Zadaniem układu pokarmowego jest:

-

Przyjmowanie

-

Trawienie

-

Wchłanianie,

Niestrawionych i niewchłoniętych

resztek treści pokarmowych.

1

Proces czynności układu pokarmowego jest

złożony więc można go podzielić na kilka

powiązanych ze sobą czynności:

-

Przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż przewodu

pokarmowego

-

Trawienie (połączone z wydzielaniem soków

trawiennych i żółci)

-

Wchłanianie (absorpcja)

-

Czynności układu krążenia (krążenie krwi, członki,

układ wrotny)

-

Koordynacja czynności układu pokarmowego

(regulacja nerwowa, hormonalna za pomocą

autakoidów)

2

Początkowy

odcinek układu
pokarmowego to
jama ustna, w której
szczególną rolę
pełnią język i zęby.
Otoczona jest
między innymi
wargami, policzkami
i podniebieniem.

3



Pobieranie pokarmu



Rozdrabnianie pokarmu



Nawilżenie i zmiękczenie

pokarmu



Wstępne procesy trawienne

(trawienie skrobi)

Wymienione wyżej funkcje są

możliwe dzięki obecności

języka i zębów.

Człowiek posiada 32 zęby

ułożone w dwóch łukach

zębowych: górnym -

szczękowym i dolnym –

żuchwowym. Uzębienie jest

heterogeniczne. Są 4 rodzaje

zębów: siekacze – odgryzanie

kęsów, kły – niewielka rola,

zęby przedtrzonowe i trzonowe

– rozcieranie pokarmów.

4

Język zbudowany jest z

tkanki mięśniowej

poprzecznie prążkowanej.

Umożliwia mieszanie

pokarmu ze śliną. Na jego

powierzchni znajdują się

liczne kubki smakowe, z

czego wyróżnia się 4

podstawowe smaki: gorzki,

słodki, słony i kwaśny. Ślina

produkowana jest przez 3

pary dużych gruczołów

ślinowych – ślinianki. Ślina

rozpuszcza niektóre

substancje chemiczne dające

wrażenie smakowe.

Występuje w niej również

enzym – anycaza ślinowa

rozkładająca cukry złożone.

5

Dalsze części układu pokarmowego to

gardło i przełyk.

•

Gardło – jest krótkim odcinkiem w którym

krzyżują się drogi pokarmowe i oddechowe.

Podczas odruchu połykania, chrzęstny fałd

zwany nagłośnią zamyka dostęp do krtani i

dróg oddechowych.

•

Przełyk – jest przewodem, który łączy jamę

ustną z gardłem i z żołądkiem. W odcinkach

przełyku znajdują się mięśnie gładkie, które

wykonują ruchy peryskaltyczne, powodując

przesuwanie się treści pokarmowych.

6

Żołądek to rozszerzona,

workowata część przewodu

pokarmowego, w której pokarm

przez dłuższy czas podlega

trawieniu. Śluzówka żołądka jest

pofałdowana, w zagłębieniach

między fałdami znajdują się

liczne gruczoły, produkujące sok

żołądkowy. W jego skład wchodzą

enzymy trawienne i kwas solny.

Obecność tego drugiego jest

przyczyną bardzo niskiego PH. W

śluzówce żołądka występuje

szczególnie dużo gruczołów

śluzowych, tak że cała błona jest

pokryta warstwą śluzu. Ma ona

zabezpieczać ścianki żołądka

przed działaniem kwasu solnego

i enzymów. Żołądek jest silnie

umięśniony, cały czas wykonuje

skurcze mieszając pokarm z

sokiem żołądkowym.

7



Śluz: ochrania język, zęby i

policzki przed wzajemnym

tarciem i skleja pokarm w kęsy,

amylaza ślinowa jest enzymem

trawiennym, który

zapoczątkowuje trawienie

węglowodanów a lizozymu

niszczy bakterie znajdujące się w

pokarmie. Gdy pokarm jest

przeżuty i nadtrawiony przez

enzymy ślinowe, język kształtuje

z niego kęsy otoczone śluzem i

gotowe do połknięcia



Enzymy trawienne: pepsyna

rozkłada białko do długich

łańcuchów polipeptydowych,

lipaza rozkłada tłuszcz do

glicerolu i kwasów tłuszczowych,

podpuszczka rozkłada białko

mleka do ściętej kazciny.



