Rośliny trujące i
lecznicze
wpływ na organizm
ludzki postępowanie w
zatruciach.
Rośliny trujące i
lecznicze
wpływ na organizm
ludzki postępowanie w
zatruciach.
W roślinach występujących na
ziemi spotykane jest zadziwiające
bogactwo
różnych związków chemicznych.
Obecność określonych substancji
warunkuje przydatność roślin dla
człowieka, który już przed wiekami
potrafił je rozróżniać
i wykorzystywać.
W czasach współczesnych nad
wszechstronnym poznaniem flory
naszej planety pracują tysiące osób
o różnych specjalnościach.
Niektóre związki, wyizolowane w
stanie czystym, weszły do zestami
leków :
kodeina, chinina, papaweryna,
digoksyna,
winblastyna, ergotamina, rezerpina,
kofeina, dikumarol, rutozyd.
Inne wykazują tak silne działanie
farmakologiczne na organizm ludzi
i zwierząt, że traktuje się je jako
trucizny
.
Trzeba jednak pamiętać, że poziom
toksyczności jest rzeczą względną,
każda substancja stosowana w
nadmiarze może wywołać
niepożądane skutki.
Związki chemiczne znane jako
trucizny pełnią niewątpliwie rolę
ochronną - chronią roślinę przed
szkodnikami, natomiast związki
lotne służą do wabienia owadów
zapylających,
a być może również do niszczenia
chorobotwórczych grzybów i
bakterii.
Właściwości chemiczne roślin są
uwarunkowane zawartością
substancji zaliczanych do:
alkaloidów, głikozydów, saponin,
goryczy, garbników, związków
aromatycznych, olejków
eterycznych i terpenów, tłuszczów
roślinnych, głukokinin, śłuzów,
hormonów i fitoncydów.
Alkaloidy
To złożone związki azotu o
charakterze zasadowym, na ogół o
silnym działaniu fizjologicznym.
Należą do nich: nikotyna, akonityna,
berberyna, sparteina, kolchicyna,
germeryna, protoweratryna,
cytyzyna, koniia, tomatyna,
solanina.
Alkaloidy
Są zwykle metabolizowane w
wątrobie do glukuronianów
wydalanych z moczem.
Uważa się je za szczególnie
toksyczne. Na podstawie budowy
chemicznej alkaloidy podzielić
można na kilka grup:
1.
zawierające fenyloalaninę:
kapsaicyna
w papryce, kolchicyna w zimowicie
jesiennym,
2.
alkaloidy izochinolinowe: morfina,
etylomorfina, kodeina i
papaweryna zawarte w opium;
3.
alkaloidy indolowe: ergometryna,
ergotamina, ergotoksyna zawarte
w sporyszu;
4.
alkaloidy chinolinowe: w zielu ruty;
4.
alkaloidy pirydynowe i
piperedynowe: rycynina w rączniku,
trygonelina
w kozieradce pospolitej; koniina w
szczwole plamistym;
5.
alkaloidy tropanowe: skopolamina
i atropina zawarte w pokrzyku
wilczej jagody;
6.
alkaloidy steroidowe: np. w korzeniu
ciemięrzycy, w pędach psianki
słodkogórz lub w bulwach tojadu
mocnego ( akonityna ).
Toksoalbuminy
(fitotoksyny)-
Białka o dużych cząsteczkach, wrażliwe
na temperaturę, niedializujące, o
właściwościach antygenowych.
Należą do nich: fazyna, rycyna, krotyna,
abryna.
Ich szkodliwe działanie, nawet
śmiertelne, dotyczy oskrzeli, wątroby,
nerek
oraz przewodu pokarmowego.
Oleje roślinne
Są tłuszczami występującymi w stanie
płynnym, krzepną w niskich temperaturach,
nie rozpuszczają się w wodzie.
Niewysychające to oliwa i olej z migdałów,
Półwysychające - olej arachidowy,
słonecznikowy i rzepakowy.
Wysychające - olej lniany i makowy
Olej rącznika ma właściwości silnie
przeczyszczające. Oleje są używane do
celów leczniczych, spożywczych i
przemysłowych.
Glikozydy
Są produktami metabolizmu wtórnego
roślin.
Składają się z dwóch części:
-
jedną stanowi cukier prosty, np. glukoza
( komponenta nieaktywna, decyduje
o rozpuszczalności glikozydu i jego
wchłanianiu ),
-
druga nazywana jest aglikonem i
decyduje
o aktywnym działaniu całej cząsteczki.
