ZABURZENIA
PSYCHICZNE
W CHOROBACH
SOMATYCZNYCH
ZABURZENIA
PSYCHICZNE
W CHOROBACH
SOMATYCZNYCH
Stan psychiczny i choroba
somatyczna
- Czynniki somatyczne odgrywają rolę
najważniejszą w etiologii zaburzeń
psychicznych ( somatogenne )
- Czynnik psychiczny odgrywa ważną rolę w
patogenezie choroby somatycznej lub
wpływa na jej przebieg ( choroby
psychosomatyczne )
- Zaburzenia psychiczne występują
pod postacią objawów
somatycznych
( somatopodobne )
- Koincydencja zaburzeń
psychicznych i somatycznych
Każda choroba
somatyczna może
wpływać na stan
psychiczny chorego
poprzez
• Psychologiczną reakcję na sam fakt
choroby
• Choroby toczące się bezpośrednio w
oun: stany zapalne, rozrostowe,
urazowe
zwyrodnieniowe,
•
Choroby ogólnoustrojowe,
toczące się w innych narządach,
wciągające w mechanizm
patogenetyczny pośrednio oun :
infekcje, endokrynopatie,
zaburzenia metaboliczne,
niedobory witaminowe,
zatrucia.
Zespoły
psychopatologiczne
somatogenne
są mało specyficzne w stosunku
do wywołujących je przyczyn.
Liczba zespołów klinicznych jest
niewielka w porównaniu z
wieloma możliwymi ich
uwarunkowaniami.
Najczęstsze przyczyny:
*Choroby
neurodegeneracyjne mózgu:
choroba Alzheimera, choroba
Parkinsona, choroba
Huntingtona, choroba Picka
*Choroby naczyniowe mózgu
*Choroby demielinizacyjne:
stwardnienie rozsiane
*Padaczka
*Zaburzenia metaboliczne:
choroba Wilsona, porfiria,
encefalopatia mocznicowa,
wątrobowa, hipoglikemia,
cukrzyca, zaburzenia wodno-
elektrolitowe
*Zaburzenia endokrynne:
przysadki, tarczycy, przytarczyc,
nadnerczy
*Choroby
autoimmunizacyjne: toczeń
rumieniowaty
*Czynniki toksyczne: Leki i
substancje uzależniające
-podanie, odstawienie, zatrucie
( m.in. alkohol, subst.
halucynogenne, leki
anksjolityczne, sedatywne,
nasenne, antycholinergiczne,
p.drgawkowe, p.nadciśnieniowe,
p.parkinsonowskie, glikozydy
nasercowe, opiaty, steroidy,
insulina, salicylany)
Inne toksyny (np. CO, metale
ciężkie, związki organiczne)
*Nowotwory
*Urazy głowy
*Choroby zakaźne: kiła oun,
choroba Creutzfelda-Jakoba;
infekcje ogólnpustrojowe
*Niedobory żywieniowe:
psychoza Korsakowa, pelagra,
niedokrwistość złośliwa
NAJCZĘSTSZE ZESPOŁY
ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
SOMATOGENNYCH
• zaburzenia świadomości: ilościowe i
jakościowe
• organiczne zaburzenia psychiczne :
otępienie i zaburzenia osobowości
• zaburzenia nastroju: depresje, mania
• zaburzenia urojeniowe
• zaburzenia nerwicowe: lęk napadowy,
lęk uogólniony, objawy neurasteniczne
RODZAJE ZABURZEŃ
ŚWIADOMOŚCI
PRZYMGLENIE ŚWIADOMOŚCI:
- stan obniżonej wrażliwości na bodźce z
otoczenia
- trudności w rozumieniu zachodzących
wokół wydarzeń
-pogorszenie kontaktu z otoczeniem
upośledzenie motoryki
OBJAWY MAJACZENIA
A. Zmniejszenie trwałości uwagi w stosunku do
bodźców zewnętrznych, co objawia się tym, że
trzeba powtarzać pytania,
B. Zaburzenia myślenia; świadczą o nich bezładne,
porozrywane wypowiedzi.
