SYSTEMOWE
KONCEPCJE TRENINGU
SPORTOWEGO
Ewa Kubiszok
SYSTEMOWE
KONCEPCJE TRENINGU
SPORTOWEGO
Ewa Kubiszok
Trening sportowy :
• to systematyczne, stopniowe ćwiczenia
przygotowawcze dla doskonalenia się, nabycia
wprawy i zręczności w jakimś sporcie lub
zawodzie.
• w psychologii to ćwiczenia w celu uzyskania
optymalnej, względnie fizycznej lub umysłowej
sprawności
• pedagogika definiuje trening jako proces, który
planowe i systematyczne działanie ma
psychofizyczne możliwości sprawnościowe
osobnika doprowadzić do osiągania najwyższych
wyników w wybranej dziedzinie działalności.
• W teorii sportu definicja treningu
zmieniała się w miarę upływu lat. W
latach 30-tych trening sportowy
rozumiano jako proces nauczania i
doskonalenia techniki i taktyki oraz
kształtowania sprawności fizycznej. W
latach 60-tych rozumiano go jako
„wieloletni specjalnie zorganizowany
proces pedagogiczny, w ramach którego
zawodnik uczy się techniki i taktyki swojej
dyscypliny i doskonali ją kształtując
jednocześnie swoją sprawność fizyczną
oraz cechy wolicjonalne i osobowe”.
• Obecnie wg. Ulatowskiego jest to” proces
specjalizacji sportowej, który nie naruszając
harmonijnego rozwoju zawodnika zmierza do
maksymalnego rozwinięcia tych jego cech
fizycznych, psychicznych i wychowawczych,
które zapewniają mu osiągnięcie najlepszego
wyniku”
• Wg.Januszewskiego trening sportowy to proces
naukowego i pedagogicznego postępowania,
który poprzez specjalną adaptację organizmu
prowadzi zawodnika do mistrzostwa
sportowego”
Wspomniana adaptacja dokonuje się dzięki
składowym szkolenia sportowego, do których
zalicza się:
• zbiór informacji o zawodniku,
• sprawność fizyczną,
• technikę,
• taktykę,
• przygotowanie psychiczne i teoretyczne,
• odnowę biologiczną,
• kontrolę trenerską,
• planowanie obciążeń treningowych i startowych.
Powyższe elementy tworzą tzw. rzeczową strukturę
treningu jako podsystemu w ogólnym systemie
szkoleniowym.
Współczesny świat sportu jest
atrakcyjną ofertą dla młodego
pokolenia. Sława, podróże, uznanie -
to atrakcyjne atrybuty kariery
sportowej. Ale czy każdy może to
osiągnąć? Niestety nie, chociaż w
pewnym sensie jest to w wielu
przypadkach możliwe. Nie wszyscy
jednak zdają sobie sprawę z ogromu
pracy i wysiłku jaki trzeba włożyć, by
choć trochę spełniły się jego
marzenia.
Każda działalność mająca na celu szeroko
rozumiane przekształcenie rzeczywistości (a
sport jest taką działalnością) musi być
rozpatrywana w sposób systemowy tzn.
uwzględniać wszelkie jej składowe, rodzaj ich
powiązań oraz sposób ich organizacji. Nie
inaczej jest ze szkoleniem sportowym. Jest
wszak ono bardzo złożone, wieloczynnikowym
procesem, a jego efektywność nie zależy
wprost od doskonałości któregoś z czynników
rozpatrywanego analitycznie. O pozytywnym
skutku decyduje doskonałość całości działań ,
funkcja wielu składowych procedur.
W takim ujęciu szkolenie sportowe jest
zorganizowaną i celowo uporządkowaną
działalnością, której celem jest przygotowanie
zawodników do uzyskania maksymalnych
wyników. Jest więc to swoisty system składający
się z szeregu składowych. Należą tu:
- podsystem prognozowania rozwoju
poszczególnych dyscyplin
- prognozowanie rozwoju wyników
- prognozowanie rozwoju i modelowanie przebiegu
indywidualnych karier i warunków nieodzownych
do osiągnięcia określonych wyników
- podsystem treningu, zawodów i odnowy
- podsystem kwalifikacji do sportu
- materialne warunki treningu, zawodów,
odnowy, badań naukowych
- poziom kadry szkoleniowej
Wszystkie te składowe są wzajemnie ściśle
powiązane.
Każdy z tych czynników jest na tyle złożony,
iż sam tworzy skomplikowany układ.
Jednak w procesie szkolenia między tymi
układami zachodzą złożone relacje,
optymalizacja których ma istotne
znaczenie dla efektywności samego
szkolenia. Z układów tych można
zbudować już cały system szkolenia
sportowego.