Na podstawie składu
chemicznego rozróżnia się kilka
grup glikozydów ;
zawierają związaną organicznie
siarkę oraz enzym mirozynazę,
który rozkłada je na glukozę i
izotiocyjaniany - np. korzeń
chrzanu, nasiona gorczycy białej
i czarnej, nasiona nasturcji;
1. Tioglikozydy ( glikozydy
gorczyczne)
2. glikozydy cyjanogenne
utworzone z komponentu cyjanowego
i cukru prostego;
wskutek rozkładu enzymatycznego w
ślinie ludzkiej powstaje wolny kwas
cyjanowy
( cyjanowodór), który ma właściwości
trujące.
Powoduje on zaburzania oddychania
tkankowego / atakuje układ
cytochromów/
co prowadzi do niedoboru tlenu w
układzie nerwowym.
Objawy zatrucia to niepokój, lęki,
bóle głowy, zaczerwienienie
skóry, drętwienie śluzówek jamy
ustnej.
Obecne są w gorzkich migdałach,
nasionach brzoskwiń, moreli,
wiśni, śliw, owocach pigwy i
jarząbu.
2. glikozydy cyjanogenne cd.
3. glikozydy antrachinonowe
to najczęściej nietrwałe barwniki
krystaliczne, działają przeczyszczająco
po 6-8 godzinach po zastosowaniu np.
kłącza rzewienia, kory kruszyny
pospolitej.
Wzmagając perystaltykę jelit po
znacznym przedawkowaniu powodują
krwawe biegunki.
Mogą wywołać poronienie.
4. glikozydy nasercowe
w małych dawkach regulują pracę
serca,
dzielą się chemicznie na:
kardenolidy - w naparstnicy, miłku,
konwalii
i bufadienole - w korzeniu
ciemiernika.
są lekami o silnym działaniu na
organizm, wydalane z moczem i żółcią.
5. glikozydy fenolowe
Są to substancje o różnorodnym
działaniu
i często bardzo charakterystycznym
zapachu,
zaliczane są czasem do substancji
aromatycznych – np. pochodne
salicylanowe
w korze wierzby, w wiązówce i w
pączkach topoli, arbutyna i
metyloarbutyna w liściach mącznicy
lekarskiej i borówki oraz w zielu wrzosu.
Saponiny
Występują powszechnie w roślinach
leczniczych, są również glikozydami
o budowie triterpenowej lub steroidowej.
Ich główną cechą fizyczną jest zdolność
silnego obniżania napięcia
powierzchniowego wody.Wytrząsane z wodą
pienią się i są doskonałymi emulgatorami.
Drugą ich cechą jest zdolność wywoływania
hemolizy krwinek czerwonych.
Saponiny cd.
Draźnią błony śluzowe, obniżają napięcie
naczyń krwionośnych jelit, zwiększają
czynność wydzielniczą błony śluzowej
oskrzeli – są środkami wykrztuśnymi
pozyskiwanymi z kwiatów dziewanny,
korzenia lukrecji i mydlnicy.
Jako trucizny komórkowe powodują
obumieranie komórek. Używane są również
jako środki moczopędne i dezynfekujące
drogi moczowe –
np. ziele połonicznika, liście brzozy, korzeń
wilżyny ciernistej.
Gorycze
są substancjami o gorzkim smaku, drażnią
kubki smakowe, pobudzają apetyt
i zwiększają wydzielanie soku
żołądkowego.
farmakologia obejmuje tą nazwą
seskwiterpeny - gorzkie soki bylicy
piołunu, drapacza lekarskiego oraz
glikozydy
o różnej budowie chemicznej - soki
goryczki, bobrka trójlistnego, chabru.
Garbniki
Mają wspólną cechę - koagulują białko,
tworzą nierozpuszczalne połączenia z
solami metali ciężkich i z alkaloidami, są
rozpuszczalne
w wodzie.
Wartość lecznicza polega na
wykorzystaniu właściwości ściągających -
koagulują białka błony śluzowej i tkanek,
tworzą warstwę izolacyjną
i ochronną, co zmniejsza ból i
podrażnienia; hamują drobne krwawienia.
Garbniki
Preparaty sporządzone z ziół bogatych
w garbniki stosuje się najczęściej
zewnętrznie
w stanach zapalnych jamy ustnej, nieżytach
błony śluzowej, zapaleniach oskrzeli, ranach,
oparzeniach i odmrożeniach.
Wewnętrznie garbniki stosuje się
w przypadkach nieżytu jelit, biegunkach
i schorzeniach pęcherzyka żółciowego, a
także jako antidotum na zatrucia alkaloidami
roślinnymi. Używa się kory dębu, liści maliny
i jeżyny, ziela rzepiku pospolitego, korzenia
pięciornika kurzego ziela, korzenia rdestu
wężownika, korzenia krwiściągu lekarskiego.
