Szczepionki

Szczepionki

zawierające

zawierające

żywe drobnoustroje

żywe drobnoustroje

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Czynnik etiologiczny –

Czynnik etiologiczny –

Mycobacterium

Mycobacterium

tuberculosis

tuberculosis



kształt – pałeczka (0,4 x 3

kształt – pałeczka (0,4 x 3

μ

μ

m)

m)



właściwości

właściwości

•

bakterie tlenowe

bakterie tlenowe

•

nie wytwarzają zarodników

nie wytwarzają zarodników

•

trudno się barwią, po zabarwieniu odporne na odbarwianie

trudno się barwią, po zabarwieniu odporne na odbarwianie

mieszaniną HCl i EtOH („prątki kwasoodporne”)

mieszaniną HCl i EtOH („prątki kwasoodporne”)

•

namnażają się wewnątrzkomórkowo (komórki żerne)

namnażają się wewnątrzkomórkowo (komórki żerne)

•

po pierwotnym zakażeniu nie są eliminowane z organizmu

po pierwotnym zakażeniu nie są eliminowane z organizmu

•

rozprzestrzeniają się poprzez układ limfatyczny i krwionośny

rozprzestrzeniają się poprzez układ limfatyczny i krwionośny

•

rosną na podłożach wzbogaconych zawierających żółtko jaja

rosną na podłożach wzbogaconych zawierających żółtko jaja

kurzego, surowicę zwierzęcą lub wyciągi tkankowe

kurzego, surowicę zwierzęcą lub wyciągi tkankowe

•

są odporne na wysychanie

są odporne na wysychanie



droga przenoszenia: oddechowa, pokarmowa

droga przenoszenia: oddechowa, pokarmowa



chorobotwórcze dla człowieka, bydła i świnek morskich

chorobotwórcze dla człowieka, bydła i świnek morskich

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Gruźlica

Gruźlica



gruźlica płuc

gruźlica płuc



gruźlica pozapłucna

gruźlica pozapłucna

•

gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

•

gruźlicze zapalenie mózgu

gruźlicze zapalenie mózgu

•

gruźlica opłucnej

gruźlica opłucnej

•

gruźlica nerek

gruźlica nerek

•

gruźlica nadnerczy

gruźlica nadnerczy

•

gruźlica kości i stawów

gruźlica kości i stawów

•

gruźlica obwodowych węzłów chłonnych

gruźlica obwodowych węzłów chłonnych

•

gruźlica rozsiana

gruźlica rozsiana



objawy – zmęczenie, osłabienie, utrata masy ciała,

objawy – zmęczenie, osłabienie, utrata masy ciała,

przewlekły kaszel i krwioplucie, martwica tkanki w

przewlekły kaszel i krwioplucie, martwica tkanki w

zaatakowanych narządach

zaatakowanych narządach

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia



2 miliardy ludzi jest zakażonych prątkiem gruźlicy

2 miliardy ludzi jest zakażonych prątkiem gruźlicy



rocznie stwierdza się 8 mln nowych zachorowań (w tym 1,5 mln

rocznie stwierdza się 8 mln nowych zachorowań (w tym 1,5 mln

dzieci)

dzieci)



i ok. 1,5 mln zgonów (w tym 500 tys. dzieci)

i ok. 1,5 mln zgonów (w tym 500 tys. dzieci)

Gruźlica jest najczęstszą przyczyną zgonów spośród

Gruźlica jest najczęstszą przyczyną zgonów spośród

wszystkich chorób zakaźnych !!!

wszystkich chorób zakaźnych !!!

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Żywe atenuowane szczepionki

Żywe atenuowane szczepionki



substancja czynna – atenuowany szczep

substancja czynna – atenuowany szczep

Mycobacterium bovis

Mycobacterium bovis



obecnie stosowanych jest kilkanaście podszczepów o różnej

obecnie stosowanych jest kilkanaście podszczepów o różnej

szczątkowej zjadliwości

szczątkowej zjadliwości

•

francuski

francuski

Pasteur 1173P2

Pasteur 1173P2

•

duński

duński

Copenhagen 1331

Copenhagen 1331

•

Praga 825

Praga 825

•

Madras

Madras

•

rosyjski

rosyjski

•

Glaxo 1077

Glaxo 1077

•

Tokyo 172

Tokyo 172

•

brazylijski

brazylijski

Moreau

Moreau

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Macierzysty atenuowany szczep