Przynajmniej dwa z wymienionych objawów:
Obniżenie poziomu czuwania, np. trudności z
utrzymaniem czuwania w trakcie badania
lekarskiego
C. Przynajmniej 2 z objawów
-Zaburzenia spostrzegania:
fałszywe interpretacje, iluzje,
omamy
- Zaburzenia rytmu snu i
czuwania z bezsennością lub
sennością w ciągu dnia
- Niepokój ruchowy lub
obniżenie napędu
psychoruchowego
- Dezorientacja w czasie,
miejscu, otoczeniu, błędne
rozpoznawanie osób
- Upośledzenie pamięci, czyli
niezdolność do uczenia się
nowego materiału (np. trudności
w odtwarzaniu po 5 min nazw
kilku różnych przedmiotów)
oraz odtwarzania wydarzeń z
przeszłości (np. przebiegu
aktualnej choroby)
D. Zaburzenia ujawniają się
szybko, zazwyczaj w ciągu kilku
godzin lub dni i mają zmienne
nasilenie w ciągu doby
.
E. Jeden z dwu wymienionych
czynników:
1. wywiad, badanie somatyczne
lub badania dodatkowe ujawniają
określone zaburzenie lub
zaburzenia organiczne
2. podłoże organiczne jest
prawdopodobne nawet w braku
dowodów, jeśli objawy nie są
spowodowane nieorganicznym
zaburzeniem psychicznym np. gdy
niepokój i zaburzenia snu nie są
przejawem epizodu maniakalnego.
Opis przypadku “ Bezsenne
noce”
75-letnia pacjentka została przyjęta
na odział ortopedyczny po złamaniu
nogi. Była tak splątana i
niespokojna, że wędrowała w nocy
po oddziale, przeszkadzając innym
chorym. Została skierowana na
konsultację psychiatryczną z
powodu zaburzeń świadomości i
behawioralnych o charakterze
nadmiernego napędu
psychoruchowego. Dwa tygodnie
wcześniej podczas upadku złamała
kość udową, w oddziale dokonano
zespolenie kości.
Po operacji rozpoczęło się splątanie,
świadomość była zamącona,
ograniczona orientacja, nie
pamiętała wydarzeń. W ciągu dnia
wykazywała łagodną, bezcelową
nadaktywność ruchową, nie zawsze
rozpoznawała krewnych.
Rozmawiała z niewidzialnymi
osobami wpatrując się w sufit. Była
drażliwa i reagowała wybuchami
gniewu. W okresie między
wybuchami uspokajała się,
zasypiała. W nocy nie mogła spać,
narastała nadmierna pobudliwość
ruchowa.
Przed operacją zachowywała się
normalnie a jej dzieci nie zauważyły
zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi.
Poza łagodną postacią insulinozależnej
cukrzycy jej stan somatyczny był dobry.
Nie przyjmowała żadnych leków, nie
piła alkoholu.
W czasie badania była zakłopotana,
zdezorientowana, nie współpracowała
przy wykonywaniu prostych zadań
umysłowych. Siedziała mamrocząc coś
do siebie.
Badania laboratoryjne wykazały
nieznaczne odchylenia od normy w
zakresie eletrolitów.
Omówienie przypadku: Objawy
stanowią typowy przykład
majaczenia na podłożu organicznym
(F05). Stan majaczeniowy rozwinął
się po operacji w znieczuleniu
ogólnym, po której pacjentka
obudziła się w nieznanym sobie
otoczeniu. Zaburzenia elektrolitów
mogły mieć swój udział w
wystąpieniu stanu majaczeniowego.
Nie stwierdzono innego rodzaju
etiologii (alkohol, leki).
Nie ma podstaw by podejrzewać
otępienie. Wystąpienie majaczenia u
ludzi starszych po operacji w
znieczuleniu ogólnym nie jest rzeczą
niezwykłą. Jest spowodowane
współwystępowaniem reakcji
hormonalnej na zabieg,
odstawieniem leków znieczulających
i zaburzeniami elektrolitowymi lub
gospodarki wodnej. W tym
przypadku jest to majaczenie
spowodowane mieszanymi
przyczynami.
F 05.8 Inne typy majaczenia.
ZAMROCZENIE
*
Znaczne zawężenie
świadomości
*Kontakt niemożliwy lub prawie
niemożliwy do nawiązania
*Bezładne podniecenie ruchowe
(ucieczki przed siebie,
zachowania agresywne)
*Okres zaburzeń pokryty
niepamięcią
OBJAWY OTĘPIENIA
A.
Upośledzenie pamięci krótko- i
długotrwałej. O upośledzeniu pamięci
krótkotrwałej (niezdolności uczenia się nowego
materiału) świadczą trudności w odtwarzaniu po
5 min. nazw trzech przedmiotów. O
upośledzeniu pamięci długotrwałej (niezdolności
odtwarzania informacji znanych z przeszłości)
świadczą kłopoty pacjenta w przypominaniu
sobie danych dotyczących jego samego np. co
robił wczoraj, gdzie się urodził, a także znanych
powszechnie faktów np. kto był poprzednim
prezydentem, ważne daty historyczne.
