SZCZEPIENIA

Szerzenie się choroby zakaźnej

uzależnione jest od trzech

elementów:

•

Źródła zakażenia

•

Dróg i mechanizmów szerzenia się

zakażenia

•

Populacji wrażliwej na zakażenie

Zapobieganie i zwalczanie chorób

zakaźnych polega na wyeliminowaniu

przynajmniej jednego z w/w

elementów. Polega więc na:

•

Unieczynnieniu źródła zakażenia

i/lub

•

Przecięciu dróg szerzenia się

zakażeń i/lub

•

Uodpornieniu osób wrażliwych na

zakażenie

Odporność przeciwzakaźna



Podstawowym zadaniem układu

odpornościowego w zakresie

ochrony przed zakażeniem

drobnoustrojami patogennymi jest

zapewnienie szybkiej i skutecznej

reakcji obronnej.



Odporność obejmuje dwie grupy

mechanizmów: odporność

nieswoistą (wrodzoną) oraz

odporność swoistą (nabytą)

Odporność wrodzona

Obejmuje mechanizmy nieswoiste:

naturalne bariery anatomiczne (skóra,

błony śluzowe, skład płynów

ustrojowych) i mechanizmy funkcjonalne

(perystaltyka jelit, działanie rzęsek dróg

oddechowych), nieswoiste działanie

komórek immunokompetentnych i ich

produktów (granulocyty, makrofagi,

fibroblasty, interferony, cytokiny) oraz

układów białek aktywnych (układ

dopełniacza, lizozym, laktoferyna).

Odporność nabyta

Procesy immunologiczne prowadzące do

powstania odporności nabytej nazywane są

uodpornieniem. Uodpornienie obejmuje

wykształcenie skutecznych mechanizmów

ochrony organizmu przed zakażeniem oraz

utrwalenie informacji w postaci pamięci

immunologicznej. Odporność nabyta

obejmuje przede wszystkim mechanizmy

swoiste, eliminujące antygeny

charakterystyczne dla poszczególnych

gatunków drobnoustrojów. Do

najistotniejszych elementów odporności

swoistej należą limfocyty B i T.

Odporność swoista

Odporność swoista może powstać jako

proces pierwotny lub wtórny. Pierwotna

odpowiedź immunologiczna obejmuje

procesy związane z pobudzeniem

układu odpornościowego, który nie

miał wcześniej kontaktu z konkretnym

antygenem. Wtórna odpowiedź

immunologiczna przebiega natomiast z

udziałem komórek posiadających

wcześniej zgromadzoną informację o

antygenie wnikającym do organizmu.

Uodpornienie naturalne

Mechanizmy uodpornienia

naturalnego obejmują dwie główne

grupy procesów:

Uodpornienie czynne – rozwijające

się w wyniku zakażenia

Uodpornienie bierne – rozwijające

się w wyniku przekazania drogą

przezłożyskową lub podczas

karmienia piersią

Uodpornienie sztuczne



Oznacza działania mające na celu

wytworzenie odporności przez

organizm w wyniku procesów

wynikających z interwencji medycznej

o charakterze profilaktycznym lub

leczniczym.



Może rozwinąć się w wyniku reakcji na

podany antygen lub w wyniku podania

bezpośrednio do organizmu przeciwciał

lub aktywowanych komórek

odpornościowych.

Uodpornienie sztuczne



Uodpornienie czynne – szczepienie, które

polega na wprowadzeniu do organizmu

antygenów patogennych drobnoustrojów

zmodyfikowanych w ten sposób, że

pozbawione są one w znacznym stopniu

właściwości chorobotwórczych lub mają

te właściwości znacznie osłabione lub

zmienione. Uodpornienie czynne

wytwarza się po kilku tygodniach od

zaszczepienia. Odporność utrzymuje się

długi czas, najczęściej kilka lat.

Uodpornienie sztuczne

Idealna szczepionka zawiera antygen,

który po podaniu indukuje trwałą i

swoistą odporność u wszystkich

zaszczepionych bez istotnych działań

niepożądanych. Skuteczna szczepionka

pobudza przede wszystkim odpowiedź

humoralną – w przypadku patogenów

zewnątrzkomórkowych i toksyn oraz

odpowiedź komórkową – w przypadku

drobnoustrojów

wewnątrzkomórkowych.

