TERAPIA MANUALNA

Na podstawie: Freddy M. Kaltenborn 

„Kręgosłup – badanie manualne i mobilizacja”

„Manualne mobilizacje stawów kończyn”

Aleksandra Wysokińska

Historia medycyny manualnej

 Hipokrates, lata 460-377 p.n.e – pisma z zakresu medycyny 

manualnej zebrane w „Corpus Hippocratum”

 Galen, lata 131-202 n.e – traktaty medyczne będące 

komentarzem do leczenia stosowanego przez Hipokratesa i 
zawierające początki dzisiejszej terapii manualnej

 Podobne leczenie opisywali także: Avicenna z Bagdadu 

1000r. – dzieło naukowe „Quanun”, Vidius Vidio 1500r. 
(Francja), Ambroise Pare 1550r. (Francja)  

 1874r. – szkoła osteopatii w USA, w latach 20-tych (XX wieku) 

ten sposób leczenia dociera do Europy, a po drugiej wojnie 
światowej rozwija się w Niemczech     

Historia medycyny manualnej w 

fizjoterapii

 Dr James Mennell 1917r. (Anglia) – pierwszy podręcznik 

dotyczący leczenia stawów kończyn oraz kręgosłupa

 Dr James Cyriax 1974r. (Anglia) – kontynuował prace dr Mennella, 

napisał podręcznik dotyczący badania i leczenia tkanek miękkich

  Alan Stoddard (Anglia) – osteopata, propagował techniki 

osteopatyczne wśród fizjoterapeutów

 Freddy Kaltenborn – uczeń Mennella, Cyriaxa i Stoddarda 

rozpoczął nauczanie w Skandynawii (1954r.)

 Geoffrey Maitland (Australia) – stworzył własną koncepcję terapii 

manualnej 

Wprowadzenie

 Mobilizacja manualna zajmuje się zaburzeniami w 

układzie kostno-mięśniowym

 Jest stosowana w przypadku hypomobilności 

stawu

 Jej zadaniem jest przywrócenie prawidłowej „gry 

stawowej” – odpowiednich proporcji pomiędzy 
ruchem toczenia i ślizgu w stawie

Pozycje kości i stawów

 Pozycja zerowa – neutralna, zerowa pozycja 

wyjściowa

 Pozycja spoczynkowa – takie ustawienie stawu, w 

którym torebka stawowa jest maksymalnie 
rozluźniona, powierzchnie stawowe mają ze sobą 
najmniejszy kontakt, a gra stawowa jest największa

 Pozycja zaryglowana – mała, wklęsła powierzchnia 

stawowa posiada pełen kontakt z częścią większej, 
wypukłej powierzchni stawowej, torebka stawowa 
oraz więzadła są mocno napięte, ślizg stawowy w 
kierunku pozycji zaryglowanej jest upośledzony

Płaszczyzna lecznicza w terapii 

manualnej

 Płaszczyzna lecznicza 

leży na wklęsłej 
powierzchni 
stawowej:

a) przemieszcza się 

wraz z członem 
stawowym o wklęsłej 
powierzchni stawowej

Płaszczyzna lecznicza w terapii 

manualnej

b) stoi nieruchomo gdy 

człon stawu o 
wypukłej powierzchni 
stawowej porusza się 
względem 
nieruchomego członu 
stawowego o wklęsłej 
powierzchni stawowej

Ruchy kości i stawów

Rotacja kości 

(toczenie z poślizgiem)

 rotacja to ruch obrotowy 

wokół jakiejkolwiek osi 
leżącej wewnątrz lub na 
zewnątrz ciała

 do rotacji zaliczamy: 
a) zginanie - prostowanie 
b) odwodzenie – 

przywodzenie

c) rotację wewnętrzną – 

rotację zewnętrzną

Translacja kości

(gra stawowa)

 translacja to prostoliniowe 

przesunięcie ciała, tak że 

wszystkie punkty ciała 

poruszają się wzdłuż linii 

prostej o tę samą odległość, 

z taką samą prędkością i w 

tym samym kierunku

 do translacji zaliczamy:
a) separację 
      (translacja prostopadła)
a)  ślizg prostoliniowy 
      (translacja paralelna)