Macierzysty atenuowany szczep

Mycobacterium

Mycobacterium

bovis

bovis

otrzymany został w 1921 r. przez

otrzymany został w 1921 r. przez

Calmette’a i Guerina w Instytucie Pasteura we

Calmette’a i Guerina w Instytucie Pasteura we

Francji

Francji

(

(

Bacille Calmette-Guerin

Bacille Calmette-Guerin

– BCG)

– BCG)



sposób atenuacji – wielokrotne pasażowanie (231 pasaży,

sposób atenuacji – wielokrotne pasażowanie (231 pasaży,

13 lat)

13 lat)



otrzymany szczep

otrzymany szczep

•

niejednorodny bakteriologicznie

niejednorodny bakteriologicznie

•

trwale pozbawiony właściwości chorobotwórczych

trwale pozbawiony właściwości chorobotwórczych

•

zachowane właściwości antygenowe i alergogenne

zachowane właściwości antygenowe i alergogenne

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy



postać szczepionki – płynna

postać szczepionki – płynna



trwałość – 2 – 4 tygodnie

trwałość – 2 – 4 tygodnie



sposób podawania – doustnie

sposób podawania – doustnie



dawkowanie – 3 dawki (2, 4, 6 lub 3, 5, 7 dzień życia)

dawkowanie – 3 dawki (2, 4, 6 lub 3, 5, 7 dzień życia)



postać szczepionki – liofilizowana

postać szczepionki – liofilizowana



sposób przechowywania i trwałość

sposób przechowywania i trwałość

•

2 - 8

2 - 8

°

°

C, 1 rok

C, 1 rok

•

po rozpuszczeniu 4 godziny

po rozpuszczeniu 4 godziny

•

wrażliwa na światło

wrażliwa na światło



sposób podawania – śródskórnie

sposób podawania – śródskórnie



dawkowanie – 4 dawki (1 doba po urodzeniu, 12 m.ż., 7 r.ż.,

dawkowanie – 4 dawki (1 doba po urodzeniu, 12 m.ż., 7 r.ż.,

12 r.ż.)

12 r.ż.)

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Skuteczność szczepionki (badania laboratoryjne)

Skuteczność szczepionki (badania laboratoryjne)



brak testu laboratoryjnego pozwalającego na ocenę

brak testu laboratoryjnego pozwalającego na ocenę

poziomu odporności wzbudzanej przez szczepionkę BCG

poziomu odporności wzbudzanej przez szczepionkę BCG



siła immunogenna szczepionki mierzona jest pośrednio –

siła immunogenna szczepionki mierzona jest pośrednio –

pomiar działania alergogennego za pomocą testu

pomiar działania alergogennego za pomocą testu

tuberkulinowego

tuberkulinowego

test tuberkulinowy

test tuberkulinowy

– test mierzący reakcję zapalną skóry na

– test mierzący reakcję zapalną skóry na

wprowadzoną tuberkulinę

wprowadzoną tuberkulinę

•

stara tuberkulina Kocha – poddany działaniu wysokiej temperatury

stara tuberkulina Kocha – poddany działaniu wysokiej temperatury

6 – 8 tygodniowy przesącz hodowli

6 – 8 tygodniowy przesącz hodowli

Mycobacterium tuberculosis

Mycobacterium tuberculosis

na

na

pożywce bulionowo-glicerolowej z peptonem

pożywce bulionowo-glicerolowej z peptonem

•

tuberkulina PPD-S – oczyszczona pochodna białkowa, zawiera tylko

tuberkulina PPD-S – oczyszczona pochodna białkowa, zawiera tylko

materiał prątkowy, bez składników podłoża

materiał prątkowy, bez składników podłoża

•

tuberkulina PPD-RT-23 – tuberkulina PPD, Tween 80

tuberkulina PPD-RT-23 – tuberkulina PPD, Tween 80

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy

Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy



działanie testu oparte jest na odmiennej reakcji na tuberkulinę osoby

działanie testu oparte jest na odmiennej reakcji na tuberkulinę osoby

chorej lub z przebytą gruźlicą i osoby zdrowej

chorej lub z przebytą gruźlicą i osoby zdrowej

•

osoba chora lub z przebytą gruźlicą – po śródskórnym podaniu tuberkuliny

osoba chora lub z przebytą gruźlicą – po śródskórnym podaniu tuberkuliny

reakcja zapalna w miejscu podania po 72 godz. (obrzęk, stwardnienie,

reakcja zapalna w miejscu podania po 72 godz. (obrzęk, stwardnienie,

rumień)

rumień)