Substancje
aromatyczne
mają różny skład chemiczny i działanie,
mogą towarzyszyć innym związkom czynnym
w roślinie,
należą tu wspomniane już glikozydy
fenolowe oraz pochodne fenylopropanu –
kumaryny,
są substancjami organicznymi, lotnymi,
o charakterystycznym zapachu świeżego
siana,
zalicza się do nich: kumarynę,
ksantotoksynę, umbeliferon (w nostrzyku i
marzance wonnej).
Substancje
aromatyczne cd.
Mogą uszkadzać nerki i wątrobę,
wywoływać uczulenia skóry powodować
zaburzenia pokarmowe.
Eskulina jest hydroksykumaryną,
zawarta
w korze kasztanowca, o działaniu
podobnym do witaminy PP- zwiększa
elastyczność naczyń krwionośnych,
absorbuje promienie nadfioletowe
(filtry słoneczne, kremy ochronne).
Podobny związek zawiera kora kaliny.
Natomiast furanokumaryny
stwierdzono w arcydzięglu.
Substancje
aromatyczne cd.
drugą grupę substancji aromatycznych
tworzą również produkty kondensacji
cząsteczek aktywnego kwasu octowego
- acetogeniny.
do tej grupy należą flawonoidy, z
których najważniejsza terapeutycznie
jest rutyna, działająca na ściany
naczyń włosowatych podobnie jak
eskulina. Można ją pozyskać
z ruty, liści i kwiatów gryki,
perełkowca.
Substancje
aromatyczne cd.
Najczęściej wykorzystywane źródło
flawonoidów stanowią kwiaty, liście i owoce
głogu oraz kwiaty
i owoce bzu czarnego. Z roślin ogólnie
stosowanych wymienić trzeba również kwiat
lipy, ziele dziurawca, kwiaty kocanki piaskowej
i ukwapu dwupiennego. Obiektem badań jest
ostropest plamisty, bogaty we flawonolignany.
Do grupy związków aromatycznych należą
substancje czynne konopi, naftochinony liści
orzecha włoskiego i związki zawarte w
rosiczce.
Roślinne środki
antyseptyczne
są substancjami nietrwałymi i lotnymi.
Przejawiają szeroki zakres działań
bakteriobójczych. Użyte w aerozolu
działają poprzez drogi oddechowe.
Znajdują się w czosnku, cebuli,
gorczycy, chrzanie, bzie czarnym,
jałowcu, sośnie, babce. Pozostają
przedmiotem intensywnych badań nad
ich właściwościami i możliwymi
zastosowaniami.
Glukokininy
( związki insulinopodobne)
Są to substancje obniżające
stężenie glukozy we krwi, nazywa
się je fitoinsulinami. Występują
między innymi w strąkach fasoli
( bez nasion ), zielu rutwicy i
liściach borówki czernicy. Rośliny
te wchodzą
w skład mieszanek ziołowych
stosowanych we wczesnych
stadiach cukrzycy.
Olejki eteryczne
stanowią mieszaniny terpenów i ich
pochodnych.
są zwykle płynnymi substancjami
lotnymi, odznaczającymi się
charakterystycznym zapachem. Olejki
gromadzą się w pewnych tkankach
wewnątrz specjalnych komórek
wydzielniczych.
Czystymi substancjami wyodrębnionymi
z olejków eterycznych są np. mentol i
kamfora.
Olejki eteryczne cd.
Olejki biedrzeńca anyżu, kopru
włoskiego stosowane są jako środki
wykrztuśne - wydalane przez płuca
oczyszczają drogi oddechowe.
Niektóre są lekami żołądkowymi,
żółciopędnymi.
Wiele roślin służy do aromatyzowania
potraw - kminek zwyczajny, koper
włoski, majeranek, tymianek,
macierzanka piaskowa, lebiodka
pospolita.
Olejki drażniące skórę wchodzą w
skład mazideł stosowanych
zewnętrznie.
Niektóre powodują stany zapalne
aż do wystąpienia martwicy.
Mogą działać poronnie kurcząc
mięsień macicy.
Olejki eteryczne cd.
Śluzy roślinne
są bezpostaciowymi mieszaninami
wielocukrowców, tworzących z
wodą lepkie roztwory koloidowe.
W zimnej wodzie pęcznieją
tworząc żel, w gorącej
rozpuszczają się, by po
ostygnięciu przejść ponownie w
postać żelu.
W roślinie pełnią rolę zbiorników
wody.