Rys. System szkolenia sportowego.
podsystem kwalifikacji do
sportu, doboru i selekcji
podsystem treningu,
zawodów (współzawo -
dnictwa) i odnowy
podsystem infrastruktury i
materialnego
zabezpieczenia szkolenia
sportowego
podsystem poziomu wiedzy
kadry szkoleniowej
(nauczycieli wf,
instruktorów, trenerów)
wynik sportowy
podsystem prognozowania:
- rozwoju dyscyplin sportu,
- rozwoju wyników
sportowych
- rozwoju i modelowania
karier sportowych
oddziaływanie
środowiska
Centralne miejsce w tym systemie
zajmuje podsystem treningu,
współzawodnictwa (zawodów)
oraz odnowy.
Równolegle funkcjonuje określony ciąg
współzawodnictwa, który powinien
pozostawać w ścisłym związku z rytmem
treningu i uwzględniać biologiczne
możliwości ustroju.
Cykl zawodów z jednej strony jest środkiem
kontroli poziomu przygotowania, z
drugiej natomiast sam stanowi bardzo
skuteczny środek treningowy, szczególnie
w odniesieniu do zawodników
reprezentujących najwyższy poziom
mistrzostwa sportowego.
Ważne znaczenie ma tu także
właściwa organizacja procesów
odnowy biologicznej i psychicznej,
wiążąc fazy pracy i wypoczynku.
SYSTEM ZAWODÓW
SYSTEM TRENINGU
PLANOWANIE
TRENINGU
REALIZACJA
TRENINGU
KALENDARZ STARTÓW
W
y-
zn
a
-
cz
a
-
n
ie
m
e
-
to
d
W
y-
zn
a
-
cz
a
-
n
ie
n
o
r
m
O
kr
e
śl
a
-
n
ie
śr
o
-
d
kó
w
W
y-
ko
-n
a
n
i
e
p
la
n
u
Ko
n
t
ro
la
st
a
n
u
o
rg
a
-
n
iz
m
u
A
n
a
-
liz
a
o
b
ci
ą
że
ń
Z
a
-
w
o
d
y
ko
n
t
ro
ln
e
Z
a
-
w
o
d
y
w
p
ro
w
a
d
za
ją
ce
Z
a
-
w
o
d
y
se
le
kc
y
j
n
e
Z
a
-
w
o
d
y
p
ri
o
r
y
te
t
o
w
e
KOREKTA PLANU TRENINGOWEGO
SYSTEM ODNOWY
METODY BIOMEDYCZNE
MET.PSYCHO-PEDAGOGICZNE
W
Y
N
I
K
S
P
O
R
T
O
W
Y
O
D
D
Z
I
Ł
Y
W
A
N
I
E
O
T
O
C
Z
E
N
I
A
Rys. SCHEMAT STRUKTURY PODSYSTEMU TRENINGU, ZAWODÓW I ODNOWY.
Wiąże on się ściśle z procesem
treningu, z jego
intensyfikacją : operuje
biomedycznymi i psycho-
pedagogicznymi grupami
środków oddziaływania
Wyjściowe (podstawowe)
funkcje podsystemu treningu,
zawodów i odnowy powinny
wynikać z informacji
otrzymywanych z
prognozowania.
Prognozowanie jest naukowym
przewidywaniem rozwoju zjawiska,
opartym na poznanych i racjonalnych
prawidłowościach, przy zastosowaniu
systemowej metody analizy problemu.
Prognozy opisujące kierunki rozwoju
sportu i tempo poprawy wyników
wyznaczają jednocześnie zadania dla
treningu. Związane jest to m.in. z
analizą czynników determinujących
rozwój osiągnięć, których
konsekwencją są tzw.modele
mistrzostwa sportowego..
Jest to również proces formułowania
modelu jutra, wykorzystywanie
którego zachodzi w procesie
planowania, organizacji i kierowania
ruchem sportowym oraz metoda
uzyskiwania informacji, wiedzy i
oceny zbieranych informacji.
Prognozowanie zawsze wyprzedza
tworzenie programów i planów.
Sporządzamy je uwzględniając
przesłanki wynikające z
prognozowania.
Podsystem kwalifikacji do sportu, czyli
doboru i selekcji, uwzględnia różnorakie
rozwiązania i działania, które zakładają
dobór do uprawiania określonej
dyscypliny potencjalnie najlepszych
kandydatów, rokujących osiągnięcie w
przyszłości najwyższych wyników.
Selekcja ma charakter dynamiczny,
ulega stałej modyfikacji i doskonaleniu,
stosownie do postępów nauki i
doświadczeń praktyki.
Dobór kandydatów do
poszczególnych dyscyplin sportu
opierać się musi na znajomości
potrzeb jakie dzisiaj stawiają
określone dyscypliny sportowe
przed uprawiającymi je
osobnikami, i jakie będą stawiały
jutro. Prognozy rozwojowe i
„modele mistrzów” są więc
punktami wyjścia do opracowania
kryteriów selekcyjnych.