•

osoba zdrowa – brak zmian skórnych

osoba zdrowa – brak zmian skórnych



podanie szczepionki BCG również powoduje po pewnym czasie

podanie szczepionki BCG również powoduje po pewnym czasie

reakcję skórną na podaną tuberkulinę

reakcję skórną na podaną tuberkulinę

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy

Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy



siła wywoływanej przez szczepionkę „alergii tuberkulinowej” nie

siła wywoływanej przez szczepionkę „alergii tuberkulinowej” nie

jest proporcjonalna do siły indukowanej przez nią odporności

jest proporcjonalna do siły indukowanej przez nią odporności



„

„

alergia tuberkulinowa” – nadwrażliwość typu późnego na białka

alergia tuberkulinowa” – nadwrażliwość typu późnego na białka

prątka

prątka

•

reakcja z dominacją odpowiedzi typu komórkowego

reakcja z dominacją odpowiedzi typu komórkowego

•

jest wynikiem działania limfocytów Th1, które poprzez wydzielane cytokiny

jest wynikiem działania limfocytów Th1, które poprzez wydzielane cytokiny

aktywują limfocyty Tc i makrofagi

aktywują limfocyty Tc i makrofagi



kontakt z antygenami prątka indukuje powstanie swoistej

kontakt z antygenami prątka indukuje powstanie swoistej

odpowiedzi immunologicznej zarówno komórkowej jak i humoralnej

odpowiedzi immunologicznej zarówno komórkowej jak i humoralnej



wygasanie „alergii tuberkulinowej” – podstawa do rewakcynacji –

wygasanie „alergii tuberkulinowej” – podstawa do rewakcynacji –

nie jest równoznaczne z zanikaniem odporności

nie jest równoznaczne z zanikaniem odporności

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Skuteczność szczepionek (badania epidemiologiczne)

Skuteczność szczepionek (badania epidemiologiczne)



chronią przed zachorowaniem na gruźlicę wywoływanym pierwotną

chronią przed zachorowaniem na gruźlicę wywoływanym pierwotną

infekcją

infekcją



nie wpływają na rozwój gruźlicy popierwotnej

nie wpływają na rozwój gruźlicy popierwotnej



nie chronią przed zachorowaniem w wyniku superinfekcji

nie chronią przed zachorowaniem w wyniku superinfekcji



brak pewności co do czasu trwania odporności poszczepiennej

brak pewności co do czasu trwania odporności poszczepiennej



duże

rozbieżności

w

wynikach

badań

epidemiologicznych

duże

rozbieżności

w

wynikach

badań

epidemiologicznych

prowadzonych w różnych krajach

prowadzonych w różnych krajach

•

USA – 80% skuteczności

USA – 80% skuteczności

•

Wielka Brytania – 75% skuteczności

Wielka Brytania – 75% skuteczności

•

Polska – 65% skuteczności

Polska – 65% skuteczności

•

Indie – 0% skuteczności

Indie – 0% skuteczności



znaczne różnice w skuteczności zapobiegania różnym postaciom

znaczne różnice w skuteczności zapobiegania różnym postaciom

choroby

choroby

•

gruźlica płuc – 50% skuteczności

gruźlica płuc – 50% skuteczności

•

rozsiane postacie gruźlicy – 75 – 90% skuteczności

rozsiane postacie gruźlicy – 75 – 90% skuteczności

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Bezpieczeństwo szczepionek

Bezpieczeństwo szczepionek



bezpieczne – szczepy trwale pozbawione zjadliwości

bezpieczne – szczepy trwale pozbawione zjadliwości



niepożądane odczyny poszczepienne

niepożądane odczyny poszczepienne

•

długo gojące się owrzodzenia w miejscu szczepienia

długo gojące się owrzodzenia w miejscu szczepienia

•

ropne zapalenie węzłów chłonnych

ropne zapalenie węzłów chłonnych

•

zapalenie kości

zapalenie kości

•

ogólny rozsiew BCG

ogólny rozsiew BCG

w Polsce NOP u 0,2

w Polsce NOP u 0,2

‰ zaszczepionych, w tym 52,9% - zmiany miejscowe

‰ zaszczepionych, w tym 52,9% - zmiany miejscowe



częstość występowania NOP uzależniona od

częstość występowania NOP uzależniona od

•

podszczepu BCG

podszczepu BCG

•

technologii produkcji (zalecany system „szczepu siewnego”)

technologii produkcji (zalecany system „szczepu siewnego”)

•

żywotności szczepionki (liczby żywych i martwych prątków w 1 dawce)

żywotności szczepionki (liczby żywych i martwych prątków w 1 dawce)