Sok żołądkowy: Sok żołądkowy

jest wytwarzany w ilości 2-3

litrów na dobę. Jego

najważniejsze składniki to kwas

solny i pepsynogen. Nieaktywny

pepsynogen w obecności kwasu

solnego zamienia się w aktywny

enzym- pepsynę. Pepsyna

rozpoczyna proces trawienia

białek. W efekcie jej działania

większość białek zostaje

rozłożona na mniejsze

cząsteczki- peptydy.

Trawienie skrobi w żołądku trwa,

dopóki amylaza śliny nie

zostanie unieczynniona przez

kwaśny sok żołądkowy.

W dwunastnicy papka

pokarmowa , która przedostała

się z żołądka nie zawiera już

większych cząstek pokarmowych

i ma odczyn kwaśny

8

Jelito cienkie jest najdłuższą

częścią przewodu pokarmowego. Ma

ok. 6 m. długości. Dzieli się na:

dwunastnicę, jelito czcze oraz jelito

kręte.

Dwunastnica:
To początkowy, ok. 30 cm. Odcinek

jelita cienkiego, w którym intensywnie

zachodzą procesy trawienne. Do

dwunastnicy uchodzą przewody z

największych gruczołów – z wątroby

produkującej żółć i trzustki

produkującej sok trawienny.

Jelito czcze i kręte:
Tutaj zachodzą końcowe etapy

trawienia, ale przede wszystkim

wchłanianie strawionych składników

do krwi. Cała powierzchnia pokryta

jest drobnymi wyrostkami – kosmkami

jelitowymi. W nich znajdują się

naczynia krwionośne – limfatyczne,

gdzie są wchłaniane składniki

odżywcze. Powierzchnia kosmków

pokryta jest nabłonkiem. Wykonuje

ruchy perystatyczne.

9

Trzustka składa się z głowy

objętej pętlą dwunastnicy, trzonu

i ogona odchodzącego w

sąsiedztwo śledziony i lewej

nerki. Drogi wyprowadzające sok

trzustkowy, będący produktem

wewnątrzwydzielniczej części

trzustki, uchodzą jako przewód

trzustkowy główny na brodawce

dwunastniczej większej,

najczęściej łącząc się tam z

drogami żółciowymi.

Trzustka spełnia dwie zasadnicze

funkcje:

•

Czynność zewnątrzwydzielniczą

(sok trzustkowy wydzielany do

dwunastnicy zawierający enzymy

trawienne)

•

Czynność wewnątrzwydzielniczą

(hormony, z których

najważniejsze to insulina i

glukogen)

10

11

Wątroba to największy

gruczoł w organizmie

człowieka. Znajduje się w jamie

brzusznej. W wątrobie

wyróżniamy płaty,

zaopatrywane w krew tętniczą

przez tętnicę wątrobową i żyłę

wrotną. Z wątroby krew uchodzi

żyłami wątrobowymi od żyły

głównej dolnej. Wychodzą z niej

także naczynia limfatyczne oraz

przewód żółciowy. Komórki

wątrobowe, hepatocyty,

układają się w

charakterystyczne związki

wątrobowe, tworząc silnie

ukrwiony miąższ wątrobowy.

Zrąb narządu tworzy tkanka

łączna.

Funkcje wątroby:



Przerabia składniki

pokarmowe dostarczane

przez krew żylną z przewodu

pokarmowego.



Wytwarza oraz magazynuje

cukry proste, aminokwasy i

tłuszcze.



Odtruwa organizm ze

szkodliwych resztek

przemiany materii, oraz

trucizn.



Produkuje żółć – 1,5 litra

dziennie.



W życiu zarodkowym pełni

funkcję krwiotwórczą.

