Rola czynników
sytuacyjnych w genezie
przestępczości
nieprzystosowania
społecznego
TEORIE SPOSOBNOŚCI
PRZESTĘPCZYCH, CZYLI
OKAZJA CZYNI ZŁODZIEJA
Rola czynników
sytuacyjnych w genezie
przestępczości
nieprzystosowania
społecznego
TEORIE SPOSOBNOŚCI
PRZESTĘPCZYCH, CZYLI
OKAZJA CZYNI ZŁODZIEJA
Katarzyna Pawełek 2012
Cele
Czynniki sytuacyjne
Teorie sposobności przestępczych
Perspektywa działań rutynowych (routine
activity approach)
Teoria modelu przestępczości (crime pattern
theory)
Perspektywa racjonalnego wyboru (rational
choice perspective)
Sposobności i przestępczość: 10 zasad
Katarzyna Pawełek 2012
Czynniki sytuacyjne
Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter
sytuacji ciągłej i/lub bezpośrednio
poprzedzać zachowania przestępcze
Sytuacja trudna- zostaje naruszona
równowaga między potrzebami,
działaniem i warunkami działania
Sytuacje obiektywnie i subiektywnie trudne
Katarzyna Pawełek 2012
Czynniki sytuacyjne
Sytuacje trudne i kryminogenne
Deprywacja potrzeb biologicznych i
psychologicznych
Przeciążenia
Utrudnienia
Zagrożenia
Sytuacje „bolesne”
Sytuacje nowe
Sytuacja konfliktowa
Katarzyna Pawełek 2012
Większość teorii kryminologicznych zwraca uwagę przede
wszystkim na osobę, „pytając, dlaczego pewni ludzie
mają większe bądź mniejsze skłonności do popełniania
przestępstw?” (M. Felson & Clarke, 1998), czy inaczej,
poprzez wyjaśnienie zachowania w kategoriach
dyspozycji
Perspektywa sytuacyjna wysuwa na plan pierwszy
zewnętrzne determinanty zachowania
Teorie sposobności przestępczych koncentrują się na roli
okazji czy czynników sytuacyjnych, tkwiących w
otoczeniu (środowisku) jednostki, które mogą sprzyjać
podejmowaniu przez nią zachowań przestępczych
Katarzyna Pawełek 2012
Dlaczego (
jakie są przyczyny?
) i po co (
jaki jest
cel?
) podejmowane są zachowania ryzykowne?
P. G. Zimbardo
PODEJŚCIE
DYSPOZYCYJNE
Geny
Cechy osobowości
Zmienne o charakterze
organicznym
PODEJŚCIE
SYTUACYJNE
Zewnętrzne
determinanty
zachowania
Katarzyna Pawełek 2012
Teorie sposobności
przestępczych
Okazje do popełnienia przestępstwa traktowane
są jako punkt generujący czyny niezgodne z
prawem
Można uporządkować w zależności od tego, na co
zwracają największą uwagę i tak:
Perspektywa działań rutynowych koncentruje się
na społeczeństwie
Teoria modelu przestępczości na terenach
lokalnych
Perspektywa racjonalnego wyboru na poziomie
jednostkowym
Katarzyna Pawełek 2012
Teorie sposobności
przestępczych
Wszystkie mówią o tym, że
społeczeństwo
i społeczności mogą wpływać na
sposobności przestępcze
. Sytuacyjne
zapobieganie przestępczości jest
praktycznym wykorzystaniem tego
założenia
Katarzyna Pawełek 2012
Perspektywa działań
rutynowych
Zajmuje się wyjaśnianiem przede
wszystkim przestępstw rozbójniczych
Założenie: dla wystąpienia przestępstwa
musi wystąpić zbieżność w czasie i
przestrzeni minimalnie trzech elementów:
możliwego sprawcy
odpowiedniego celu
nieobecności osoby gotowej zareagować
Katarzyna Pawełek 2012
Perspektywa działań
rutynowych
Tym, co decyduje o rozmiarach
przestępczości jest podaż okazji
przestępczych, która nigdy nie jest
wartością stałą, tzn. ulega zmianom w
zależności od różnych okoliczności
Katarzyna Pawełek 2012
Perspektywa działań
rutynowych
Cztery główne elementy
decydują o staniu się
celem przestępczego ataku
i są brane pod uwagę
przez sprawców (VIVA)
1.