•

dawki szczepionki

dawki szczepionki

•

wieku

wieku

•

czynników osobniczych np..rasy

czynników osobniczych np..rasy

•

wykonania szczepienia

wykonania szczepienia

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Bezpieczeństwo szczepionek

Bezpieczeństwo szczepionek



przeciwwskazania do szczepień

przeciwwskazania do szczepień

•

pierwotne i wtórne niedobory odporności

pierwotne i wtórne niedobory odporności

•

dodatni odczyn tuberkulinowy

dodatni odczyn tuberkulinowy

•

choroby nowotworowe (białaczka, chłoniak)

choroby nowotworowe (białaczka, chłoniak)

•

przyjmowanie leków immunosupresyjnych

przyjmowanie leków immunosupresyjnych

•

ciąża

ciąża

•

w przypadku noworodków – choroba matki

w przypadku noworodków – choroba matki

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek – kontrola

Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek – kontrola

jakości

jakości



laboratorium referencyjne – Sekcja BCG Departamentu Kontroli

laboratorium referencyjne – Sekcja BCG Departamentu Kontroli

Jakości Statens Serum Institut w Kopenhadze

Jakości Statens Serum Institut w Kopenhadze



w Polsce – Zakład Badania Surowic i Szczepionek Państwowego

w Polsce – Zakład Badania Surowic i Szczepionek Państwowego

Zakładu Higieny

Zakładu Higieny



każda seria szczepionki BCG musi uzyskać certyfikat

każda seria szczepionki BCG musi uzyskać certyfikat



testy kontrolne

testy kontrolne

•

test jałowości

test jałowości

•

test termostabilności – liczba żywych prątków pozostająca po 28-dniowej

test termostabilności – liczba żywych prątków pozostająca po 28-dniowej

inkubacji w 37

inkubacji w 37

°

°

C (≥ 20% próbki przechowywanej w 4

C (≥ 20% próbki przechowywanej w 4

°

°

C)

C)

•

test żywotności – liczba żywych prątków w 1 mg szczepionki (≥ 3 mln)

test żywotności – liczba żywych prątków w 1 mg szczepionki (≥ 3 mln)

•

testy bezpieczeństwa – toksyczności, patogenności, resztkowej zjadliwości

testy bezpieczeństwa – toksyczności, patogenności, resztkowej zjadliwości

(wykonywane na świnkach morskich)

(wykonywane na świnkach morskich)

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Pomimo stosowania od ponad 80 lat szczepionki