12

Na granicy jelita cienkiego

i grubego, znajduje się

wstawka uniemożliwiająca

cofanie się treści

pokarmowych. Jelito grube

dzieli się na: jelito ślepe –

miejsce znajdowania się

wyrostka robaczkowego,

okrężnicę – otacza wnętrze

jamy brzusznej, odbytnicę –

końcowy odcinek jelita zwany

odbytem.

Funkcje:



wchłanianie wody, soli

mineralnych i witamin (K, B)



syntetyzowanie witamin

przez bakterie symbiotyczne



defekacja – usuwanie masy

kałowej.

13

Higiena żywienia określa warunki

niezbędne do realizacji prawidłowego

żywienia osób pojedynczych, rodzin i

grup żywionych zbiorowo. W jej

zakres wchodzą między innymi takie

zagadnienia, jak prawidłowy dobór

produktów zaspakajających

zapotrzebowanie osób żywionych,

właściwy stan higieny produktów

pokarmowych i ich prawidłowe

rozłożenie na posiłki, higieniczne

warunki przyrządzania, podawania i

spożywania posiłków.

Skutki nieprawidłowego żywienia

mogą powodować niedostateczny

rozwój organizmu, powstawanie wielu

zaburzeń i chorób, np. próchnicy

zębów, krzywicy, anemii, gnilca

(szkorbutu), wrzodów żołądka i

dwunastnicy, otyłości.

Nieodpowiednie odżywianie obniża

wydajność pracy i zmniejsza

odporność organizmu na choroby

zakaźne. Czynnikami zwiększającymi

ryzyko występowania zmian w

układzie pokarmowym są alkohol,

nikotyna i inne używki.

14

Woda i źle przygotowane

pokarmy mogą być zakażone

wieloma bakteriami,

wywołującymi ciężkie schorzenia.

Należą do nich bakterie duru,

czerwonki, cholery. Wirusy

stanowią problem

epidemiologiczny w przypadku

wirusowego zapalenia wątroby –

typowej choroby „brudnych rąk”.

Infekcje oraz ostre lub przewlekłe

zatrucia pokarmowe, podobnie

jak inne schorzenia wnikające z

braku przestrzegania higieny

żywienia i żywności, mogą

powodować zmiany w budowie

poszczególnych części układu

pokarmowego lub w innych

częściach ciała (zmiany

organiczne) lub zaburzenia w ich

funkcjonowaniu (zmiany

czynnościowe).

15

Proces wydalania

- jest to proces

fizjologiczny, mający na celu usuwanie z

organizmu zbędnych lub szkodliwych

produktów metabolizmu, głównie związków

azotowych, powstających w trakcie

degradacji aminokwasów i kwasów

nukleinowych.

W wyniku procesów metabolicznych

zachodzących w organizmie końcowymi

produktami metabolicznymi poszczególnych

związków organicznych są:

-z węglowodanów powstaje: dwutlenek

węgla i H2O

- z lipidów powstaje: dwutlenek węgla i H2O

- z białek i kwasów nukleinowych powstaje:

mocznik, amoniak, oraz kwas moczowy

Mocznik jest związkiem bardzo toksycznym,

powstającym w mitochondriach wątroby, w

wyniku degradacji aminokwasów. Proces

powstawania mocznika nosi nazwę cyklu

mocznikowego [inaczej: cyklu Krebsa]. Cykl

mocznikowy to przemiana trzech

aminokwasów, przy udziale dwutlenku

węgla, amoniaku, oraz energii z ATP.

16

Nerka to parzysty narząd, który

wytwarza mocz. Położone są one w

jamie brzusznej, tuż obok kręgosłupa.

Pojedyncza nerka ma kształt ziarna

fasoli, jej długość wynosi od 11 do 12

cm. Ciężar wynosi 120-200 gram,

barwa zaś jest ciemnoczerwona.

Boczny brzeg nerki jest wypukły, a

przyśrodkowy wklęsły, wraz z

zagłębieniem.

Zagłębienie to określane jest jako wnęka

nerkowa, przez którą do narządu

wnika tętnica nerkowa i nerwy. Z

wnęki wychodzą natomiast żyły

nerkowe, naczynia limfatyczne i

moczowód. Dalej wnęka przechodzi w

szczelinę, zwaną zatoką nerkową.