Mają działanie łagodzące w
stanach zapalnych błon
śluzowych, szczególnie dróg
oddechowych i przewodu
pokarmowego, regulują
perystaltykę, ze względu na
właściwości adsorbcyjne działają
pomocniczo w biegunkach.
Śluzy roślinne cd.
Śluzy roślinne cd.
Tarczownica islandzka, liść i korzeń
prawoślazu, kwiat i liść ślazu, kwiat malwy
ogrodowej, liść
i kwiat podbiału, nasiona kozieradki
pospolitej, nasiona lnu - są stosowane
pojedynczo lub
w mieszankach.
Do tej grupy należą również pektyny-
poliuronidy, pochodne cukrowców, które
tworzą żele podobnie jak śluzy. Pektyny
występują
w wielu owocach, a szczególnie obficie w soku
jabłkowym, buraczanym i marchwiowym.
Używane są w kuracjach owocowych i w
leczeniu biegunki.
Hormony roślinne
(fitohormony)
są substancjami o złożonej budowie
chemicznej, wpływającymi na wzrost
i przemiany metaboliczne;
określane są również mianem
biostymulatorów,
znajdują się w chmielu, biedrzeńcu
anyżu, szałwii, jarzębinie,
prawoślazie, taszniku, owsie i
marchwi.
UWAGA !
Rośliny zawierają wiele składników
niebezpiecznych dla człowieka.
Zatrucie może wystąpić po kontakcie z
rośliną lub spożyciu jej części. Ważną
rzeczą jest uświadomienie sobie, że
wiele roślin o takich właściwościach
rośnie w naszym otoczeniu- jako
żywopłot, na działce czy dekoracja
w domu. Są w zasięgu ręki dziecka,
niedowidzącej osoby starszej,
psychicznie chorego, a także każdego
z nas.
UWAGA cd.
Objawy przybierają różny obraz - od
świądu, wysypki na skórze, objawów
żołądkowo jelitowych /nudności, wymioty,
biegunka/ aż po śpiączkę i zgon.
Zgony następujące w wyniku działania
trucizn bywają powodowane przez wiele
roślin, takich
jak : wawrzynek wilczełyko, pokrzyk wilcza
jagoda, żywotnik zachodni, rącznik, piołun,
szalej jadowity, difenbachia, szczwół
plamisty, łubin, ostrokrzew, kalina
koralowa, zimowit jesienny, konwalia
majowa i inn. Większość wymienionych
roślin powoduje śmierć dość rzadko.
Złym rokowaniem wyróżnia się pokrzyk
wilcza jagoda (8-12% śmiertelnych zatruć)
i wawrzynek wilczełyko (30%).
Zatrucie zimowitem jesiennym aż w 90%
wiąże się ze śmiercią
Również kleszczopodobne nasiona
rącznika powodują śmierć osoby dorosłej
po zjedzeniu 10-20, a dziecka - 6 sztuk.
UWAGA cd.
Podobne skutki powoduje 20 owoców
ostrokrzewu lub 2-3 gramy świeżego
szaleju jadowitego.
Do śmiertelnego zatrucia człowieka
wystarczy 50 mg nikotyny.
Zgony obserwowano również po
zjedzeniu części niektórych roślin
pokojowych,
np. 3 - 4 g łodyg difenbachii lub tylko
1 liścia wilczomlecza pięknego.
UWAGA cd.
Podział zatruć zależnie od
okoliczności można przedstawić
następująco:
Zatrucia pomyłkowe, niezamierzone,
których przyczyną są podobieństwa roślin
trujących
i jadalnych. Cebulę jadalną można pomylić
z bulwami zimowita jesiennego, korzeń
tojadu mocnego z brukwią, pietruszkę z
szalejem jadowitym albo szczwołem
plamistym. Zatrucie mogą także wywołać
rośliny niedojrzałe lub przejrzałe.
Zestarzały czosnek lub banany mogą
powodować zaburzenia żołądkowo jelitowe;
niedojrzałe bakłażany, zielone pomidory -
zatrucie atropinowe.
Przypadkowe zatrucia roślinami
trującymi stwierdza się najczęściej u
dzieci do lat 10. Spożycie smacznie
wyglądających owoców wawrzynka
wilczełyko, konwalii majowej, pokrzyku
wilczej jagody czy żucie pestek
czereśni, wiśni, śliwek /zawierających
amygdalinę/ może spowodować
wystąpienie objawów zależnych od
rodzaju i ilości wchłoniętej substancji.
Znane są przypadki zatruć
niedojrzałymi nasionami maku
lekarskiego, nasionami bielunia
dziędzierzawy czy lulka czarnego.