B. Przynajmniej jeden z
wymienionych objawów:
1. upośledzenie myślenia
abstrakcyjnego np. niezdolność do
określania podobieństw i różnic między
zbliżonymi pojęciami, trudności w
definiowaniu słów i pojęć itd.
2. Upośledzenie osądu, np.
niezdolność do ułożenia rozsądnego
planu, stosunków z rodziną i z innymi
ludźmi, rozwiązywania problemów
zawodowych.
3. Inne zaburzenia korowe, takie
jak afazja, apraksja, agnozja,
trudności w wykonywaniu zadań
konstrukcyjnych
4. Zaburzenia osobowości- zmiany
lub zaostrzenie cech
przedchorobowych
C. Objawy wymienione wyżej
wyraźnie utrudniają pracę,
funkcjonowanie i stosunki z innymi
ludźmi
.
D. Wymienione objawy występują nie
tylko w przebiegu majaczenia
E. Albo 1, albo 2:
1. dane z wywiadu, wyniki badania
somatycznego lub wyniki badań
dodatkowych przemawiają za
rozpoznaniem zaburzeń, które mogą być
przyczyną otępienia
2. podłoże organiczne jest
prawdopodobne nawet w braku dowodów,
jeśli objawy nie są spowodowane
nieorganicznym zaburzeniem
psychicznym, np. gdy upośledzenie
procesów poznawczych nie jest
przejawem depresji endogennej.
Opis przypadku ”Wołanie o
pomoc”
Pani Schmidt jest 72 letnią Niemką,
emerytowaną nauczycielką.
Począwszy od 65 rż występowały
okresy utraty przytomności, po
których następowało splątanie,
niedowład połowiczy, trudności w
mówieniu, 2 -krotnie
hospitalizowana z tego powodu,
rozpoznawano niewydolność
krążenia mózgowego. Zwykle w
pełni powracała do zdrowia, ale po
każdym epizodzie jej pamięć i
koncentracja uwagi pogarszały się.
Po jednym ciężkim i długim ataku
stała się już niezdolna do sprzątania
i gotowania. Nie była w stanie
obsługiwać odkurzacza, nie mogła
zapamiętać co zrobić z jedzeniem,
często zapominała wyłączyć
kuchenkę. Kilkakrotnie nie była w
stanie trafić do domu. Mąż pomagał
w czynnościach domowych , a w
ciągu ostatnich 2 m-cy również w
ubieraniu się i chodzeniu do toalety.
Pani Schmidt stawała się
podejrzliwa, pewnego dnia nie
rozpoznała męża, myślała, że obcy
mężczyzna wtargnął do domu by ją
zgwałcić.
Wybiegła na ulicę wołając o pomoc.
Mąż wezwał lekarza, przyjęto ją do
szpitala psychiatrycznego.
W szpitalu pani Schmidt uspokoiła
się, była zdezorientowana co do
czasu. Pamięć bezpośrednia była
zachowana, ale nie potrafiła podać
nazw 3 uprzednio pokazanych
przedmiotów. Miała trudności z
wykonaniem prostych obliczeń.
Badanie KT mózgu ujawniło
obszar zaników w obszarze
środkowym i na sklepistości
mózgu, oraz obszary wskazujące
na możliwość przebytych udarów
naczyniowych.
Omówienie przypadku “Wołanie o
pomoc"
Dolegliwości pani Schmidt są przykładem
otępienia, przebiegającego głównie z
zaburzeniami pamięci, narastającego przez
7 lat, z zaostrzeniami po udarach mózgu.
Obecne są zmiany osobowości z nadmierną
drażliwością, podejrzliwością, przemijające
urojenia. Spełnia ona kryteria
diagnostyczne dla otępienia o podłożu
naczyniowym z dominującymi
zaburzeniami pamięci, klinicznymi
dowodami ogniskowego uszkodzenia
mózgu oraz wywiadem nawracających
zaburzeń krążenia mózgowego o
charakterze epizodów udarowych. To
wskazuje na
F 01.1 Otępienie wielozawałowe
ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE MAJACZENIA
I OTĘPIENIA
Majaczenie
Otępienie
przebieg
gwałtowny
przewlekły
początek
nagły
zazwyczaj podstępny
czas trwania
dni, tygodnie
miesiące, lata
nasilenie obj.