Pomimo stosowania od ponad 80 lat szczepionki

BCG nie nastąpiło opanowanie gruźlicy

BCG nie nastąpiło opanowanie gruźlicy

Nadal trwają badania nad nowymi szczepionkami

Nadal trwają badania nad nowymi szczepionkami



właściwości nowej szczepionki

właściwości nowej szczepionki

•

skuteczność – ochrona osób nie zakażonych, zakażonych i

skuteczność – ochrona osób nie zakażonych, zakażonych i

szczepionych BCG przed chorobą rozwijającą się w wyniku

szczepionych BCG przed chorobą rozwijającą się w wyniku

pierwotnej infekcji, reaktywacji prątków gruźlicy i superinfekcji

pierwotnej infekcji, reaktywacji prątków gruźlicy i superinfekcji

•

bezpieczeństwo – możliwość stosowania u osób z niedoborami

bezpieczeństwo – możliwość stosowania u osób z niedoborami

odporności

odporności

•

brak alergii tuberkulinowej

brak alergii tuberkulinowej

•

trwałość

trwałość

•

łatwość stosowania

łatwość stosowania

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy



przeszkody w opracowaniu nowej szczepionki

przeszkody w opracowaniu nowej szczepionki

•

niedostateczne poznanie mechanizmów odporności indukowanych

niedostateczne poznanie mechanizmów odporności indukowanych

przez zakażenie

przez zakażenie

Mycobacterium tuberculosis

Mycobacterium tuberculosis

•

polimorfizm odpowiedzi immunologicznej zależny od czynników

polimorfizm odpowiedzi immunologicznej zależny od czynników

genetycznych, środowiskowych oraz fazy choroby

genetycznych, środowiskowych oraz fazy choroby

•

brak dobrego zwierzęcego układu modelowego

brak dobrego zwierzęcego układu modelowego

•

konieczność długotrwałych badań klinicznych na dużych grupach

konieczność długotrwałych badań klinicznych na dużych grupach

ludzi w celu wyselekcjonowania uniwersalnych mechanizmów

ludzi w celu wyselekcjonowania uniwersalnych mechanizmów

odpowiedzi immunologicznej

odpowiedzi immunologicznej

•

przeszkody natury etycznej – grupa kontrolna nie może być

przeszkody natury etycznej – grupa kontrolna nie może być

szczepiona

szczepiona

Szczepionki przeciwko gruźlicy

Szczepionki przeciwko gruźlicy



kierunki badań nad nowymi szczepionkami

kierunki badań nad nowymi szczepionkami

•

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące IFN-

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące IFN-

γ

γ

stymulujący

stymulujący

makrofagi

makrofagi

•

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące listeriolizynę

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące listeriolizynę

stymulującą limfocyty Tc

stymulującą limfocyty Tc

•

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące antygeny

szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące antygeny

M.

M.

tuberculosis

tuberculosis

•

szczepionki

zawierające

atenuowany

szczep

szczepionki

zawierające

atenuowany

szczep

Mycobacterium

Mycobacterium

tuberculosis

tuberculosis

•

szczepionki zawierające prątki saprofityczne

szczepionki zawierające prątki saprofityczne

M. microti

M. microti

,

,

M. habana

M. habana

,

,

M.

M.

vaccae

vaccae

czy

czy

M. smegmatis

M. smegmatis

nadprodukujące antygeny

nadprodukujące antygeny

M. tuberculosis

M. tuberculosis

•

szczepionki podjednostkowe

szczepionki podjednostkowe

•

szczepionki DNA

szczepionki DNA

•

szczepionki wektorowe wykorzystujące wirus

szczepionki wektorowe wykorzystujące wirus

vaccinia

vaccinia

lub atenuowane

lub atenuowane

szczepy

szczepy

Salmonella

Salmonella

Szczepionki

Szczepionki

zawierające zabite

zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Właściwości szczepionek

Właściwości szczepionek



zawierają drobnoustroje pozbawione całkowicie właściwości

zawierają drobnoustroje pozbawione całkowicie właściwości

chorobotwórczych (inaktywowane)

chorobotwórczych (inaktywowane)



są mniej immunogenne od szczepionek atenuowanych i

są mniej immunogenne od szczepionek atenuowanych i

bardziej immunogenne od szczepionek podjednostkowych

bardziej immunogenne od szczepionek podjednostkowych

•

obecność wielu antygenów

obecność wielu antygenów

•

brak zdolności do namnażania się w organizmie

brak zdolności do namnażania się w organizmie

•

skrócony czas obecności antygenów w organizmie

skrócony czas obecności antygenów w organizmie

•

wywołują jedynie odpowiedź humoralną

wywołują jedynie odpowiedź humoralną



wymagają podania większej liczby dawek

wymagają podania większej liczby dawek



wymagają obecności adiuwantów

wymagają obecności adiuwantów



nie istnieje możliwość transmisji antygenu szczepionkowego

nie istnieje możliwość transmisji antygenu szczepionkowego



mogą być podawane osobom o obniżonej odporności

mogą być podawane osobom o obniżonej odporności



nie istnieje niebezpieczeństwo rewersji do szczepu

nie istnieje niebezpieczeństwo rewersji do szczepu

dzikiego !!!

dzikiego !!!

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Przygotowanie antygenu – namnażanie

Przygotowanie antygenu – namnażanie

drobnoustrojów

drobnoustrojów



namnażanie bakterii w pożywkach syntetycznych

namnażanie bakterii w pożywkach syntetycznych



namnażanie wirusów w zarodkach kurzych

namnażanie wirusów w zarodkach kurzych



namnażanie wirusów w hodowlach komórkowych

namnażanie wirusów w hodowlach komórkowych

•

pierwotne hodowle komórkowe

pierwotne hodowle komórkowe

•

półciągłe linie komórkowe

półciągłe linie komórkowe



namnażanie wirusów w zwierzętach

namnażanie wirusów w zwierzętach

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Przygotowanie antygenu - inaktywacja

Przygotowanie antygenu - inaktywacja



inaktywacja termiczna

inaktywacja termiczna



inaktywacja związkami chemicznymi

inaktywacja związkami chemicznymi

•

formaldehyd

formaldehyd

•

fenol

fenol

•

β

β

-propiolakton

-propiolakton



inaktywacja promieniowaniem

inaktywacja promieniowaniem



inaktywacja wysokim ciśnieniem

inaktywacja wysokim ciśnieniem



warunki inaktywacji muszą być określone indywidualnie dla

warunki inaktywacji muszą być określone indywidualnie dla

każdego drobnoustroju

każdego drobnoustroju

•

sposób

sposób

inaktywacji

inaktywacji

•

czas

czas

•

stężenie zawiesiny drobnoustrojów

stężenie zawiesiny drobnoustrojów

•

warunki fizyko-chemiczne (temperatura, pH)

warunki fizyko-chemiczne (temperatura, pH)

