Porozumiewanie się

Rozwój mowy i języka

Teorie rozwoju mowy

• Teoria etologiczna – 

psycholingwistyka (Noam Chomsky)

• Poznawczo-rozwojowe modele języka
• Podejście środowiskowe: 
• - teoria uczenia się
• - teorie funkcjonalistyczne

Teoria etologiczna

• Wrodzone struktury i biologiczne 

mechanizmu nabywania języka

• Dwie struktury językowe:
• - powierzchniowa (słowa i frazy)
• - głęboka (wrodzona właściwości 

systemu językowego)

Teoria etologiczna – cd.

• Wrodzone mechanizmy nabywania 

języka:

• - gramatyka transformacyjna
• - pobieranie próbek (struktura 

powierzchniowa) – przetwarzanie, w 
oparciu o gramatykę transformacyjną 
(struktury głębokie)

• Analiza gramatyczna mowy

Modele poznawczo-

rozwojowe

• Opanowanie języka polega na włączeniu 

go do mapy schematów poznawczych

• - operowanie słowami możliwe dopiero 

po pojawieniu się odpowiedniego 
schematu (pojęcia)

• Analiza mowy odbywa się w kontekście 

semantycznym:

• - kto mówi, do kogo mówi, w jakiej 

sytuacji

Teoria uczenia się

• Podstawowe mechanizmy wrodzone ( w 

oparciu o specyficzną budowę mózgu)

• Dwa podstawowe procesy: modelowanie 

i naśladownictwo -  prowadzą do 

opanowania: artykulacji, reguł 

gramatycznych, reguł społecznych

• Rozwój umiejętności następuje wraz z 

rozszerzaniem się środowiska 

społecznego

Teorie funkcjonalne

• Podstawowy mechanizm rozwoju – 

motywacja językowa – potrzeba 
porozumiewania się i potrzeba 
ekspresji

• Ważną role odgrywa system wsparcia 

językowego (Bruner) oparty na 
skryptach – ustrukturalizowanych 
interakcjach społecznych 

Składniki wiedzy językowej

• Składnik fonologiczny

• Słownik umysłowy

• Aspekt syntaktyczny

• Aspekt pragmatyczny

Rozwój składnika 

fonologicznego

• 1. Wrażliwość na dźwięki
• 2. Rozróżnianie fonemów – 9 

miesięcy

• 3. Artykulacja dźwięków
• 4. Pierwsze wyrazy
• 5. Wzorce sylabiczne
• 6. Pełna i poprawna artykulacja

Słownik umysłowy

• Zasady rozumienia wyrazów 

(Markman)

• 1. Zasada całego przedmiotu
• 2. Zasada taksonomii
• 3. Zasada wzajemnego wykluczania 

się znaczeń

• 4. Zasada konwencjonalności (Clark)
• Rozumienie poprzedza wytwarzanie

Aspekt syntaktyczny - 

rozwój

• Zwiększenie liczby znanych wyrazów 

zmusza do uporządkowania – 
syntaktyka

• 1. Obligatoryjne role tematyczne
•  a. obiekt
•  b. czynność
•  c. agens – wykonawca
•  d. patients - odbiorca

Syntaktyka

• Fakultatywne role tematyczne:
•  a. miejsce
•  b. czas
•  c. narzędzie (instrument)

Syntaktyka – rozwój relacji

• 1. Agens i czynność
• 2. Czynność i przedmiot
• 3. Agens i przedmiot
• 4. Czynność i miejsce
• 5. Przedmiot i miejsce
• 6. Posiadający i posiadany przedmiot
• 7. Cecha i przedmiot
• 8. Wskazanie i przedmiot

Syntaktyka – rozwój operacji

• Nazywanie

• Ponawianie

• Świadomość istnienia

Fazy rozwoju języka – 

wypowiedzi jednowyrazowe

• Okres: 12 – 16 miesięcy
• Przykład: mama, da, tu, papu
• Fonologia: kilka spółgłosek, wszystkie 

samogłoski

• Słownik: 1-10 słów
• Semantyka – słowa treściowe
• Składnia – holofrazy i słowa 

funkcyjne

Fazy rozwoju języka – 

wypowiedzi dwuwyrazowe

• Okres: 17-27 miesięcy
• Przykłady: mama daj, mama but
• Fonologia: zmiany intonacji
• Słownik: około 10 słów
• Semantyka: agens-obiekt, 

posiadanie, nieistnienie

• Składnia: gramatyka osiowa

Fazy rozwoju języka – 

wypowiedzi kilkuwyrazowe

• Okres: 20-40 miesięcy
• Przykład: piesek cię ugryzie, mama 

kupi lizaka

• Fonologia: pełna artykulacja 

spółgłosek

• Słownik: ok.. 270 słów
• Semantyka: modulowanie znaczenia
• Składnia: struktury frazowe

Fazy rozwoju języka – pełne 

zdania

• Okres: 26-42 miesiące
• Przykład: czy piesek już zjadł ?
• Fonologia: opanowanie 

podstawowych reguł fonologicznych

• Słownik: ok.. 1000 słów
• Semantyka: pojawienie się cech 

abstrakcyjnych

• Składnia: reguły transfromacyjne

Fazy rozwoju języka – pełne 

kompetencje językowe

• Okres: 4-9 lat
• Fonologia: subtelne reguły 

fonologiczne

• Słownik: ponad 2000 słów
• Semantyka: rozumienie metafor
• Składnia: pełna składnia

Rozwój mowy

• 1. Wzbogacanie słownika czynnego i 

biernego

• 2. Obiektywizacja znaczenia słów
• 3. Gramatyzacja mowy
• 4. Poprawność artykulacji
• 5. Uniezależnianie się od czynników 

sytuacyjnych

Rozwój mowy - osiągnięcia

• Wzrost efektywności i samodzielności 

mowy, jako środka porozumiewania 
się z innymi ludźmi

• Mowa staje się narzędziem myślenia
• Mowa zaczyna pełnić funkcję 

autoregulacyjną

Czynniki stymulujące rozwój 

mowy

• Postępujący rozwój poznawczy

• Motywacja do porozumiewania się z 

otoczeniem

• Społeczne przekazywanie języka

Kompetencje językowe

• KOMPETENCJA JĘZYKOWA: zdolność 

(umiejętność) do posługiwania się 
językiem

• KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE: 

Zdolność (umiejętność) posługiwania 
się językiem w sposób dostosowany 
do sytuacji społecznej

Zasady komunikacji językowej 

Grice’a

• Maksyma ilości
• Maksyma jakości
• Maksyma odpowiedniości
• Maksyma sposobu