnych, podmiotów
gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych. Agregat ten obejmuje
pieniądz płynny, gdyż środki na rachunkach bieżących gotowe są do
natychmiastowego użycia (np. wypłata gotówki za pomocą czeku, zapłata
przelewem lub kartą płatniczą, itp.);
M
2
- zawiera M
1
oraz depozyty terminowe. Agregat ten informuje o stanie
oszczędności, które są podstawą możliwości kredytowych sektora
bankowego;
M
3
- obejmuje M
2
oraz lokaty w niebankowych instytucjach finansowych (np.
w fundu szach inwestycyjnych); jest to najszersze pojęcie pieniądza.
Podaż pieniądza - UE:
Najbardziej płynnym agregatem pieniężnym jest M1, do którego należą
gotówka w obiegu oraz depozyty bieżące (na rachunkach rozliczeniowych i
oszczędnościowych). W niektórych krajach ten agregat jest uznawany za
oficjalny miernik podaży pieniądza.
Agregat pieniężny M2 - poza składnikami tworzącymi Ml – uwzględnia
depozyty terminowe z pierwotnym terminem lokaty do 2 lat.
Najszerzej akceptowanym na świecie oraz standardowym w Unii
Europejskiej miernikiem podaży pieniądza jest agregat M3, uwzględniający
ponadto papiery dłużne banków z terminem wykupu do 2 lat oraz
zobowiązania banków z tytułu operacji finansowych z przyrzeczeniem
odkupu, dokonywanych z instytucjami niemonetarnymi.
W Polsce za oficjalny miernik podaży pieniądza uznawany przez NBP od
2002 r. jest agregat pieniężny M3.
