Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD
Modele motywacji i
prawidłowości dotyczące
procesu motywacyjnego
Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD
Modele motywacji i
prawidłowości dotyczące
procesu motywacyjnego
Współczesne
modele motywacji
Model psychoewolucjonistyczny
Modele odniesione do „ja”
Atrybucyjny
Związany z „ja” (self)
Model
psychoewolucjonistyczny -
założenia
ZAŁOŻENIA PODEJŚCIA
PSYCHOEWOLUCYJNEGO
Dziedziny: biologia ewolucyjna i
psychologii osobowości
Podstawowe obszary wspólne:
wyróżnienie TRWAŁYCH CECH
ORGANIZMU LUDZKIEGO [= natura
ludzka]
określenie ich początków (genezy)
Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego
określenie funkcjonalnego znaczenia w
otoczeniu cech utrwalonych jako typowo
ludzkie
kwestia problemów ADAPTACJI w przeszłości
i teraźniejszości
podstawowe znaczenie ZMIENNOŚCI
OSOBNICZEJ czyli Różnic INDYWIDUALNYCH,
które są warunkiem sine qua non ewolucji
Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego
Warunki integracji biologii ewolucyjnej i
psychologii osobowości:
precyzyjne kryteria definiowania
typowych cech gatunkowych
dobra ich operacjonalizacja
określenie stabilnych klas czynników
środowiskowych modyfikujących
ekspresje fenotypową
Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego
dobra interpretacja tendencji modalnych
(centralnych) zamiast „powszechności
gatunkowej”
docenienie opisów jakie tworzy
psychologia osobowości
docenienie kluczowej roli problemu
doboru partnera
Buss D. M. (1992)
PODSTAWOWE PROBLEMY
PSYCHOLOGII W PODEJŚCIU
PSYCHOEWOLUCYJNYM
Jakie są główne, wspólne ludziom
cechy w ich działaniach.
motywacjach, procesie poznawania:
Jaka jest ich stabilność
Zmienność w czasie
Znaczenie funkcjonalne
Jakie są ich konsekwencje
PODSTAWOWE PROBLEMY
PSYCHOLOGII W PODEJŚCIU
PSYCHOEWOLUCYJNYM
Co jest specyficznie ludzkie (mowa, śmiech,
myślenie abstrakcyjne, transgresja...)
Jakie są główne cechy różniące ludzi w ich
działaniach, motywacjach, poznaniu:
Jaka jest ich geneza
Jaka zmienność – stabilność
Jakie są relacje między nimi
Jakie są ich konsekwencje
Metodologiczna specyfika
podejścia psychoewolucyjnego
Trzy poziomy analizy ewolucyjnej
(Buss,19999/2001,s.63)
Dwie strategie tworzenia i testowania
hipotez ewolucyjnych (Buss, 1999/2001.
S.68): „od teorii”, „od obserwacji”
Metody i źródła danych do weryfikowania
hipotez ewolucyjnych’ (Buss, 1999/2001,
s. 79)
Kontekst ewolucjonistyczny –
inspiracje socjobiologiczne
Główna teza współczesnej wersji
teorii ewolucji:
„Motorem zmian ewolucyjnych
jest rozprzestrzenianie się
genotypu”
(E. Wilson, 1975)
W jaki sposób to się dokonuje?
Innowacje teoretyczne w koncepcji
ewolucji oraz interpretacji tezy Wilsona
KONCEPCJA DOSTOSOWANIA
ŁĄCZNEGO Hamiltona (za: Buss, s.35)
Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa
Koncepcja inwestycji rodzicielskich R.