zmienne
powoli postępujące
zab. świadomości
o zmiennym nasileniu
nie występują
orientacja
upośledzona okresowo
początkowo prawidłowa
stan emocjonalny
lęk, drażliwość
chwiejność emocjonalna
myślenie
zaburzone
zubożenie
ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE
MAJACZENIA I OTĘPIENIA- ciąg
dalszy
majaczenie
otępienie
zaburzenia
p pamięci
krótkotrwałej
krótko i dlugotrwałej
zaburzenia
spostrzegania
często omamy
rzadko omamy (wyjątek
nocne majaczenie)
napęd
psychoruchowy
obniżony, wzmożony lub zmienny
prawidłowy
Sen zaburzenia rytmów
rytm snu i czuwania zaburzony
rytm snu i czuwania mniej
zaburzony
czujność
wybitnie zaburzone
mniej zaburzone
e
często odwracalne
w większości przypadków
nieodwracalne
DEPRESJA
Występowanie przez większość
czasu w ciągu ostatnich 2
tygodni co najmniej jednego z
dwóch objawów głównych i co
najmniej czterech dodatkowych
(lub 2 głównych i 3
dodatkowych) świadczy o
depresji.
Funkcjonowanie osoby chorej
jest upośledzone
Objawy główne depresji:
- uczucie smutku lub
zobojętnienia, -znaczący
spadek zainteresowań lub
aktywności.
Dodatkowymi objawami są:
- zaburzenia snu ( szczególnie
budzenie się w nocy, budzenie
nad ranem)
- spadek lub wzrost wagi, lub
znaczące zmiany łaknienia
- Spowolnienie ruchowe lub
niepokój ruchowy
- uczucie zmęczenia, osłabienia
- poczucie braku własnej
wartości lub poczucie winy
- spadek zdolności do
podejmowania decyzji lub
kłopoty w koncentracji
-powracające myśli o śmierci lub
planowanie samobójstwa
Opis przypadku “Oskarżąjące
głosy”
Pani Anna lat 54 od kilku m-cy
odczuwała obniżony nastrój, miała
halucynacje słuchowe i urojenia
prześladowcze. Od 22 rż
przyjmowała leki z powodu padaczki
skroniowej. W wieku 23 lat, 28 i 35
była hospitalizowana z powodu
halucynacji słuchowych, objawów
depresyjnych i zaburzeń
zachowania, później przyjmowała
też leki antypsychotyczne i sole litu.
Trzy
m-ce temu przerwała leczenie.
wartości i nieuzasadnione poczucie
winy.
Od miesiąca obserwowano coraz
większą depresję, traciła siły i
energię, miała poczucie obniżonej
Występowały trudności z
przerzutnością uwagi, okresy
nadmiernej senności, czuła się
drażliwa, wybuchowa. Miała
wrażenie, że sąsiedzi szpiegują ją za
pomocą ukrytych mikrofonów, przez
które ona słyszała głosy krytykujące
ją za lenistwo.
Omówienie przypadku “Oskarżające
głosy”
Obecny epizod choroby spełnia kryteria
zespołu depresyjnego z objawami
psychotycznymi, przebiegającego z
obniżonym nastrojem, utratą energii, z
poczuciem braku własnej wartości i
poczuciem winy, słyszeniem
oskarżających głosów z urojeniami
prześladowczymi i ksobnymi.
Jednocześnie drażliwość,
wybuchowość, trudności z
przerzutnością uwagi wskazują na
epileptoidalne zaburzenia osobowości.
Pewna liczba wcześniejszych
epizodów o podobnym charakterze
mogłaby wskazywać na możliwość
nawracających zaburzeń
depresyjnych. Jednak dowody na
ogniskową padaczkę skroniową
czynią bardziej prawdopodobnym
rozpoznanie zaburzeń nastroju o
podłożu organicznym.
F 06.32 Organiczne zaburzenia
nastroju
G 40.2 Padaczka ogniskowa z
napadami częściowymi.
CHOROBY SOMATYCZNE MANIFESTUJĄCE SIĘ ZABURZENIAMI
PSYCHICZNYMI
Choroba
Objawy
przedmiotowe
Psychopatologia.
Dolegliwości
Trudności w
rozpoznaniu
Nadczynność
tarczycy
20-50 rż
Drżenie, potliwość,
utrata masy ciała i
siły fizycznej
Lęk, depresja, okresowo
nadmierna aktywność,
nastawienia
wielkościowe
Powolny rozwój
choroby. Nagły
początek przypomina
napad lęku.