•

obecność dodatkowych substancji zwiększających skuteczność

obecność dodatkowych substancji zwiększających skuteczność

inaktywacji

inaktywacji

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Skład szczepionek

Skład szczepionek



adiuwanty

adiuwanty

•

wodorotlenek glinu

wodorotlenek glinu

•

fosforan glinu

fosforan glinu



substancje konserwujące

substancje konserwujące

•

tiomersal

tiomersal

•

fenol

fenol



substancje pochodzące z procesu produkcji

substancje pochodzące z procesu produkcji

•

antybiotyki

antybiotyki

•

formaldehyd

formaldehyd

•

białka jaj kurzych

białka jaj kurzych

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Postać szczepionek

Postać szczepionek



płynne

płynne



liofilizowane

liofilizowane

Sposób podawania szczepionek

Sposób podawania szczepionek



podskórnie

podskórnie



domięśniowo

domięśniowo

Szczepionki zawierające zabite

Szczepionki zawierające zabite

drobnoustroje

drobnoustroje

Choroba

Choroba

Antygen szczepionkowy

Antygen szczepionkowy

Cholera

Cholera

Vibrio cholerae

Vibrio cholerae

Dur brzuszny

Dur brzuszny

Salmonella enterica subsp.

Salmonella enterica subsp.

enterica serovar

enterica serovar

Typhi

Typhi

Dżuma

Dżuma

Yersinia pestis

Yersinia pestis

Grypa

Grypa

Influenza virus

Influenza virus

Japońskie zapalenie mózgu

Japońskie zapalenie mózgu

wirus JEV

wirus JEV

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu

wirus kleszczowego zapalenia

wirus kleszczowego zapalenia

mózgu

mózgu

Krztusiec

Krztusiec

Bordetella pertussis

Bordetella pertussis

Poliomyelitis

Poliomyelitis

poliowirus

poliowirus

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

wirus HAV

wirus HAV

Wścieklizna

Wścieklizna

wirus wścieklizny

wirus wścieklizny

Gorączka Q

Gorączka Q

Coxiella burnetti

Coxiella burnetti

Epidemiczny dur wysypkowy

Epidemiczny dur wysypkowy

(tyfus plamisty)

(tyfus plamisty)

Rickettsia provazekii

Rickettsia provazekii

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Czynnik etologiczny – wirus wścieklizny

Czynnik etologiczny – wirus wścieklizny



rodzina:

rodzina:

Rhabdoviridae

Rhabdoviridae



rodzaj:

rodzaj:

Lyssavirus

Lyssavirus



7 genotypów

7 genotypów

•

1 – laboratoryjne szczepy referencyjne używane do produkcji

1 – laboratoryjne szczepy referencyjne używane do produkcji

szczepionek dla ludzi i zwierząt

szczepionek dla ludzi i zwierząt

•

2, 3, 4 – Afryka

2, 3, 4 – Afryka

•

5, 6 – Europa

5, 6 – Europa

•

7 - Australia

7 - Australia



struktura: kapsyd spiralny, otoczony osłonką, o kształcie

struktura: kapsyd spiralny, otoczony osłonką, o kształcie

pocisku

pocisku



kwas nukleinowy: RNA o ujemnej polarności

kwas nukleinowy: RNA o ujemnej polarności



replikacja: w jądrze komórkowym

replikacja: w jądrze komórkowym



namnażanie i migracja: nabłonek, mięśnie

namnażanie i migracja: nabłonek, mięśnie

→ nerwy

→ nerwy

obwodowe → ośrodkowy układ nerwowy → nerwy obwodowe

obwodowe → ośrodkowy układ nerwowy → nerwy obwodowe

→ inne tkanki

→ inne tkanki



rezerwuar wirusa: zwierzęta

rezerwuar wirusa: zwierzęta



droga przenoszenia: ukąszenie, lizanie uszkodzonej skóry

droga przenoszenia: ukąszenie, lizanie uszkodzonej skóry

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Wścieklizna

Wścieklizna



okres wylęgania: 10 dni – 1 rok (średnio 1 – 3 miesiące)

okres wylęgania: 10 dni – 1 rok (średnio 1 – 3 miesiące)