Toczenie 

 Odbywa się kiedy pomiędzy dwiema 

powierzchniami stawowymi nowe punkty jednej 
powierzchni wchodzą w kontakt z ciągle nowymi 
punktami drugiej powierzchni

 Może występować tylko pomiędzy powierzchniami 

nieprzystającymi – o różnym promieniu 
krzywizny (wypukła po wklęsłej lub wklęsła po 
wypukłej) 

Ślizg

 Ruch ślizgowy następuje kiedy pomiędzy dwoma 

ciałami jeden punkt jednego ciała wchodzi w 
kontakt z ciągle nowymi punktami drugiego ciała

  Czysty ślizg to jedynie taki rodzaj ruchu, który 

odbywa się między powierzchniami 
przystającymi (płaskie i łukowate)

Toczenie i ślizg

 Stawy człowieka nie są w pełni przystające, co 

powoduje, że ślizg po łuku stanowi jedynie 
komponentę ślizgową podczas odbywającego się 
w nich ruchu toczenia z poślizgiem  

 Jeśli powierzchnie stawowe są bardziej 

przystające, to podczas ruchu będzie więcej 
ślizgu, jeśli mniej przystające, to więcej toczenia

Kierunek ruchu toczenia w stawie

 Komponenta toczenia podczas toczenia z 

poślizgiem odbywa się zawsze w tym samym 
kierunku co ruch kości

 Toczenie nie może występować w stawie bez 

ruchu ślizgowego, ponieważ doprowadziłoby to do 
kompresji lub podwichnięcia. Dlatego podczas 
mobilizacji stawu komponenty toczenia należy 
unikać.

Kierunek ruchu ślizgu w stawie

Wklęsła powierzchnia 

stawowa

 ruch ślizgu oraz ruch kości 

odbywają się w tym 
samym kierunku

Wypukła powierzchnia 

stawowa

 ruch ślizgu i ruch kości 

odbywają się w 
kierunkach przeciwnych 

 Kierunek komponenty ślizgu zależny jest od tego, czy 
  
    poruszająca się powierzchnia stawowa jest wypukła, 
    czy wklęsła  

Translację można wykonać tylko biernie, nie jest 
możliwe    
    wykonanie jej siłą własnych mięśni

 prostopadła - trakcja

 paralelna – ślizg 

prostoliniowy

Translacja kości – gra stawowa

Luz torebki stawowej – „slack”

 Wszystkie stawy przed napięciem leżących wokół 

nich tkanek miękkich posiadają określoną grę 
stawową, ten luz jest niezbędny dla prawidłowego 
funkcjonowania stawu

 Zmiana długości struktur tkankowych może 

prowadzić do hypomobilności lub 
hypermobilności

 Największa swoboda ruchu występuje w pozycji 

spoczynkowej  

Trakcja

 Trakcja – bierne działanie translatoryczne, które 

prowadzi do oddalenia jednej kości od drugiej 
(separacja)

 W terapii manualnej stawów trakcję przeprowadza się 

prostopadle do płaszczyzny leczniczej

Stopnie trakcji

 Stopień I: bez widocznej separacji, zmniejsza siły kompresyjne, 

powoduje wyrównanie ciśnienia wewnątrzstawowego z 

ciśnieniem atmosferycznym, stosowany podczas testów 

trakcyjnych, ślizgowych i do mobilizacji ślizgowych oraz w celu 

zmniejszenia bolesności; staw jest rozluźniony

 Stopień II: swoboda ruchu jest zniesiona, stosowany do testów 

trakcyjnych i w celu zmniejszenia bolesności; tkanki miękkie 

wokół stawu są napięte

 Stopień III: używa się większej siły trakcyjnej przy zniesionej 

swobodzie ruchu, stosowany do testów i mobilizacji; napięte 

struktury są rozciągane

Trójwymiarowe ustawienie trakcji

Trakcja w aktualnej 

pozycji spoczynkowej:

a) jako gra stawowa w 

stopniu I, II i III 

b) w celu zmniejszenia 

bolesności w stopniu I i II

c) jako mobilizacja w 

stopniu III 

Trakcja poza pozycją 

spoczynkową:

a) jako gra stawowa w 

stopniu I, II i III

b) jako mobilizacja w 

stopniu III

 Podczas ustawiania stawu do wykonania trakcji 
    bierze się pod uwagę wszystkie płaszczyzny 
    anatomiczne (staw jednoosiowy ustawiamy w 
jednej
    płaszczyźnie, dwuosiowy w dwóch, trzyosiowy w 
trzech)