Do zatrucia roślinami, a raczej
substancjami toksycznymi z nich
pochodzącymi może dojść również
pośrednio przez spożycie skażonego
mleka, miodu czy innych produktów
zwierzęcych.
Wśród grzybów najwięcej pomyłek
dotyczy muchomora sromotnikowego -
zebranego zamiast jadalnych gołąbków
lub czubajek kani, piestrzenicy
kasztanowatej mylonej ze smardzem
jadalnym oraz białych muchomorów
przypominających pieczarki.
Zatrucia zawodowe -
wynikają z
kontaktu
z żywicami, olejkami eterycznymi,
pyłami mąki, pyłkami kwiatowymi,
barwnikami roślinnymi. Najczęściej
powodują objawy alergiczne ze strony
skóry i choroby układu oddechowego.
Dotyczą najczęściej rolników, zielarzy,
pracowników przemysłu spożywczego,
pracowników leśnych, magazynierów.
Roślinne substancje toksyczne mogą
powodować podrażnienie mechaniczne
skóry, zaczerwienienie, pokrzywki,
wypryski skórne, uczulenie na światło.
Objawy ogólne powstają w wyniku
wnikania czynników toksycznych do
organizmu przez skórę lub układ
oddechowy. Są to lotne olejki eteryczne,
lotne alkaloidy /nikotyna, sparteina,
żywice, toksoalbuminy - wywołujące
reakcje uczuleniowe. Znane są przypadki
takich reakcji w układzie oddechowym u
drwali ścinających sosny, tuje, klony; u
pracowników przemysłu spożywczego i
tekstylnego wdychających pyły mąki,
bawełny, lnu, pyłków kwiatowych, tytoniu.
Duże zagrożenie dla zdrowia plantatorów
stanowią zarodniki hodowanych grzybów
jadalnych - ich zarodniki wdychane do
płuc mogą wywołać ich choroby
alergiczne.
Zatrucia jatrogenne
, czyli pojawiające się
w wyniku stosowania leków pochodzenia
roślinnego, należą do rzadkości.
Spowodowane są przedawkowaniem
zalecanych leków - np. glikozydów
naparstnicy. Zdarza się jeszcze
stosowanie niektórych ziół zgodnie z
dawnymi zwyczajami, bez wiedzy lekarza,
co może spowodować ciężkie zatrucia.
Przykładowo, ziele piołunu, stosowane
w chorobach żołądka, może wywołać
przykre dolegliwości a nawet doprowadzić
do śmierci na skutek działania na
ośrodkowy układ nerwowy.
Zatrucia sytuacyjne -
może je
spowodować np. spanie na
świeżym sianie, z którego
ulatniają się kumaryny z ziół i
wonnych traw- turówka, tomka,
marzanka barwierska lub
pagórkowa.
Zatrucia zamierzone, samobójstwa
i zabójstwa -
przez spożycie roślin
trujących zdarzają się wyjątkowo
rzadko.
Opisano przypadki śmierci
samobójczej po spożyciu nalewki z
muchomora czerwonego, po
zjedzeniu owoców pokrzyku wilczej
jagody czy nasion bielunia
dziędzierzawy.
Obecnie do tego celu wykorzystywane
są leki i substancje chemiczne.
W czasach starożytnych
natomiast szczwół plamisty i
szalej jadowity (cykuta) były
używane do wykonywania
wyroków śmierci. Puchary z
drewna cisu napełniane
alkoholem, powoli wypłukującym
truciznę, służyły do celów
skrytobójczych - trudno było
znaleźć przyczynę zgonu
wskutek zatrzymania akcji serca.
Trucizny roślinne często stosowano
w celu pozbycia się konkurenta do
tronu na wielu dworach
średniowiecznej Europy. Spośród
81 cesarzy rzymskich tylko 29
zmarło śmiercią naturalną.
Istnieje dość duża grupa chorób, które
naleźy wykluczyć przy podejrzeniu o
zatrucie roślinami. Rodzaje objawów
decydują o postępowaniu wyjaśniającym.
Nudności, wymioty i biegunka są
szczególnie pospolitym objawem zatruć
roślinami, należy je różnicować przede
wszystkim z ostrymi nieżytami żołądkowo
- jelitowymi po zatruciach pokarmowych
wywołanych pokarmem nieświeżym lub
zanieczyszczonym bakteriami, wirusami,
grzybami pleśniowymi i innymi.
Dotyczy to także licznej grupy
biegunek czynnościowych. Podobnie
różnicować należy biegunki na tle
organicznych chorób jelit.
Trzeba uwzględnić także uszkodzenia
narządowe - wątroby, nerek, serca,
ośrodkowego układu nerwowego oraz
stany alergiczne.