objawy: złe samopoczucie, gorączka, ból głowy,

objawy: złe samopoczucie, gorączka, ból głowy,

mrowienie skóry, zaburzenia psychiczne

mrowienie skóry, zaburzenia psychiczne



wścieklizna pobudzeniowa: pobudzenie, lęk, niepokój,

wścieklizna pobudzeniowa: pobudzenie, lęk, niepokój,

wysoka gorączka, wodowstręt, zaburzenia świadomości,

wysoka gorączka, wodowstręt, zaburzenia świadomości,

ogniskowe porażenia, śpiączka

ogniskowe porażenia, śpiączka

→ śmierć

→ śmierć



wścieklizna porażenna: postępujący paraliż → śmierć

wścieklizna porażenna: postępujący paraliż → śmierć

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia

50 000 osób umiera rocznie z powodu zakażenia wirusem

50 000 osób umiera rocznie z powodu zakażenia wirusem

wścieklizny

wścieklizny

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

W 1885 r. Ludwik Pasteur opracował pierwszą

W 1885 r. Ludwik Pasteur opracował pierwszą

szczepionkę przeciwko wściekliźnie

szczepionkę przeciwko wściekliźnie



wirus wścieklizny był pasażowany w mózgach królików

wirus wścieklizny był pasażowany w mózgach królików



rdzenie kręgowe padłych na wściekliznę królików były suszone

rdzenie kręgowe padłych na wściekliznę królików były suszone

na powietrzu w temperaturze pokojowej przez 15 dni

na powietrzu w temperaturze pokojowej przez 15 dni



sproszkowana zawiesina rdzenia posłużyła jako szczepionka dla

sproszkowana zawiesina rdzenia posłużyła jako szczepionka dla

zwierząt

zwierząt



w 1885 r. L. Pasteur zaszczepił swoją szczepionką 9 letniego

w 1885 r. L. Pasteur zaszczepił swoją szczepionką 9 letniego

chłopca Josepha Meistera pogryzionego przez wściekłego psa

chłopca Josepha Meistera pogryzionego przez wściekłego psa



preparat wstrzyknięty w pierwszej dawce był suszony przez 15

preparat wstrzyknięty w pierwszej dawce był suszony przez 15

dni, a następne przez okresy zmniejszające się o 1 dzień

dni, a następne przez okresy zmniejszające się o 1 dzień



szczepionka okazała się skuteczna

szczepionka okazała się skuteczna

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny

Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny

namnażanego w zwierzęcej tkance nerwowej

namnażanego w zwierzęcej tkance nerwowej



szczepionka Semple

szczepionka Semple

•

wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej królików, owiec lub

wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej królików, owiec lub

kóz

kóz



szczepionka Fuenzalida

szczepionka Fuenzalida

•

wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej osesków mysich

wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej osesków mysich



sposób inaktywacji: chemiczny – fenol

sposób inaktywacji: chemiczny – fenol



niska immunogenność

niska immunogenność



silna odczynowość

silna odczynowość

•

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

•

zapalenie mózgu

zapalenie mózgu

•

zapalenie rdzenia kręgowego

zapalenie rdzenia kręgowego

•

mnogie zapalenia pojedynczych nerwów

mnogie zapalenia pojedynczych nerwów

•

1 na 1 000 zaszczepionych – zgon w wyniku powikłań poszczepiennych

1 na 1 000 zaszczepionych – zgon w wyniku powikłań poszczepiennych

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny

Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny

namnażanego w hodowlach komórkowych

namnażanego w hodowlach komórkowych



szczepionka HDCV

szczepionka HDCV

•

wirus wścieklizny namnażany w hodowli ludzkich komórek diploidalnych

wirus wścieklizny namnażany w hodowli ludzkich komórek diploidalnych



szczepionka PCECV

szczepionka PCECV

•

wirus wścieklizny namnażany w hodowli fibroblastów kurzych

wirus wścieklizny namnażany w hodowli fibroblastów kurzych



szczepionka PVRV

szczepionka PVRV

•

wirus wścieklizny namnażany w linii komórek Vero

wirus wścieklizny namnażany w linii komórek Vero



sposób inaktywacji: chemiczny –

sposób inaktywacji: chemiczny –

β

β

-propiolakton

-propiolakton



wysoka immunogenność

wysoka immunogenność



niska odczynowość

niska odczynowość

•

miejscowe odczyny poszczepienne: zaczerwienienie, obrzęk, ból, świąd

miejscowe odczyny poszczepienne: zaczerwienienie, obrzęk, ból, świąd

•

ogólne odczyny poszczepienne: ból głowy, gorączka, nudności, ogólne

ogólne odczyny poszczepienne: ból głowy, gorączka, nudności, ogólne

reakcje alergiczne

reakcje alergiczne

•

1 na 1 mln zaszczepionych – zgon w wyniku szczepienia poekspozycyjnego

1 na 1 mln zaszczepionych – zgon w wyniku szczepienia poekspozycyjnego



trwałość odporności – co najmniej 5 lat

trwałość odporności – co najmniej 5 lat

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki zarejestrowane w Polsce

Szczepionki zarejestrowane w Polsce



Verorab (Aventis Pasteur)