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie czynne obejmuje

podanie szczepionki w określonym

schemacie. Najczęściej cykl

podstawowy obejmuje uodpornienie

pierwotne (zwykle 1-3 dawki),

uzupełniające (zwykle 1 dawka w

odstępie kilku lub kilkunastu

miesięcy) oraz przypominające

(zwykle 1 dawka powtarzana co

kilka lat).

Rodzaje szczepionek

Szczepionki można podzielić na grupy w

zależności od:

formy antygenu (żywe – zabite)

rodzaju antygenów (bakteryjne –

wirusowe)

zakresu działania uodparniajacego

(swoiste – nieswoiste)

pochodzenia antygenu (autoszczepionki –

heteroszczepionki)

postaci szczepionki (płynne –

liofilizowane)

Rodzaje szczepionek



Żywe szczepionki są przygotowywane z

żywych drobnoustrojów, których

właściwości chorobotwórcze osłabiono

za pomocą odpowiednich zabiegów –

pasaży na systemach hodowli

komórkowych lub na zwierzętach

(atenuacja)

Atenuacja powoduje zniesienie wirulencji

drobnoustrojów – nie mogą one

infekować docelowych komórek

gospodarza, lecz zachowują

immunogenność – mogą aktywować

limfocyty T i B.

Rodzaje szczepionek

•

Zabite szczepionki są przygotowywane z

drobnoustrojów zabitych środkami

fizycznymi lub chemicznymi

(inaktywacja). Mogą one składać się z

całych drobnoustrojów (np.

pełnokomórkowy składnik krztuśca w

szczepionce DTP) lub z izolowanych z

nich frakcji (np. izolowane i oczyszczone

antygeny w bezkomórkowej szczepionce

krztuścowej). Niekiedy izolowany

składnik drobnoustroju zwiększa swą

immunogenność po skojarzeniu go z

białkiem nośnika.

Rodzaje szczepionek



Szczepionki zawierające produkty

metabolizmu komórek bakteryjnych –

szczepionki zawierające przetworzone

metabolity noszą nazwę toksoidów

(dawniej anatoksyn). Do przygotowania

takich preparatów stosuje się silnie

toksynogenne szczepy bakteryjne.

Szczepionki w formie toksoidu mają

dobre właściwości immunogenne i

wzbudzają długotrwałą odporność.

Przykładem tego typu szczepionki jest

toksoid tężcowy i błoniczy.

Rodzaje szczepionek



Szczepionki podjednostkowe – zawierają

rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty. Do

tego rodzaju preparatów należą szczepionki

przeciwko Haemophilus influenzae typu b.



Szczepionki rekombinowane otrzymane

metodami inżynierii genetycznej – ich

wytwarzanie polega na izolacji z

drobnoustroju fragmentu jego genomu

kodującego białko stanowiące antygen, który

wzbudza odpowiedź odpornościową.

Odpowiednia sekwencja genomu zostaje

następnie wbudowana do komórek ssaków lub

drożdży. Rekombinowane komórki zaczynają

produkcję nowego białka, które po izolacji i

oczyszczeniu jest antygenem szczepionkowym

(szczepionki przeciwko wzw typu B)

Rodzaje szczepionek



Szczepionki polisacharydowe – liczne

bakterie posiadają zewnętrzną

polisacharydową otoczkę, a

przeciwciała wytworzone w

odpowiedzi na polisacharydy otoczki

spełniają rolę ochronną przed

zakażeniem. Obserwacje te zostały

wykorzystane do produkcji

szczepionek zawierających

polisacharydy otoczkowe jako

antygeny szczepionkowe.

Rodzaje szczepionek



Szczepionki płynne – produkowane są

w postaci gotowej do użycia.



Szczepionki liofilizowane –

produkowane są w postaci proszku,

który przed szczepieniem należy

rozpuścić w rozpuszczalniku. W

porównaniu ze szczepionkami płynnymi

szczepionki liofilizowane

charakteryzują się większą

stabilnością, są mniej wrażliwe na

wahania temperatury.

