Osobowość a spójność i 

integracja zachowania

Główne tendencje we współczesnej 

psychologii osobowości

●

Osobowość to 

układ dyspozycji

–

cecha

–

czynnik

–

założenie znacznej międzysytuacyjnej i międzyczasowej 

spójności zachowania

●

Osobowość jako 

system mechanizmów 

psychologicznych

–

skupienie na dynamicznej zmienności zachowania

–

potrzeby, wartości, normy

–

pojęcie Ja – Obraz samego siebie

–

Procesy kontroli i samoregulacji – człowiek jako byt 

sprawczy

Obraz własnej osoby

●

Podstawowe źródło integracji zachowania

●

Podejście klasyczne:

obraz Ja jako całościowa reprezentacja fizycznych, 

psychologicznych i społecznych właściwości

●

Podejście współczesne:

Ja jako przesłanka zachowania, Ja w działaniu

–

dynamiczna zmienność roboczych reprezentacji siebie

–

motywacyjne funkcje Ja

–

Ja w interakcji społecznej

–

wpływ Ja na przetwarzanie informacji

Fundamentalne pytanie:

Czy ludzkie zachowania są na tyle 

spójne żeby mówić o stalej 

strukturze osobowości?

SYTUACJONIZM

●

Tradycja behawioryzmu

–

zachowanie jako efekt działania konfiguracji bodźców

–

rola ubiegłych doświadczeń 

●

Tradycja psychologii społecznej

–

rola złożonych konfiguracji czynników psychospołęcznych 

w wyzwalaniu zachowania

–

znaczenie procesów konstruowania poznawczego

●

“Potęga sytuacji” – przykłady badań

–

badania Schwartza i Clore'a nad wpływem pogody na 

zadowolenie z życia

–

badania Milgrama nad posłuszeństwem

–

kontekst a efektywność przekazu perswazyjnego 

–

badania Ascha nad konformizmem

–

Skuteczność technik wpływu społecznego 

PERSONALIZM

●

Człowiek posiada względnie ztałe i ogólne 

właściwości, które przejawiają się w szerokim 

spektrum zachowania

●

Zachowanie można przewidywać na podstawie

–

przeszłego zachowania

–

pomiarów natężenia posiadanych cech

●

Ale czy zachowanie cechuje się na tyle dużym 

stopniem stałości?

Dwa sposoby postawienia pytania:

●

Jaki udział w wyjaśnianiu 

wariancji 

zachowania

 mają czynniki osobowościowe a 

jaki sytuacyjne? (analiza wariancji)

●

Na podstawie czego jesteśmy w stanie 

przewidzieć zachowanie

?

Pojęcie spójności zachowania

1. 

stabilność w czasie

, powtarzalność (stability, 

consistency over time)

2.

międzysytuacyjna spójność zachowania

 (cross-

situational consistency)

3. 

zgodność zachowania z postawą

, normą, 

wartością (attitude – behavior consistency)

4. 

spójność poznawcza

 (cognitive consistency)

Krytyka dyspozycjonizmu

●

Stanowisko Waltera Mischela

●

Wyniki badań nad związkiem postaw z zachowaniem

–

badania Newcomba nad wskażnikami ekstrawersji u 

młodzieży trudnej

–

badania Harthorne'a i Maya nad uczciwością

–

Badania Searsa nad zależnościa emocjonalną

wykazywały:
słabe korelacje pomiędzy różnymi wśkaźnikami 

behavioralnymi danej cechy osobowości (0,1 - 0,2)

słabe korelacje między kwestionariuszami służącymi 

pomiarowi danej cechy osobowości a zachowaniem 

(wskaźnikiem cechy) (0,2 – 0,3)

Wnioski z reanaliz Mischela

●

sytuacyjna specyficzność reagowania

●

ograniczona przewidywalność zachowania z pomiaru cech

●

pewne właściwości osobowości mogą być zależne od 

zmiennych sytuacyjnych (np. zdolność do odraczania 

gratyfikacji u dzieci a widoczność nagród)

...ale skąd to powszechne przekonanie o posiadaniu stałych 

dyspozycji...

(bo z jednej strony obiektywnie silny wpływ sytuacji, z 

drugiej powszechna skłonność do przeceniania wpływu 

dyspozycji)

Naiwny dyspozycjonizm – przejawy

●

Spontaniczne używanie kategorii cechy do opisu 

innych

●

Podstawowy błąd atrybucji

●

Przecenianie możliwości przewidywania zachowania 

ludzi

●

Nadmierna pewność własnych sądów o dyspozycjach 

tzw. Iluzja wywiadu

Naiwny dyspozycjonizm - przyczyny

●

Kulturowo ugruntowana koncepcja osoby jak bytu sprawczego i społecznie 

przewidywalnego

–

odpowiedzialność jednostki za własne czyny (moralność, religia, prawo)

–

tendencja do traktowania spójności jako wartości pozytywnej

●

Człowiek jako figura na tle

–

rola czynników percepcyjnych – przyczyn zachowania szukamy w figurze a nie w 

tle

–

asymetria perspektyw aktora i obserwatora

●

Łatwy dostęp do określonych narzędzi językowych i schematów 

poznawczych

–

“język cech”

–

ukryte teorie osobowości

–

stereotypy społeczne

●

Zniekształcenia w rodzaju danych o osobie

–

tendencja do silnego efektu pierwszeństwa przy tworzeniu sądów o ludziach

–

ograniczony dostęp do zachowań innych ludzi

–

często podstawą wiedzy o innych jest to co mówią o sobie a nie jak się 

zachowują

–

 Dostosowywanie się ludzi do naszych oczekiwań

Próby rozwiązania problemu 

niezadowalającej spójności zachowania

1. spójność zachowania a nomotetyczne i i diograficzne 

podejścia do osobowości (Bem i Allen)

spójność zachowania istnieje ale dotyczy tylko niektórych cech

2. personalna spójność zachowania jako meta-cecha 

osobowości: pragmatycy versus pryncypialiści (Snyder)

spójność jest wałaściwością osobowości i od tego jaki kto jest 

zależy na ile spójne jest zachowanie

3. czynnik metodologiczny – predykcja pojedynczego 

zachowania czy wzorca zachowań (miara zagragowana; 

Epstein)

związek cechy z zachowaniem silniejszy  gdy badamy całą 

gamę zachowań a nie pojedyncze zachowanie