Układ pokarmowy
człowieka
Układ pokarmowy
człowieka
Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest
jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy
funkcjonowanie całego organizmu.
Zespół narządów wchodzących w skład układu pokarmowego ma za
zadnie dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do budowy i
odnowy własnych tkanek, oraz substancji energetycznych,
koniecznych do podtrzymywania procesów życiowych.
Budowa układu pokarmowego
Układ pokarmowy człowieka można
podzielić na
przewód pokarmowy
oraz
gruczoły dodatkowe
.
Przewód pokarmowy tworzą:
• jama ustna (1)
• gardło (3)
• przełyk (4)
• żołądek (5)
• jelito cienkie (8)
• jelito grube (6)
Przewód pokarmowy kończy się otworem
odbytowym (9).
Gruczoły należące do układu
pokarmowego to:
• ślinianki (2)
• trzustka (6)
• wątroba (10)
Jama ustna
1
– warga
2
– podniebienie twarde
3
– podniebienie miękkie
4
– migdałki podniebienne
5
– zęby
6 -
język
Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczają
ją od przodu
wargi
, bo bokach
policzki
, od góry
podniebienie
; z tyłu
łączy się z
gardłem
. W jamie ustnej znajdują się
zęby
oraz mięsisty
język
.
W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie
go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i
mieszany ze śliną.
Język
Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych,
położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu
kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła.
Jest także narządem zmysłu smaku.
Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne
brodawki
smakowe
. Na brodawkach języka znajdują się
kubki smakowe
(ryc.1),
które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie
wrażeń smakowych.
Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią
one kombinację czterech smaków podstawowych:
słodkiego,
kwaśnego, słonego i gorzkiego.
„Mapa smaków”
• słodki – czubek języka
• kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie
• słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi
• gorzki – tył języka
Zęby
U człowieka istnieją dwa pokolenia zębów:
mleczne
i
stałe.
Zęby mleczne wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego
roku życia i jest ich razem dwadzieścia (po dziesięć w szczęce i w
żuchwie). W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym,
wyróżniamy: dwa
siekacze
(1), jeden
kieł
(2) i dwa zęby
trzonowe
(3).
Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo
są zastępowane przez zęby stałe.
Zęby
W skład uzębienia stałego wchodzą
32
zęby umieszczone symetrycznie
w szczęce i żuchwie po lewej i prawej stronie. Są to:
siekacze
(1),
kły
(2),
zęby przedtrzonowe
(3) i
trzonowe
(4). Tak zróżnicowane uzębienie
nazywamy
heterodontycznym
. Umożliwia ono odcinanie kawałków
pokarmów (siekacze), przytrzymywanie kęsów pokarmowych (kły), oraz
ich miażdżenie i rozcieranie (trzonowce i przedtrzonowce).
Schematyczny zapis liczby zębów to tzw.
wzór zębowy
Wzór zębowy dorosłego człowieka: 2 1 2 3
Oznacza on, że w każdej połówce szczęki i żuchwy występują 2
siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, razem 32 zęby.
(2+1+2+3)*4 = 32 po przemnożeniu przez 4 (dwie połówki szczęki i dwie
połówki żuchwy).
Budowa zęba
Każdy ząb składa się z
korony
(1),
szyjki
(3) i
korzenia
(2).
Każdy ząb okryty jest warstwą
szkliwa
(3), które jest najtwardszą tkanką
naszego organizmu. Pod szkliwem
leży warstwa
zębiny
(4). Poniżej
zębiny położona jest
miazga
(5), w
której biegną
naczynia krwionośne
(9)i
nerwy
(10).
6
– dziąsło
7
– cement, tkanka pokrywająca korzeń
8
– wyrostek zębodołowy
GARDŁO
– wspólny odcinek dla
dróg pokarmowych i
oddechowych. W trakcie
połykania pokarmu, jedna z
chrząstek krtani – nagłośnia –
zamyka dostęp do dróg
oddechowych, a tym samym
zapobiega przedostawaniu się
do nich pokarmu.
PRZEŁYK
– przewód długości 25 –
30 cm, łączący gardło z
żołądkiem. Jego funkcją jest
transport pokarmu z gardła do
żołądka. Ściana przełyku nie ma
zdolności wchłaniania pokarmu
ani trawienia.
Żołądek
Jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać
swoją objętość. Spełnia w organizmie trzy zasadnicze funkcje:
• gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy,
• trawi pokarmy,
• wyjaławia pokarmy.
Wysłany jest wewnątrz
błoną śluzową
, w której znajdują się liczne
gruczoły, które wydzielają
sok żołądkowy
. Zawiera on kwas solny,
enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę.
Enzymy biorą udział w procesie trawienia białek, natomiast śluz
zabezpiecza ściany żołądka przez działaniem kwasu solnego i
enzymów.
W ścianach żołądka znajdują się
mięśnie gładkie
ułożone warstwowo.
Skurcze ścian żołądka powodują przemieszanie się treści pokarmowej
i wymieszanie jej z sokami żołądkowymi. Treść pokarmowa zmienia
się w płynną miazgę pokarmową (papkę pokarmową). Po 3-4
godzinach zalegania w żołądku pokarm przesuwa się w stronę
kolejnego odcinka układu pokarmowego – jelita.