Rodzaje szczepionek



Szczepionki monowalentne (pojedyncze,

jednoważne) – są to szczepionki

zawierające jeden rodzaj drobnoustroju

lub antygeny pochodzące z

drobnoustroju jednego rodzaju, jeżeli

drobnoustrój ten nie dzieli się na typy.



Szczepionki poliwalentne (wieloważne) –

preparaty zawierają wszystkie lub kilka

typów tego samego drobnoustroju lub

antygenów pochodzących z kilku typów

tego drobnoustroju.

Rodzaje szczepionek



Szczepionki skojarzone – zawierają

drobnoustroje lub antygeny

pochodzące z różnych

drobnoustrojów, które uodparniają

przeciwko kilku chorobom

jednocześnie. Przykładami takich

szczepionek są szczepionka DTP

(błonica, tężec, krztusiec), MMR

(odra, świnka, różyczka).

Zalety szczepionek

skojarzonych:



uodpornienie przeciw wielu chorobom

zakaźnym podczas małej liczby iniekcji



lepsza akceptacja szczepień przez

rodziców i dzieci



mniejsze ryzyko błędów



mniejsze i rzadsze NOP (mniej

adsorbentów, konserwantów)



oszczędność czasu personelu medycznego



większa skuteczność programu szczepień



niezbędne przy realizacji indywidualnego

kalendarza szczepień

Szczepionki skojarzone

Skład antygenowy

szczepionki skojarzonej

Nazwa handlowa

szczepionki

Producent

Uwagi

DTPw

DTP

DTPw IPV

TETRACOQ

Av. P.

DTPw HB

TRITANRIX

GSK

DTPw IPV Hib

PENTRACT Hib

Av. P.

DTPw Hib

TETRACT Hib

Av. P.

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny

DTPw

DTPa

INFANRIX – DTP-a

GSK

DTPa

DTaP

SSI

DTPa

TRIPACEL

GSK

DTPa IPV

DTaP IPV

GSK

DTPa HB

INFANRIX Hep B

GSK

DTPa Hib

INFANRIX Hib

GSK

DTPa Hib IPV

INFANRIX IPV Hib

GSK

DTPa IPV HBV

INFANRIX penta

GSK

DTPa IPV HB Hib

INFANRIX hexa

GSK

DTPa IPV HB Hib

HEXAVAC

Av. P

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny

DTPa

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny T,

D, lub d

Szczepionki skojarzone

Skład antygenowy

szczepionki skojarzonej

Nazwa handlowa

szczepionki

Producent

Uwagi

MMR

MMR II

MSD

MMR

PRIORIX

GSK

MMR

TRIMOVAX

Av. P.

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny odry,

świnki, różyczki

HA HB

TWINRIX ADULT

GSK

HA HB

TWINRIX JUNIOR

GSK

Hib HB

PROCOMVAX

MSD

Skojarzone szczepionki

zawierające różne antygeny

Nazwy antygenów:



D – błonica (dla dzieci)



d – błonica (dla dorosłych)



T – tężec



P – krztusiec

w - komponenta

pełnokomórkowa

a - komponenta acelularna



IPV – inaktywowana

szczepionka przeciwko polio



Hib – Haemophilus influenzae

typ b



HA – wzw A



HB – wzw B



M – odra (measles)



M –świnka (mumps)



R – różyczka

Nazwy producentów:



BK – Biomed Kraków



GSK – GalaxoSmithKline



Av. P. Aventis Pasteur



MSD – Merck Sharp and

Dhome



SSI – Serum Statens

Institute

Skład szczepionek



Oprócz immunogenu w skład

szczepionek wchodzą również

substancje zapewniające stabilność

preparatu, zwiększające jego

immunogenność oraz chroniące

przed zanieczyszczeniem

drobnoustrojami:

Substancje pomocnicze

Adiuwanty

Środki konserwujące

Skład szczepionek



Substancje pomocnicze – ich użycie

ma na celu zapobieganie wpływom

zbyt niskiej lub wysokiej temperatury

na preparat lub adhezji antygenu do

ścianek fiolki. W szczepionkach

stosowane są trzy grupy substancji

stabilizujących: cukry (laktoza,

sacharoza), aminokwasy (glicyna,

kwas glutaminowy), białka (żelatyna,

ludzka albumina).