Ślizg

 Ślizg – bierne, translatoryczne, pararelne przesunięcie 

kości, które prowadzi do prostoliniowego ślizgu 
pomiędzy powierzchniami stawowymi    

 W terapii manualnej ślizg będzie wykonywany zawsze 

paralelnie (równolegle) do płaszczyzny leczniczej

Stopnie ślizgu

 Stopień I: wibracja lub oscylacja przebiegająca 

bez widocznego ruchu ślizgowego

 Stopień II: ruch kości powodujący napięcie tkanek 

miękkich w kierunku leczniczym 

 Stopień III: rozciągnięcie tkanek miękkich w 

kierunku leczniczym

 Trójwymiarowe ustawienie stawu przed wykonaniem 

ślizgu wynika z zasad trakcji, podczas testu 
ślizgowego i mobilizacji ślizgowej stosuje się trakcję w 
stopniu I

Ruchy złożone (wieloosiowe, 

funkcjonalne)

 Ruch sprzężony – ruch jest sprzężony wtedy, gdy 

proste ruchy (zginanie, prostowanie) automatycznie 
odbywają się razem ze skłonem bocznym i rotacją 
(występuje w kręgosłupie)

 Górny kręgosłup szyjny (C

0

–C

1

) – niezależnie od tego czy 

kręgosłup znajduje się w zgięciu, czy w wyproście, przy 
skłonie w jedną stronę ruch rotacji odbywa się w kierunku 
przeciwnym

 Dolny kręgosłup szyjny (C

2

-Th 

3

) – skłon boczny i rotacja są 

sprzężone w tym samym kierunku, niezależnie od tego czy 
kręgosłup znajduje się w zgięciu, czy w wyproście

  

Ruchy złożone c.d.

 Kręgosłup piersiowy – w zgięciu skłon boczny i rotacja są 

sprzężone w tym samym kierunku, w wyproście skłon 
boczny i rotacja są sprzężone w przeciwnym kierunku

 Kręgosłup lędźwiowy – w wyproście skłon boczny i rotacja są 

sprzężone w przeciwnym kierunku, w zgięciu skłon boczny 
i rotacja są sprzężone w tym samym kierunku

 Ruch sprzężony posiada większy zakres ruchu 

oraz bardziej miękki opór końcowy od ruchu 
niesprzężonego

Ruchy złożone c.d.

 Ruch kombinowany (niesprzężony) – to każdy 

ruch złożony, który nie jest ruchem sprzężonym

 W górnym kręgosłupie szyjnym niezależnie od tego czy jest 

w zgięciu, czy w wyproście, skłon boczny i rotacja mogą być 
wykonywane w tą samą stronę

 W dolnym kręgosłupie szyjnym niezależnie od tego czy jest 

w zgięciu, czy w wyproście, skłon boczny i rotacja mogą być 
wykonywane w kierunkach przeciwnych

 To samo dotyczy kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego

Ustalenie kierunku, w którym 

ograniczony jest ślizg

 Mobilizację hypomobilnego stawu przy pomocy 

ruchu ślizgowego wykonuje się w kierunku 
ograniczenia tego ruchu 

 Wyznaczanie tego kierunku wykonuje się za 

pomocą:

a) testu ślizgowego
b)reguły wklęsło-wypukłej 

Ustalenie kierunku, w którym 

ograniczony jest ślizg c.d.

Test ślizgu stawowego

   

 badanie ślizgu w stawie to 

zabieg manualny 
polegający na 
przeprowadzeniu ruchów 
translatorycznych we 
wszystkich możliwych 
kierunkach badanego 
stawu 

Reguła wklęsło-wypukła

 Może być użyta gdy:

a) pacjent ma duże dolegliwości 

bólowe

b) staw posiada tylko bardzo 

mały zakres ruchu

c) staw jest bardzo usztywniony 
d) badający nabiera 

doświadczenia w wyczuwaniu 
ruchów ślizgowych

Reguła wklęsło-wypukła

Terapeuta kieruje kość o powierzchni 

stawowej wypukłej w kierunku przeciwnym, a 

o powierzchni stawowej wklęsłej w tym 

samym kierunku co upośledzony ruch kości.