Sama nerka otoczona jest torebką

włóknistą, którą powleka tłuszczowa

torebka. Cały narząd jest natomiast

objęty powięzią nerkową. Prawa

nerka położona jest nieco niżej niż

lewa.

17



Główną jednostką

budującą nerki jest

nefron. Nefron składa

się z:



ciałka nerkowego,

który złożony jest z pętli

naczyń krwionośnych

włosowatych tworzących

kłębuszek; kłębuszek

otacza natomiast

torebka Bowmana;



kanalików

nerkowych- znajduje

się on w warstwie

rdzeniowej nerki;

18

Funkcje nerek:



wydalnicza- polega ona na usuwaniu wraz z moczem ostatnich

produktów przemiany materii- mocznika, kreatyniny oraz kwasu

moczowego; zaznaczyć też trzeba, że usuwane są także substancje

obce dla ustroju;



regulacyjna ( wydalane są także substancje potrzebna dla

organizmu, ale ich nadmiar jest usuwany- czynność

regulacyjna)- funkcja ta oznacza zapewnienie właściwej homeostazy

ustroju ( utrzymywanie właściwej ilości płynów ustrojowych ),

regulację ciśnienia osmotycznego i właściwego składu płynów

ustrojowych; zdolność do wchłaniania zwrotnego zapobiega

wydalaniu substancji, które są niezbędne dla organizmu;



czynności o charakterze wewnątrz-wydzielniczym- polegają one

na wydzielaniu enzymu reniny, który aktywuje angiotensynę;



nerki są także miejscem działania wielu hormonów- aldosteronu,

parathormonu, kalcytoniny czy witaminy D.

19

Moczowód jest

parzystym tworem, o

długości około 30 cm . Ma

zmienne światło- od

jednego do dziesięciu

milimetrów. Łączy nerki z

pęcherzem moczowym.

Podobnie jak nerki

położony jest poza

otrzewną. Jego ścianę

stanowią trzy ściśle

związane ze sobą

warstwy: błona

zewnętrzna, mięśniowa i

śluzowa (znajdująca się od

strony światła

moczowodu).

20

Ściana pęcherza moczowego

zbudowana jest z trzech warstw:

zewnętrznej, mięśniowej i śluzowej.

Również i tu błona śluzowa tworzy

fałdy. Fałdy śluzówki znajdujące się w

miejscu ujścia moczowodów do

pęcherza dodatkowo zapobiegają

cofaniu się moczu do moczowodów

między kolejnymi skurczami

perystaltycznymi.

Bardzo ciekawa jest budowa błony

mięśniowej. Pozwala na znaczne

powiększanie się objętości pęcherza,

oraz jego aktywne opróżnianie w

czasie mikcji. Ponadto tworzy

skupienie włókien wokół

pęcherzowego ujścia cewki moczowej

- mięsień zwieracz pęcherza.

Zwieracz jest stale napięty i

zapobiega wypływowi moczu. Nie jest

podległy naszej woli i działa tylko na

drodze odruchowej.

21

Cewka moczowa (łac. urethra) – końcowa część układu

moczowego wyprowadzająca mocz na zewnątrz. Jest

to przewód rozpoczynający się na dnie pęcherza

moczowegoujściem wewnętrznym cewki, a kończący

ujściem zewnętrznym u mężczyzn na końcu żołędzi

prącia, u kobiet na brodawce cewkowej położonej w

przedsionku pochwy.

Cewka moczowa męska
Ma ona długość od 15 do 20 cm. Poza funkcją

wyprowadzania moczu pełni również funkcję

wyprowadzania nasienia. Dzielimy ją na:



Część śródścienną – biegnącą w ścianie pęcherza

moczowego



Część sterczową – przebiegającą przez gruczoł

krokowy



Część błoniastą – przebijającą przeponę moczowo-

płciową



Część gąbczastą – biegnącą luźno w kroczu pod

spojeniem łonowym przez ciało gąbczaste prącia,

uchodzącą fizjologicznie na końcu żołędzi prącia; w

przypadkach wad rozwojowych – spodziectwa –

uchodzi na dolnej powierzchni prącia wierzchniactwa

– uchodzi na górnej powierzchni prącia

Cewka moczowa żeńska
Jest ona znacznie krótsza od męskiej (długość od 3 do 5

cm) i szersza – co sprawia mniejszy ból przy kamicy

nerkowej, gdy kryształki wydostają się cewką na

zewnątrz organizmu. Cewkę moczową żeńską

dzielimy na:



Część śródścienną, biegnącą w ścianie pęcherza

moczowego



Część miedniczną



Część przeponową



Część podprzeponową

Biegnie ona równolegle do pochwy, do przodu od niej.

Znacznie mniejsza długość cewki moczowej żeńskiej

stwarza dogodniejsze warunki rozwoju infekcji

wstępującej dróg moczowych w porównaniu z cewką

męską.

22

Wydalanie moczu – ciąg zdarzeń prowadzący do

usunięcia wyprodukowanego w nerkach

moczu na zewnątrz ciała. Mocz wydostający

się z kanalików nerkowych gromadzi się w

miedniczce nerkowej. Następnie wskutek

ruchów perystaltycznych moczowodu oraz

siły ciążenia przedostaje się do pęcherza

moczowego.

Mocz wypełniający pęcherz powoduje jego

rozciąganie, a także pobudzenie

mechanoreceptorów zlokalizowanych w

ścianach. Informacje płynące z receptorów

są przekazywane do ośrodka oddawania

moczu położonego w części krzyżowej

rdzenia kręgowego. Jego pobudzenie

powoduje wysłanie impulsów nerwowych do

mięśnia wypieracza (skurcz) moczu, mięśnia

zwieracza wewnętrznego (rozkurcz) i

zewnętrznego cewki moczowej (rozkurcz). W

efekcie ciśnienie wewnątrz pęcherza ulega

podniesieniu i mocz zostaje wydalony przez

cewkę moczową na zewnątrz.

Odruchowy mechanizm oddawania moczu

występuje u niemowląt i osób z

uszkodzonym rdzeniem kręgowym. U

dorosłych jest to czynność pozostająca pod

kontrolą woli, ponieważ wraz z wiekiem

ulegają wykształceniu ośrodki sprawujące

władzę nad ośrodkiem wydalania moczu.

23

W trosce o właściwe funkcjonowanie układu

należy;



unikać przeziębień okolicy lędźwiowej ciała;



utrzymywać w czystości zewnętrzne

narządy wydalnicze, by nie dopuścić do

infekcji mikroorganizmami wywołującymi

zapalenia pęcherza, a gdy wnikną dalej -

miedniczek i całych nerek.

Zakażenia, zwłaszcza bakteryjne, często

przechodzą w stan przewlekły i powodują

zniszczenie miąższu nerkowego. Przyczyną

tych schorzeń mogą być ogniska zapalne w

różnych częściach ciała (migdałki, zęby,

zatoki) lub niektóre choroby, np. grypa,

szkarlatyna, angina.

Skłonność do wytrącania się z moczu

rozpuszczonych w nim substancji

nieorganicznych lub organicznych jest

przyczyną kamicy nerkowej (moczanowej).

Wytrącające się substancje w postaci

kryształków ulegają zlepieniu, tworząc

kamienie. Są one wydalane z moczem lub

zalegają w dogach moczowych, głównie w

miedniczce nerkowej i powiększają się

stopniowo w skutek odkładania się na ich

powierzchni nowych złogów mineralnych.

Prowadzi to nieuchronnie do postępującego

uszkadzania miąższu nerki na skutek zastoju

moczu i zakażenia.

24



Jopkiewicz Andrzej, Suliga Edyta,
Biologiczne podstawy rozwoju człowieka



Malinowski Andrzej, Auksologia. Rozwój
osobniczy człowieka w ujęciu
biomedycznym.



Jaczewski Andrzej, Biomedyczne i
biologiczne podstawy rozwoju i wychowania.



Doleżych Bogdan, Łaszczyca Piotr,
Biomedyczne podstawy rozwoju z
elementami higieny szkolnej.

25