W procesie selekcji sportowej
istotną rolę odgrywają nie tylko
zjawiska biologiczne. Olbrzymi
wpływ na efektywność tego
procesu wywierają również
czynniki społeczne.
Uczestnictwo w sporcie jest
bowiem dobrowolne.
Wybór kandydatów do treningu odbywa się:
- drogą naturalną – do grup szkoleniowych
przyjmuje się wszystkich
zainteresowanych, z założeniem
dobrowolnej rezygnacji
- intuicyjnie – na podstawie doświadczeń,
wiadomości fachowych i praktyki, trener
znając specyfikę danej dyscypliny wyłania
najlepszych
- poprzez kierowanie pewnym zespołem i
wyznaczeniu uczestnikom cech „mistrza” ,
dążenie do tego celu i w wyniku selekcji
pozostają najlepsi.
Kryteriami doboru zawodników do uprawiania
poszczególnych dyscyplin sportowych jest:
1.Stan zdrowia – badania lekarza specjalisty stanowią
podstawę wszelkich następnych przedsięwzięć.
Zawodnika obowiązują ogólne badania lekarskie,
badania podmiotowe i przedmiotowe, próby
wysiłkowe i badania dodatkowe.
2.Budowa somatyczna – masa i wysoko ciała, typ
budowy.
3.Uzdolnienia ruchowe – zdolność zawodnika do
szybkiego i trwałego uczenia się ruchów oraz
umiejętność tworzenia nowych układów.
4.Sprawnoc fizyczna – zdolność wykorzystania
potencjału podstawowych cech motorycznych.
5.Dyspozycje psychiczne – odporność psychiczna,
motywacje, ambicje, optymalny poziom
zrównoważenia w sytuacjach wymagających
mobilizacji, poczucie odpowiedzialności,
nastawienie na sukces.
6.Wiek – wiek kalendarzowy, nie zawsze
odpowiada wiekowi rozwojowemu, należy
stosować standardy wieku rozwojowego
posługując się miarami:
- wieku szkieletowego
- wieku wtórnych cech płciowych
- wieku morfologicznego
7.Wiek sportowy - to najbardziej kompleksowy
wskaźnik, w którym uwidocznione są
predyspozycje rozwojowe oraz stopnie
wykorzystania nabytych sprawności i
umiejętności . Ważnych informacji
selekcyjnych dostarcza obserwacja tempa
przyrostu wyników.
Posiadanie warunków biologicznych
umożliwiających uzyskiwanie wielkich
wyników sportowych nie kwalifikuje
automatycznie danego osobnika na
mistrza. Musi on mieć odpowiednią
motywację aby podjąć intensywny,
wymagający dużego zaangażowania
własnych sił i czasu, trening.
Konieczne jest również uwzględnienie
stopnia psychicznej gotowości do startu
w zawodach, igrzyskach czy
mistrzostwach.
Skuteczne funkcjonowanie systemu zależne
jest w dużym stopniu od stanu liczebnego
i poziomu kadry prowadzącej szkolenie.
Wszechstronna wiedza ogólna i
specjalistyczna, stale nowelizowana, jest
koniecznym atrybutem kierowania
procesem szkolenia tak w aspekcie
koncepcji, jak i technologii (trening, opieka
lekarska, odnowa, organizacja).
Wiadomo bowiem, że od pedagogicznego
przygotowania trenera w dużym stopniu
zależy efektywność procesu którym on
kieruje.
Konieczny jest więc precyzyjnie
zorganizowany ciąg permanentnego
dokształcania trenerów jako cykle
zajęć oraz czynne uczestnictwo w
zespołach badawczych. Bez takiego
intensywnego treningu trenerów nie
można oczekiwać utrzymania się na
wysokim poziomie efektywności
całego systemu szkolenia
sportowego.
W ramach tzw. materialnych warunków
szkolenia uwzględniamy
m.in. urządzenia,
przyrządy, sprzęt, pomoce dydaktyczne,
narzędzia pomiarowe, różnej formy trenażery,
wyposażenie gabinetów odnowy, gabinetów
metodycznych itp… Wywierają one, bezpośredni
wpływ na efekt treningu sportowego a także na
organizację całego systemu szkolenia.
Nieodzowne są kompleksy obiektów sportowych
usytuowanych w pobliżu miejsc zamieszkania
zawodników, a także specyficznych warunków
geoklimatycznych (ośrodki wysokogórskie i
nadmorskie, których warunki środowiskowe,
działając równolegle z określonymi bodźcami
treningowymi, przyśpieszają rozwój mistrzostwa
sportowego).