Żołądek - anatomia
1-
dno żołądka, 2-trzon i krzywizna większa żołądka, 3-część przedodźwiernikowa, 4-
odźwiernik, 5-otrzewna, 6-błona śluzowa, 7-mięśniówka, 8-część dwunastnicy, 9-
krzywizna mniejsza,10-
wpust żołądka, 11-przełyk
Jelito cienkie
Najdłuższa część przewodu pokarmowego (4-5 m długości)
– dzieli się na trzy odcinki:
• dwunastnicę,
• jelito czcze,
• jelito kręte.
Do
dwunastnicy
(zaznaczona na rysunku na pomarańczowo) uchodzą
przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów
trawiennych:
wątroby i trzustki
. Przewodami tymi spływa
żółć
z
wątroby, zaś z trzustki
sok trzustkowy
.
W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia
pokarmów. Tam też następuje wchłonięcie składników pokarmowych
do krwi i limfy.
Kosmki jelitowe
Powierzchnię błony śluzowej jelita cienkiego pokrywają tzw.
kosmki jelitowe
. Są to drobne uwypuklenia błony śluzowej jelita,
do których dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne.
Obecność tak wielu kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię
wchłaniania jelita cienkiego. Dodatkowo powierzchnia jelita jest
znacznie powiększona dzięki obecności
mikrokosmków
na
komórkach nabłonkowych kosmków.
Budowa kosmka jelitowego
1
– mikrokosmki
2 - naczynie limfatyczne
3
– nabłonek jelita
4
– naczynia krwionośne
Jelito grube
Stanowi końcowy odcinek
układu pokarmowego. Treść
jelita cienkiego (6)
przedostaje się do
jelita
ślepego, kątnicy
(3)
– części
początkowej jelita grubego,
w momencie otwierania się
zastawki krętniczo –
kątniczej
(4). Następnie
niestrawione resztki
przechodzą przez kolejne
odcinki jelita grubego:
okrężnicę
(5) i
odbytnicę
(1),
zakończoną odbytem. (2) –
wyrostek robaczkowy.
W jelicie grubym:
• zwrotnie wchłaniana jest woda, witaminy i aminokwasy
• formowany jest kał
• namnażają się drobnoustroje, wytwarzając m.in. witaminy (B
12
, K).
Ślinianki
• Są to parzyste gruczoły,
wytwarzający ślinę, których
przewody wyprowadzające
kończą się w jamie ustnej.
• Wyróżniamy:
-
ślinianki przyuszne (1)
-
ślinianki podżuchwowe (2)
-
ślinianki podjęzykowe (3)
Ślina
– płynna substancja zawierająca 99% wody. Rola śliny:
• służy do zwilżania i zlepiania w kęsy rozdrobnionego pokarmu
• działa bakteriobójczo
• zawiera enzymy rozpoczynające trawienie węglowodanów
Wątroba
Jest to największy gruczoł ciała ludzkiego (1), waży około 1,5 kg.
Ma ciemnoczerwone zabarwienie, które związane jest z dużą
ilością krwi przez nią przepływającą. Uchyłek przewodu
wątrobowego to
pęcherzyk żółciowy
(2), jest on zbiornikiem żółci
wytwarzanej w wątrobie.
Budowa wątroby
• W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się
dwie powierzchnie:
• przeponową (facies diaphragmatica), która
dzieli się na:
– część przednią
– część prawą
– część górną
– część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z
części powierzchni przeponowej, o wyraźnych
granicach niepokryta
• trzewną (facies visceralis)
Budowa wątroby cd.
Wątroba składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą
między płatami nie jest jednak
, ale
linia przebiegająca od
do żyły
głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica
między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od
więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech
segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby
jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą
gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych.
Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca
określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu
żółciowego.
Budowa wątroby cd.
Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie
przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe
układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na
ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie
żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną
wątroby jest
, a czynnościową gronko.
Budowa wątroby cd.
Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić
4 płaty:
• prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni
przeponowej przyczepem
(ligamentum
falciforme hepatis
), a na powierzchni otrzewnej bruzdą
głównej i dołem
• lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni
przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
• czworoboczny (lobus quadratus)
• ogoniasty (lobus caudatus).
Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby)
przechodzi
oraz
.
Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na:
tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową
międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy
struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej
określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą
się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową
śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.
Funkcje trawienne wątroby:
• wydzielanie żółci, która odgrywa zasadniczą rolę w
mechanicznym trawieniu tłuszczów
• usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w
utrzymaniu homeostazy ustrojowej
• przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie
• przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i
mocznik
• gromadzenie żelaza i niektórych witamin
• neutralizowanie alkoholu i wielu środków farmakologicznych i
używek ( w procesie detoksykacji organizmu)
Trzustka
Narząd leżący w pętli jaką tworzy dwunastnica, ułożona jest za
żołądkiem.
Najważniejsze funkcje trzustki to:
• wytwarzanie soku trzustkowego – czynność zewnątrzwydzielnicza,
• produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu, które regulują
przemianę węglowodanową w organizmie – czynność
wewnątrzwydzielnicza.
Funkcje układu pokarmowego
• mechaniczne rozdrabnianie
przyjętego pokarmu
• transport
• trawienie (chemiczna
przeróbka pokarmu w łatwo
przyswajalne składniki)
• odrzucanie na zewnątrz
resztek pokarmowych ( w
formie kału), które są zbędne
dla organizmu