Niedoczynność
tarczycy
30-50 rż
Obrzmienie
twarzy, suchość
skóry, zwiększona
wrażliwość na
zimno
Senność, lęk z
drażliwością, objawy
psychotyczne: urojenia,
omamy, dziwaczność
zachowania, agresja
Obraz kliniczny
niekiedy podobny do
schizofrenii ale nie
stwierdza się cech
rozpadu osobowości
Choroba
Cushinga
(dorośli obu
płci)
wzrost masy ciała,
nierównomierne
rozłożenie tkanki
tłuszczowej,
męczliwość
Różnorodne: depresja,
lęk, zaburzenia
myślenia z urojeniami
hipochondrycznymi
Dziwaczne urojenia
hipochondryczne wiążą
się ze zmianą wyglądu,
podobne w schizofrenii
Porfiria
K: 20-40 rż
Silne, napadowe
bóle brzucha,
parestezje,
osłabienie
Nagły początek-lęk o
znacznym nasileniu,
skrajne podniecenie lub
zahamowanie, zaburz.
kontroli emocji, wybuchy
gniewu
Obserwuje się przewlekłe
objawy nerwicowe; atak
choroby przypomina reakcję
konwersyjną lub napad lęku
Choroba
Addisona
(dorośli obu
płci)
Utrata masy ciała,
niedociśnienie
krwi,
przebarwienia
skóry
Depresja, negatywizm,
apatia, podejrzliwość.
Psychozy egzogenne z
podnieceniem i zab.
swiadomości
choroba postępuje powoli:
utrata masy ciała,
przygnębienie, apatia
przypomina depresję
inwolucyjną
Niedokrwisto
ść złośliwa
(Addisona)
K: 40-60 rż
Utrata masy ciała,
osłabienie,
zapalenie języka,
zapalenie
wielonerwowe
Depresja, poczucie
bezwartościowości, winy.
Może nastąpić uszkodzenie
mózgu z zaburz.
świadomości
Choroba postępuje powoli,
niekiedy kilka m-cy, łatwo
pomylić z depresją
inwolucyjną
Choroba
Wilsona
Wiek
młodzieńczy
Objawy
uszkodzenia
wątroby, objawy
pozapiramidowe
Nagłe zmiany nastroju,
napady gniewu, złości.
Możliwe uszkodzenie oun
z zaburz. pamięci,
obniżenie intelektu, obj.
psychotyczne
Może przypominać bunt
okresu dojrzewania,
schizofrenię lub zaburz.
osobowości
Hipoglikemia
(wyspiak
trzustki)
Drżenie, pocenie
się, głód,
męczliwość,
zawroty głowy
Lęk, strach, przerażenie,
depresja, męczliwość.
Może nastąpić uszkodzenie
oun z zab. świadomości
Może naśladować napad
lęku, zespół odstawienia
alkoholu, dziwaczne
zachowanie może odwrócić
uwagę od obj, somatycz.
Ciąg dalszy
Guzy
wewnątrzcza
szkowe
Nie ma wczesnych
objawów: ból
głowy, wymioty i
tarcza zastoinowa
pojawia się późno
Różnorodne: depresje, lęk,
zmiany osobowości
Utrata pamięci, trudności w
uczeniu się, przymglenie
świadomości
Guz
chromochłon
ny nadnerczy
Ból głowy,
okresowe zwyżki
ciśnienia krwi ze
zlewnymi potami
Lęk, niepokój, panika,
poczucie zagrożenia,
drżenie. Niezdolność
funkcjonowania w czasie
napadu nadciśnienia
Typowe napady lęku i
okresowo prawidłowe
wartości RR mogą
spowodować odstąpienie od
diagnostyki
Układowy
toczeń
rumieniowat
y
20-24 rż
Liczne objawy ukł.
naczyniowo-
sercowy
pokarmowy,
moczowo-płciowy
Różnorodne: depresja,
psychozy egzogenne,
psychozy urojeniowe,
zaburz. świadomości.
Psychozy steroidowe
Objawy narastają powoli,
wiele lat. Stan psychiczny
ulega zmianom; zaburzenia
przypominają obj,
schizofreniczne
Stwardnienie
rozsiane
K 20-40 rż
Zaburzenia
ruchowe i czucia,
mowa skandowana,
oczopląs
Różnorodne: zmiany
osobowości-zaburzenia
zachowania; wahania
nastroju- depresja, euforia
Powolne narastanie
objawów, wczesne obj.
Neurologiczne naśladują
zaburzenia konwersyjne.