•
warunki klimatyczne
•
temperatura otoczenia
•
wysokość n.p.m
•
warunki morfologiczne
•
wiek
•
płeć
•
stan zdrowia
•
dieta
•
warunki organizacyjne
•
infrastruktura
•
warunki bytowe
•
warunki nauki i pracy
zawodników oraz ich
trenerów
•
sposób i poziom
finansowania
•
warunki demograficzne
•
środowisko
miejskie/wiejskie
•
wzorce społeczne i
tradycje
•
styl życia
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
WPŁYWAJĄCE NA WYNIK
SPORTOWY
modyfikatory naturalne
modyfikatory kulturowe
czynniki biogeograficzne
czynniki społeczno-
ekonomiczne
Wynik sportowy:
Jest celem treningu, ale równocześnie i
procesem mającym za zadanie rozwój
zawodnika. Z tego względu jest
rozumiany jako przebieg i efekt
treningu realizowanego w
poszczególnych gałęziach sportu.
Wyraża on poziom (wrodzonych i
nabytych) predyspozycji jednostki, które
umożliwiają proces (realizowanie)
działalności sportowej na najwyższym
poziomie.
Innymi słowy, wynik sportowy jest końcowym
przejawem możliwości biologicznych
sportowca dlatego obejmuje:
• predyspozycje wrodzone, które maja
charakter cech wewnętrznych i
zewnętrznych organizmu. Za
pośrednictwem aktywności ruchowej
niektóre z predyspozycji aktywizują się i
rozwijają w najwyższą jakość określaną
jako talent.
• wpływy środowiska naturalnego i
społecznego, które warunkują rozwój
jednostki i jej wrodzonych predyspozycji
wśród których znaczną rolę odgrywają
warunki materialne i możliwości czasowe,
które mają związek z jakością rozwoju
motorycznego jednostki
• wpływ procesu treningowego, który
stanowi długotrwałe świadome działanie
obciążeń treningowych i startowych
podzielonych na odpowiednie etapy.
Objętość i intensywność treningu na
poszczególnych etapach szkolenia
sportowego dostosowana jest do stażu
zawodniczego sportowca.
Wpływy czynników dziedzicznych,
środowisko naturalne i społeczne oraz
trening sportowy tworzą całość,
wzajemnie się warunkują i uzupełniają.
Rys. Wynik sportowy jako efekt długotrwałej adaptacji.
Predyspozycje
wrodzone
morfologiczne fizjologiczne
psychologiczne
wpływ środowiska zewnętrznego, pozasportowego
Trening sportowy
WYNIK
SPORTOWY
Podejście systemowe opiera się na tezie, że wynik
sportowy jest zdeterminowany określonym
zespołem czynników, które są w pewien sposób
usystematyzowane, pozostają ze sobą we
wzajemnych relacjach i co najważniejsze,
przejawiają się w jego poziomie.
Rys. Schemat struktury
wyniku sportowego.
WYNIK
SPORTOWY
WYNIK
SPORTOWY
Poziom
czynników
somatycznych
Zakres
parametrów
technicznych
Zakres
czynników
osobowościowyc
h
Zakres
parametrów
taktycznych
Poziom parametrów
kondycyjnych
W = f (X
1
, Y
j
)
gdzie
W - wynik sportowy
X
1
- cechy na które można oddziaływać np..
zdolności kondycyjne, technika ruchu lub
taktyka,
Y
j
- cechy na które nie mamy wpływu
(uwarunkowania genetyczne np.. wysokość
ciała)
System szkolenia sportowego funkcjonuje
zawsze w konkretnym środowisku
społecznym. Wywiera ono wpływ na
przebieg procesu, stwarzając określone
ułatwienia lub przeszkody, zgłaszając
potrzeby, formułując opinie i oceny. Wysoka
efektywność systemu nie zależy wprost od
doskonałości poszczególnych jego
składowych. Jest rezultatem optymalnych
powiązań funkcji składowych i przejawia się
w sposób kompleksowy.
Tak więc ujmując szkolenie sportowe jako
celowo zorganizowany proces dający się
analizować w funkcji czasu, musimy
wszelkie zjawiska w jego przebiegu
rozpatrywać w sposób systemowy, logicznie
ze sobą powiązany. Tylko wówczas możemy
oczekiwać rozwiązań spełniających zasadę
optymalizacji strategicznie rozumianej drogi
do mistrzostwa.
LITERATURA :
1.„
Podstawy teorii treningu sportowego” Sozański
H., AWF W-wa 1995
2. „Elementy teorii, metodyki diagnozowania i
optymalizacji procesu treningu sportowego”
Ryguła I., AWF K-ce 2000
3
. www.plock.edu.pl
4
.
www.orlikowski.now.pl/pliki/zdjecia/awf_opracowa
nia/
TEORIA%20TRENINGU%20SPORTOWEGO.doc
.
koniec