Skład szczepionek



Adiuwanty – mają na celu przyspieszenie

i zwiększenie dynamiki odpowiedzi

immunologicznej. Obecnie jako

adiuwanty stosowane są: wodorotlenek

glinu, siarczan glinu, fosforan glinu,

fosforan wapnia. Adiuwanty aktywują

komórki prezentujące antygen,

zwłaszcza komórki dendryczne i

makrofagi tkankowe, zwiększając w ten

sposób ich zdolność do prezentacji

antygenu limfocytom T.

Skład szczepionek



Środki konserwujące – substancje

posiadające zdolność zabijania

drobnoustrojów lub zapobiegające

ich namnażaniu. Najczęściej

stosowany jest tiomersal. Inne to

fenol, 2-fenoksyetanol.

Kolejność wprowadzania

szczepionek



Ospa prawdziwa – 1796



Wąglik - 1881



Wścieklizna – 1885



Dżuma - 1895



Cholera – 1896



Dur brzuszny – 1896



Gruźlica (BCG) - 1921



Błonica – 1923



Krztusiec – 1926



Tężec – 1927



Grypa – 1941



Polio IPV- 1954, OPV - 1959



Odra – 1959



Świnka - 1967



MMR – 1971



Wzw typu B – 1981



Hib – 1988



Wzw typu A – 1991



Rotawirus - 1998

Uodpornienie sztuczne bierne



Uodpornienie bierne polega na

wprowadzeniu do organizmu przeciwciał,

wytworzonych bądź przez uodpornionego

człowieka (immunoglobuliny ludzkie),

bądź przez uodpornione zwierzęta

(immunoglobuliny zwierzęce).

Uodpornienie bierne cechuje się szybkim

wzrostem odporności po podaniu

preparatu. Odporność utrzymuje się na

ogół tylko kilka tygodni.

Uodpornienie bierne

Wskazania do zastosowania uodpornienia

biernego:

- Profilaktyka przed lub po ekspozycji na znany

patogen u osób, u których brak swoistej

odporności lub istnieje istotne zagrożenie

poważnymi powikłaniami. Najczęściej dotyczy

to postępowania w sytuacjach nagłych.

Wyrównanie niedoborów odporności u osób z

ostrymi lub przewlekłymi zespołami

chorobowymi

Leczenie chorób zakaźnych, w których

podanie swoistych przeciwciał zmniejsza lub

eliminuje działanie drobnoustroju (zakażenia

szczepami toksynotwórczymi)

Szczepienia akcyjne

Szczepienia te podejmowane są ze wskazań

przeciwepidemicznych, w sytuacjach

stwarzających zagrożenie wzmożeniem

liczby zachorowań lub wybuchem epidemii

w związku z:



Pogorszeniem stanu sanitarnego w wyniku

np. klęski żywiołowej



Przemieszczeniem dużych grup ludności i

ich okresowym pobytem w złych warunkach

sanitarnych i życiowych



Zawleczeniem lub groźbą zawleczenia

choroby nie występującej na danym terenie

Szczepienia wykonywane w ramach

realizacji kalendarza szczepień

Celem tych szczepień jest uzyskanie trwałej

poprawy sytuacji epidemiologicznej,

eliminacja, a nawet eradykacja choroby.

Kalendarz szczepień uwzględnia szczepienia

obowiązkowe i zalecane.