Czasem objawy skórne przypominają
różę,
oczne zaś - zatrucie jadem
kiełbasianym.
Wywiad przeprowadzony z osobami z
otoczenia może wskazywać na zatrucie
roślinami, grzybami czy też zatrucie
chemiczne.
Przed podjęciem udzielania pierwszej
pomocy ważne jest ustalenie rodzaju
trucizny.
Trzeba ustalić rodzaj rośliny, miejsce
zbioru, która jej część i w jakiej ilości
została spożyta, w jakim czasie po
spożyciu wystąpiły pierwsze objawy.
Poznanie tych faktów pozwala na
zastosowanie odpowiednich środków
neutralizujących.
Grzyby
stanowią szczególną pozycję
wśród świata roślin. Botanicy
rozróżniają 3 tysiące gatunków
grzybów występujących
w Europie, spośród których do
spożycia przepisy
międzynarodowe dopuszczają 6.
W Polsce przepisy są bardziej
liberalne. Obowiązuje rozporządzenie
MZiOS z 1993r., gdzie wymienione są
34 grzyby jadalne.
Od zatruć toksynami grzybów trzeba
odróżnić niestrawność, czyli
podrażnienie przewodu pokarmowego
nieswoiste i bez udziału toksyn.
Nie dochodzi wówczas do zmian
narządowych, a wymioty, bóle brzucha
i biegunka, niekiedy burzliwe, cofają
się po kilkunastu godzinach.
Przyczyną takich dolegliwości bywa
spożycie zbyt dużej porcji, połączenie
spożycia z innymi ciężko strawnymi
pokarmami, grzybów
niedogotowanych, bądź zawierających
wchłonięte związki chemiczne z
odpadów przemysłowych,
zanieczyszczeń komunikacyjnych.
Groźne bywają skutki opryskiwania
lasów preparatami chemicznymi,
które ulegają natychmiastowemu
wchłonięciu przez tkankę grzyba i
kumulowaniu.
Zatrucia grzybami stanowią obecnie 1-2%
ostrych zatruć w Polsce. Zależnie od czasu
wystąpienia objawów zatrucia dzieli się na
późnoobjawowe
i wczesnoobjawowe. Te pierwsze rozwijają
się od 6 do 48 godzin po spożyciu i cechują
niestety złym rokowaniem. Przyczyną bywa
spożycie muchomorów - sromotnikowego,
jadowitego
i wiosennego, piestrzenicy kasztanowatej,
zasłonaka rudego. Wczesnoobjawowe
zatrucia rozwijają się czasem od 30 min do 3
- 6 godzin, ale rokowanie jest nieco lepsze.
Powodowane są spożyciem muchomora
czerwonego lub plamistego, krowiaka
podwiniętego, czernidłaka pospolitego.
Rozróżnia się 3 fazy choroby
występujące po spożyciu grzybów
toksycznych:
1.
faza jelitowa, rozpoczyna się po kilku
godzinach od spożycia grzybów i
może trwać do 3 - 4 dni;
działanie toksyn uszkadza komórki
błony śluzowej jelita, dochodzi do
ogniskowej martwicy, może rozwijać
się krwotoczne zapalenie śluzówki
żołądka i jelit
2.
faza tzw."zacisza";
3.
faza zmian narządowych, rzadko po
kilkunastu godzinach od spożycia,
częściej po kilku dobach.
Związki toksyczne - faloidyna, amanityny,
orelaniny oraz giromitryna są wychwytywane
przez narządy miąższowe. Najcięższe
uszkodzenia dotyczą wątroby, do uszkodzenia
nerek może dojść zarówno w fazie 1) jak i 3).
Towarzyszą im zmiany naczyniowe i
rozwijający się zespół wykrzepiania
wewnątrznaczyniowego.
W ciężkim zatruciu dochodzi do uszkodzenia
ośrodkowego układu nerwowego, gdzie
również powstają zmiany krwotoczne, a
najpoważniejszym powikłaniem jest obrzęk
mózgu.
Dopełnia ten obraz uszkodzenie mięśnia
sercowego
i zmiany w układzie oddechowym.
Los zatrutego grzybami zależy nie tylko
od dawki toksyny, ale od szybkości
włączenia działań leczniczych. Nie ma
sposobu inaktywacji toksyn
wchłoniętych
i związanych z tkankami.
Objawy żołądkowo- jelitowe są ważnym
odruchem obronnym: usuwają część nie
wchłoniętej toksyny. Jak najwcześniej
wobec tego powinno być wykonane
płukanie żołądka. Jest ono wskazane
nawet do 72 godzin od zatrucia, gdyż
toksyny grzybów zalegają w żołądku
dłużej niż pokarmy.