Wartość (Value) sprawcy
interesują się tylko tymi
rzeczami, które mają
wartość
2.
Bezwładność (Inertia) to
waga (ciężar) różnych
towarów
3.
Widoczność (Visibility) to
wystawienie przedmiotów
czy sprawienie, żeby były
bardziej zauważalne
4.
Dostęp (Access) to wzory
ulic, położenie
przedmiotów blisko drzwi
bądź innych miejsc, z
których potencjalni
złodzieje mogą je zabrać
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria modelu
przestępczości
Bierze pod uwagę to, jak ludzie i przedmioty
wikłają się w przestępczość przemieszczając się w
czasie i przestrzeni
„Lokalne wzory przestępczości mówią nam,
jak ludzie i środowisko fizyczne
oddziałują wzajemnie na siebie,
generując więcej lub mniej okazji przestępczych”
Felson i Clarke (1998, s. 6)
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria modelu
przestępczości
TRZY GŁÓWNE POJĘCIA
Punkty węzłowe (nodes)
Ścieżki (paths)
Krawędzie/brzegi
(edges)
1.
termin, który odnosi się do
tego, skąd i dokąd ludzie
podróżują (szkoła, dom,
centra rozrywki i handlu)
2.
każdy przestępca szuka
celów swoich działań w
pobliżu osobistych punktów
węzłowych (dom, szkoła,
centra rozrywki) i dróg
(ścieżek) do nich
prowadzących
3.
granice terenów, gdzie
ludzie mieszkają, pracują,
robią zakupy, poszukują
rozrywki
Katarzyna Pawełek 2012
Perspektywa racjonalnego
wyboru
Koncentruje się na podejmowaniu decyzji
przez sprawców
Przestępczość jest celowym zachowaniem,
które przynosi korzyści sprawcom
Sprawcy mają cel, kiedy popełniają swoje
czyny, nawet jeśli cele są słabo widoczne,
ponadto biorą pod uwagę zyski i ryzyko
występujące w danym momencie
Katarzyna Pawełek 2012
Perspektywa racjonalnego
wyboru
Jaka jest sytuacyjna siła sprawcza
zaangażowana w podjęcie decyzji o
popełnieniu lub nie przestępczości?
Katarzyna Pawełek 2012
Sposobności i przestępczość:
10 zasad
1.
Okazje odgrywają rolę w
powodowaniu wszystkich
przestępstw
2.
Sposobności przestępcze są
wysoce specyficzne dla
każdego przestępstwa i
przestępcy
3.
Sposobności przestępcze są
skoncentrowane w czasie i
przestrzeni
4.
Sposobności przestępcze
zależą od codziennego
ruchu, aktywności
5.
Jedno przestępstwo stwarza
sposobność dla następnego
6.
Niektóre produkty (towary)
stwarzają więcej kuszących
okazji przestępczych
7.
Zmiany społeczne i
technologiczne pociągają za
sobą nowe sposobności
przestępcze
8.
Okazje dla popełniania
przestępstw mogą być
redukowane
9.
Ograniczenie sposobności nie
zawsze powoduje
przemieszczenie przestępstw
10.
Skoncentrowanie się na
ograniczeniu sposobności
może prowadzić do zanikania
w szerszym stopniu
przestępczości
Katarzyna Pawełek 2012
Podsumowanie
Podstawowe zasady teorii sposobności
przestępczych są bliskie realnemu światu, łatwe
do wytłumaczenia i nauczenia oraz gotowe do
wprowadzenia w praktykę, dlatego- zdaniem ich
zwolenników- mogą i powinny pomagać w
zapobieganiu przestępczości
Katarzyna Pawełek 2012
Podsumowanie
Wszystkie, tj. teoria działań rutynowych,
modelu przestępczości i racjonalnego
wyboru opierają się na starym
powiedzeniu, zgodnie z którym to „okazja
czyni złodzieja”
Podważają one mit, który M. Felson określa
jako: „to nie ja”