W celu sprawnej realizacji szczepień

ochronnych niezbędne jest dokumentowanie

szczepień w dwóch miejscach:



W dokumencie znajdującym się w rękach

szczepionego – książeczka zdrowia



W dokumencie znajdującym się w rękach

szczepiącego – karta uodpornienia

Kalendarz szczepień

Kalendarz szczepień :



określa wiek osób, w jakim

przewiduje się podanie

poszczególnych dawek szczepionki,



rodzaj stosowanej szczepionki, jej

dawkę, sposób i warunki podania



Zawiera informacje na temat

przeciwwskazań i zasad szczepienia

osób z tymi przeciwwskazaniami

Kalendarz szczepień

Na układ kalendarza szczepień wpływa wiele

ulegających zmianie czynników:



Kształtowanie się sytuacji epidemiologicznej

chorób zakaźnych



Ocena stopnia uodpornienia ludności



Zagrożenie zdrowotne związane ze

zwiększonym ryzykiem



Właściwości będącej w dyspozycji szczepionki

(jej odczynowość, powikłania po jej podaniu,

skuteczność)



Informacje natury organizacyjnej



Uświadomienie ludności i akceptacja

szczepień ze strony społeczeństwa

Przykłady szczepionek

Szczepionka przeciw gruźlicy – BCG



Należy do szczepionek żywych,

atenuowanych. Wszystkie szczepionki

przeciwgruźlicze przygotowywane są z

żywego, atenuowanego szczepu BCG prątka

bydlęcego o znacznie osłabionej zjadliwości



Choroba, której szczepionka zapobiega –

gruźlica



Wskazania do szczepień – wynikają z sytuacji

epidemiologicznej . Polska należy do 64

krajów, w których szczepienia te są

obowiązkowe



Przeciwwskazania do szczepień :

stałe: - pierwotne zaburzenie odporności

- stan po splenektomii

- przebyta gruźlica

- objawy AIDS

Okresowe: - u noworodków ciężkie schorzenie,

takie jak

ciężkie urazy okołoporodowe,

objawy

konfliktu serologicznego, ciężkie wady

rozwojowe

- w wieku późniejszym – ostre choroby zakaźne

np. odra, krztusiec, ospa, choroby układowe

krwi,

leczenie immunosupresyjne

Szczepionka przeciw błonicy, tężcowi

i krztuścowi - DTP



Skojarzona szczepionka przeciw błonicy (D),

tężcowi (T) i krztuścowi (P) zawiera dwa

toksoidy – błoniczy i tężcowy, adsorbowane na

wodorotlenku glinu oraz antygen krztuścowy.

Składnik krztuścowy może zawierać zawiesinę

pełnych zabitych komórek

Bordetella Pertusis

lub izolowane, oczyszczone i inaktywowane

antygeny krztuścowe.



Choroba, której zapobiega – błonica, tężec,

krztusiec



Wskazania do szczepień – szczepienie przeciw

w/w chorobom jest jedynym najskuteczniejszym

sposobem zapobiegania



Przeciwwskazania do szczepień – ostre

choroby zakaźne, reakcja anafilaktyczna o

ciężkim przebiegu na poprzednią dawkę

szczepionki



Niepożądane odczyny poszczepienne – bardzo

rzadko występują poważniejsze reakcje

poszczepienne w postaci drgawek

gorączkowych, długotrwałego płaczu i

epizodów hipotonicznych (stan

szokopodobny, zapaść). Reakcje

neurologiczne w postaci ostrej encefalopatii

mogą pojawiać się z częstotliwością od 1 na

100000 do 1 na 1000 000 iniekcji

Szczepionka przeciw Poliomielitis



Rodzaje szczepionek:

- żywa, doustna (OPV)

- zabita (IPV)

W obu tych formach szczepionka może

mieć postać:

Monowalentną (zawierającą jeden typ

wirusa)

Biwalentną (zawierającą 2 typy wirusa)

Poliwalentną (zawierającą 3 typy

wirusa)