Bardzo istotne jest zabezpieczenie
popłuczyn żołądkowych do badań
toksykologicznych. Wydaleniu toksyn
służy również szybkie zastosowanie
wymuszonej diurezy. Badania
dynamiki toksyny muchomora -
amatoksyny- wykazały, że bardzo
szybko znika ona z krwi - już po 4-6
godz. natomiast w ok. 60% nie
zostaje pierwotnie zatrzymana przez
wątrobę, lecz wydalana do jelit wraz
z żółcią i wchłaniana ponownie.
Skuteczne jest odsysanie treści
dwunastniczej nawet do 4 dni po
zatruciu w celu przerwania krążenia
wątrobowo- jelitowego amanityny.
W zależności od stanu chorego
dalsze leczenie obejmuje
monitorowanie podstawowych
parametrów życiowych,
wspomaganie pracy narządów
wewnętrznych, wyrównywanie
zaburzeń wodno-elektrolitowych.
Nietypowe mogą okazać się następstwa
spożycia niektórych roślin u osób
szczególnie predysponowanych. Defekt
metaboliczny, polegający na braku
enzymu - dehydrogenazy glukozo-6-
fosforanowej
w krwinkach czerwonych, nazywany
jest
fawizmem
.
Objawy zatrucia mogą pojawić się po
kilku godzinach od wdychania pyłku
kwitnącego bobu lub w 1-2 dni po
spożyciu jego niedogotowanych lub
surowych nasion.
Skutkiem jest aglutynacja i
hemoliza krwinek czerwonych, a
w konsekwencji wytrącanie
hemoglobiny w nerkach.
Początkowo wśród objawów
dominują bóle głowy i brzucha,
objawy dyspeptyczne
i gorączka, w następnym okresie
objawy uszkodzenia wątroby i
nerek.
Sporysz jest przetrwalnikiem grzyba -
buławinki czerwonej- pasożytującego na
życie. Pozostające w kłosach
przetrwalniki zawierają alkaloidy -
ergotaminę, dihydroergotaminę,
metysergid, ergometrynę, ergonowinę
i bromokryptynę oraz kwas lizergowy.
Mogą one znaleźć się w mące żytniej.
Dawką śmiertelną sporyszu dla człowieka
jest 5-10 g. Działanie alkaloidów
sporyszu pobudza mięśnie gładkie jelit,
macicy, drobnych naczyń, powoduje
przekrwienie nerek i przewodu
pokarmowego oraz może powodować
zgorzel palców rąk i nóg oraz drgawki.
W leczeniu poza prowokowaniem
wymiotów i płukaniem żołądka
stosuje się leki rozszerzające
naczynia krwionośne, leki
przeciwdrgawkowe.
Zatrucie sporyszem nosi nazwę
ergotyzmu.
Latyryzm
jest chorobą związaną ze spożyciem
nasion groszku - surowych, gotowanych
lub sproszkowanych w postaci mąki.
U ludzi i zwierząt pojawiają się
porażenia kończyn dolnych już po 4 - 8
tygodniach od spożycia. Nasiona
zawierają związki zwane nitrylami,
które mają zdolność zaburzania
procesów zachodzących w elastynie
i kolagenie. Uszkodzenia dotyczą kości
i tkanki łącznej oraz tkanki nerwowej.
Dziwna może wydawać się uwaga,
że również ziemniaki mogą być
trujące. Dotyczy to jednak tylko
bulw zzieleniałych lub zielonych
części łodyg. Przyczyną owych
rzadkich na szczęście zatruć jest
solanina, związek hemolizujący
krwinki czerwone. Kuliste, zielone
jagody ziemniaka zawierają jej
najwięcej. Dawka toksyczna wynosi
dla człowieka 0,3 - 0,4 g.
Objawy zatrucia dotyczą przewodu
pokarmowego i układu nerwowego.
Oprócz nudności, wymiotów,
biegunki
i bólu brzucha stwierdzić można
niepokój, rozszerzenie źrenic,
zniesienie odruchów, otępienie,
zburzenia krążenia i oddychania,
krwotoczne zapalenie nerek –
- zatrucia zdarzają się najczęściej
wśród dzieci.
Związki wprawdzie nietoksyczne, lecz
szkodliwe, wykryte zostały w kapuście,
rzepaku, nasionach soi, orzeszkach
ziemnych, fasoli, grochu, cebuli.
Są to związki wolotwórcze - zawarta w
tych roślinach progoitryna przechodzi
w goitrynę, a ta uniemożliwia
wbudowanie jodu do cząsteczki
hormonu tarczycy.