Verorab (Aventis Pasteur)

•

wirus namnażany w linii komórek Vero

wirus namnażany w linii komórek Vero

•

szczep Wistar Rabies PM/WI 38 1503-3M

szczep Wistar Rabies PM/WI 38 1503-3M

•

inaktywacja chemiczna -

inaktywacja chemiczna -

β

β

-propiolakton

-propiolakton



Rabipur (Chiron Behring)

Rabipur (Chiron Behring)

•

wirus namnażany w hodowli fibroblastów kurzych

wirus namnażany w hodowli fibroblastów kurzych

•

szczep

szczep

Flury LEP

Flury LEP

•

inaktywacja chemiczna -

inaktywacja chemiczna -

β

β

-propiolakton

-propiolakton



postać szczepionek – liofilizowane

postać szczepionek – liofilizowane



przechowywanie i trwałość – 2 - 8

przechowywanie i trwałość – 2 - 8

°

°

C, 3 lata

C, 3 lata



sposób podania - domięśniowo

sposób podania - domięśniowo

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Wskazania do szczepień

Wskazania do szczepień



szczepienie poekspozycyjne

szczepienie poekspozycyjne

•

uodpornienie czynno-bierne u osób wcześniej nie szczepionych

uodpornienie czynno-bierne u osób wcześniej nie szczepionych

•

uodpornienie czynne u osób szczepionych profilaktycznie

uodpornienie czynne u osób szczepionych profilaktycznie



szczepienie profilaktyczne – osoby z grup podwyższonego ryzyka

szczepienie profilaktyczne – osoby z grup podwyższonego ryzyka



pracownicy laboratoriów diagnozujących wściekliznę

pracownicy laboratoriów diagnozujących wściekliznę



lekarze weterynarii

lekarze weterynarii



osoby zajmujące się odłowem zwierząt

osoby zajmujące się odłowem zwierząt

Przeciwwskazania do szczepień

Przeciwwskazania do szczepień



w przypadku szczepienia poekspozycyjnego – brak

w przypadku szczepienia poekspozycyjnego – brak



w przypadku szczepienia profilaktycznego

w przypadku szczepienia profilaktycznego

•

choroby przebiegające z wysoką gorączką

choroby przebiegające z wysoką gorączką

•

ciąża

ciąża

•

przyjmowanie leków immunosupresyjnych

przyjmowanie leków immunosupresyjnych

•

przyjmowanie leków przeciwmalarycznych

przyjmowanie leków przeciwmalarycznych

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Szczepionki przeciwko wściekliźnie

Schemat szczepień

Schemat szczepień



uodpornienie czynne – szczepienie profilaktyczne

uodpornienie czynne – szczepienie profilaktyczne

•

szczepienie podstawowe – 3 dawki w 0, 7 i 21 (28) dniu

szczepienie podstawowe – 3 dawki w 0, 7 i 21 (28) dniu

•

szczepienie przypominające – 1 dawka po roku

szczepienie przypominające – 1 dawka po roku

•

kolejne szczepienia przypominające – 1 dawka co 5 lat (lub przy

kolejne szczepienia przypominające – 1 dawka co 5 lat (lub przy

spadku miana przeciwciał)

spadku miana przeciwciał)



uodpornienie czynne – szczepienie poekspozycyjne

uodpornienie czynne – szczepienie poekspozycyjne

•

osoby nie szczepione – 5 dawek w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu

osoby nie szczepione – 5 dawek w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu

•

osoby wcześniej zaszczepione – 2 dawki w 0 i 3 dniu

osoby wcześniej zaszczepione – 2 dawki w 0 i 3 dniu



uodpornienie czynno-bierne

uodpornienie czynno-bierne

•

5 dawek szczepionki w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu

5 dawek szczepionki w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu

•

immunoglobulina ludzka przeciwko wściekliźnie w 0 dniu lub do 7

immunoglobulina ludzka przeciwko wściekliźnie w 0 dniu lub do 7

dnia od podania 1 dawki szczepionki

dnia od podania 1 dawki szczepionki