Choroba, której szczepionka zapobiega –

Poliomielitis

(zapalenie rogów przednich

rdzenia) – zakażenie może przebiegać

bezobjawowo, jako zapalenie opon

mózgowo-rdzeniowych lub z porażeniami



Wskazania do szczepień – zgodnie z

kalendarzem szczepień



Przeciwwskazania – upośledzenie układu

odpornościowego, leczenie lekami

immunosupresyjnymi, ostra choroba

zakaźna



Niepożądane odczyny poszczepienne – przy

zastosowaniu szczepionki doustnej mogą

wystąpić zachorowania towarzyszące

szczepieniom

Szczepionka przeciw WZW typu B



W skład tej szczepionki wchodzi

powierzchniowy antygen HBs



Obecnie stosowana jest szczepionka

rekombinowana, w której antygen

HBs pochodzi z komórek drożdży,

gdzie jest produkowany metodą

rekombinacji genetycznej



Choroba, której szczepienie

zapobiega – wirusowe zapalenie

wątroby typu B



Przeciwwskazania – są ograniczone do

przeciwwskazań ogólnych, takich jak,

choroba, zwłaszcza przebiegająca z

gorączką, nadwrażliwość na składniki

szczepionki, nasilone odczyny

poszczepienne po poprzednich

dawkach szczepionki



Niepożądane odczyny poszczepienne –

u kilkunastu procent stwierdza się

odczyny miejscowe w postaci obrzęku,

zaczerwienienia, bolesności w miejscu

wstrzyknięcia.

Programy szczepień ochronnych

na świecie

W większości krajów Unii Europejskiej

dokonują się zmiany programów

szczepień w kierunku:



Przechodzenia na stosowanie zamiast

szczepionki OPV szczepionki IPV



Wdrożenia masowych szczepień

przeciwko Hib u niemowląt w schemacie

4 dawek



Rutynowego szczepienia DTPa w

schemacie 5 dawek



Masowego szczepienia przeciwko odrze,

śwince i różyczce



W zależności od lokalnej sytuacji

epidemiologicznej, w niektórych

krajach wprowadzane są szczepienia

przeciwko meningokokom (Wielka

Brytania, Belgia, Islandia,

Holandia) lub przeciwko

pneumokokom (Austria)



Wprowadzenie szczepień przeciwko

ospie wietrznej (Niemcy)



Szczepienia BCG w Europie –

szczepienia te prowadzą: Bułgaria,

Czechy, Estonia, Finlandia, Francja,

Grecja, Węgry, Irlandia, Łotwa,

Litwa, Malta, Norwegia, Polska,

Portugalia, Rumunia, Słowacja,

Słowenia, Szwecja (tylko w grupach

wysokiego ryzyka), Wielka Brytania



Szczepienia przeciwko błonicy,

tężcowi i krztuścowi – prowadzą

wszystkie kraje europejskie

Program szczepień w USA



Szczepionka przeciwko WZW typu B –

należy szczepić wszystkie dzieci

pomiędzy 0 a 18 r.ż.



Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi,

krztuścowi – należy szczepić dzieci w

wieku 2,4,6,15-18 m.ż., w wieku 4-6 lat



Szczepionka przeciwko odrze, śwince i

różyczce – należy szczepić dzieci w

wieku 12-15 m.ż. I 4-6 lat



Szczepionka przeciwko ospie wietrznej –

należy szczepić dzieci w wieku 12-18

m.ż.



Szczepionka przeciwko

poliomyelitis

–

należy szczepić dzieci w wieku 2,4,6-

18 m.ż., 4-6 lat



Szczepionka przeciwko

Haemophilus

influenzae

typu b – należy szczepić

dzieci w wieku 2,4,6,12-15 m.ż.



Szczepionka przeciwko grypie – należy

szczepić dzieci w wieku 6-23 m.ż.



Szczepionka przeciwko

Streptococcus

pneumoniae

– należy szczepić dzieci w

wieku 2,4,6,12-15 m.ż.



Szczepionka przeciwko wzw typu A –

należy szczepić dzieci powyżej 2 r.ż.,

które zamieszkują tereny o

zwiększonej zapadalności na wzw

typu A



Szczepionka przeciwko

meningokokom – należy szczepić

dzieci od 2 r.ż. Z czynnikami ryzyka

oraz uwzględnić ryzyko zakażenia

wśród młodzieży szkół średnich

Najczęstsze przyczyny NOP

związane z błędami w

wykonywaniu szczepień



Zbyt dużo szczepionki podanej w jednej
dawce



Niewłaściwe miejsce lub droga podania



Użycie nieodpowiedniego rozpuszczalnika



Szczepionka niewłaściwie przygotowana
do użycia



Rozpuszczalnik szczepionki
zanieczyszczony



Zignorowanie przeciwwskazań do
szczepień

Document Outline