Te właściwości manifestują się jedynie
przy równoczesnym niedoborze jodu
w pożywieniu, zaś używanie soli
jodowanej niweluje takie
niebezpieczeństwa.
Problem może być
zanieczyszczenie produktów
roślinnych mikroflorą.
Niektóre kropidlaki rozwijające się
na orzeszkach ziemnych,
kukurydzy, ziarnach zbóż,
bawełnie, mogą być przyczyną
alergicznego nieżytu nosa, astmy
oskrzelowej, alergicznego
zapalenia pęcherzyków płucnych,
grzybicy płuc,
a także nowotworów.
Grzyby te, wytwarzające
aflatoksyny, stanowią szczególne
zagrożenie dla pracowników
zatrudnionych przy
przeładowywaniu i składowaniu
importowanych surowców
roślinnych.
W celu uniknięcia zatruć
roślinami wyższymi należy zbierać
do celów konsumpcyjnych i
leczniczych tylko znane rośliny,
zabezpieczyć przed kontaktem
z dziećmi,
unikać roślin działających
kontaktowo, nie zbierać roślin na
obszarach opryskiwanych
środkami owadobójczymi oraz w
okolicy zakładów przemysłowych i
szlaków komunikacyjnych o
dużym nasileniu ruchu.
Podkreślić należy, iż ofiarami zatruć
w większości przypadków pozostają
dzieci, u których mają one cięższy
przebieg niż
u osoby dorosłej. Wiąże się to z mniejsza
w tym wieku zdolnością metabolizowania
różnych związków i niedojrzałością
funkcjonalną niektórych narządów.
W wielu przypadkach - wskutek
niewłaściwego lub zbyt późnego
udzielenia pomocy - zatrucie przybiera
poważny charakter i może skończyć się
śmiercią.
Pierwsza pomoc
sprowadza się przede
wszystkim
do usunięcia toksyn
z organizmu i
opóźnienia ich
wchłaniania.
Pacjent przytomny:
Należy zbadać tętno, ciśnienie
tętnicze, częstość oddechów;
Ustalić :
jaka trucizna, w jakiej ilości i kiedy
została przyjęta,
czy pacjent wymiotował od czasu
połknięcia trucizny,
jakie są obecne dolegliwości,
czy współistnieją inne choroby.
Pacjent nieprzytomny
oczyścić drogi oddechowe, podać
tlen, założyć wkłucie do żyły
obwodowej,
podłączyć monitor ekg.
dokładne badanie fizykalne
objawy kliniczne mogą stanowić
istotną wskazówkę w rozpoznaniu
substancji
trującej .
Jeśli przyczyna zatrucia nie jest
znana, należy zabezpieczyć
osocze / 10 ml /,
mocz / 50 ml /, oraz wymiociny
lub treść odessaną z żolądka w
temperaturze - 4
°
C
do dalszych analiz.
Sposób wykonania płukania
żołądka:
/
u osoby przytomnej po
uzyskaniu zgody na wykonanie
zabiegu /
1.
jeżeli pacjent jest nieprzytomny,
należy go przed zabiegiem
zaintubować rurką dotchawiczą z
mankietem uszczelniającym w celu
zabezpieczenia dróg oddechowych
/wykonuje anestezjolog/
2.
obniżyć podgłówek, ułożyć chorego
na lewym boku
3.
zgłębnik dużego kalibru zwilżyć
odpowiednim żelem
4.
wprowadzić zgłębnik; sprawdzić,
czy znajduje się w żołądku przez
zbadanie zaaspirowanej treści; u
osoby dorosłej wpust znajduje się
około 40 cm od siekaczy
5.
wlać, a następnie odprowadzić 300-
600 ml wody, ogrzanej do temp. 38
°
C; powtórzyć zabieg 3 – 4 krotnie
lub więcej razy, jeżeli popłuczyny
stale zawierają resztki pokarmu
6.
ewentualnie podać węgiel
aktywowany do żołądka
Płukanie żołądka jest wskazane,
jeżeli spożycie potencjalnie
szkodliwej dawki nastąpiło w ciągu
ostatnich 4 godzin, lub gdy pacjent
jest nieprzytomny, a czas zażycia
środka nieznany.
Płukanie żołądka nie powinno być
wykonywane w przypadku
równoczesnego zatrucia
substancjami żrącymi ( kwasy,
zasady, wybielacze, środki do
odkamieniania czajników) lub
pochodnymi ropy naftowej-
parafina; u pacjentów z żylakami
przełyku lub zwężeniem przełyku,
po przebytych operacjach żołądka.