Triversa
Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii ewolucji
Dostosowanie łączne nie
charakteryzuje jednostki [organizmu],
raczej jej działania lub ich skutki
Jest sumą:
indywidualnego sukcesu reprodukcyjnego
+ działań na rzecz reprodukcyjnego
sukcesu krewnych [tu wskaźnikiem jest
stopień pokrewieństwa]
Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii
ewolucji
Hamilton:
„Uważał, że dobór naturalny faworyzuje
cechy, dzięki którym geny organizmu są
przekazywane następnym pokoleniom
niezależnie od tego, czy dany organizm
bezpośrednio płodzi potomstwo”
Buss,[2001, s.35]
Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii
ewolucji
Koncepcja „dostosowania łącznego”
wskazała na funkcję genów jako
”podstawowej jednostki dziedziczenia”
Stąd organizmy jako nośniki genów
wykazują tendencje do przetrwania i
reprodukcji
Z koncepcji tej wynika [m.in..] wniosek że
częściej kierujemy się altruizmem wobec
krewnych
Koncepcja G.C. Wiliamsa – rewizja
teorii ewolucji
Osiągnięcia Wiliamsa:
zmiana statusu pojęcia doboru
grupowego na dobór oparty na różnicach
indywidualnych [ na rzecz tezy: ”Gen jako
motor ewolucji”]
Reinterpretacja i uproszczenie koncepcji
Hamiltona
Analiza pojęcia ADAPTACJI
Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa –
rewizja teorii ewolucji
Adaptacja to:
„ewolucyjne rozwiązanie konkretnych
problemów, przyczyniające się
bezpośrednio lub pośrednio do
sukcesu reprodukcyjnego”
[Buss, 2001, s.37]
Ewolucjonistyczna koncepcja
emocji – Tooby-Cosmides –
przypomnienie
!. Funkcjonalne komponenty architektury mózgu
zostały określone przez naturalną selekcję tak,
aby rozwiązywały problemy adaptacyjne naszych
przodków.
2.Podstawowe problemy adaptacyjne to:
kooperacja, atrakcyjność seksualna, zazdrość,
agresja, miłość rodzicielska, przyjaźń, miłość
romantyczna, preferencje estetyczne, agresja
wewnątrzgatunkowa, unikanie kazirodztwa,
wstręt, unikanie grabieżców, pokrewieństwo,
relacje w rodzinie.
Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa –
rewizja teorii ewolucji
Kryteria adaptacji:
Niezawodność [czy dana adaptacja
występuje regularnie u wszystkich
członków danej społeczności w warunkach
normalnych?]
Skuteczność [czy dobrze rozwiązuje
problem adaptacyjny?]
Ekonomia [czy jest przydatna i niezbędna]
Koncepcja Triversa
Odwzajemnionego altruizmu
Inwestycji rodzicielskich
Konfliktu pokoleń
Modele atrybucyjne
motywacji
Przykład: koncepcja B. Weinera
1.
Źródła podstawowych motywów
zachowania: Hedonizm , potrzeba
rozumienia rzeczywistości
2.
Atrybucja kauzalna jako istota motywacji:
„Spostrzeganie przyczynowości [kauzalności]
jest instrumentalne względem dążenia do
celu i dopomaga w uzyskaniu mistrzostwa
poznawczego”
Modele atrybucyjne
motywacji
Ważne stwierdzenia :
Atrybucje wywołują wydarzenia nieoczekiwane,
nagłe, związane z silnym afektem : sukces,
porażka, niespójność w zachowaniu
Atrybucje wywołują raczej stany nie osiągania
niż osiągania celu, raczej negatywne niż
pozytywne
[JESTESMY ZAPROGRAMOWANI NA MISTRZOSTWO I
EFEKTYWNOŚĆ –R.S. White]
Modele atrybucyjne
motywacji
Jednostka poszukuje atrybucji i łatwo ją podtrzymuje,
na różnych etapach działania motywowanego
W pamięci dostępna jest nieograniczona lista
przyczyn – potencjalnych atrybucji
Przypisane przyczynowa są różne, zależnie od
dziedzin aktywności i rodzaju motywu, ale są
podobne „wewnątrz” motywu
Obowiązuje zasada generalizacji bodźca: podobne
aktywności maja zbliżone atrybucje
Myślenie atrybucyjne cechuje prostota i ekonomia
Modele atrybucyjne
motywacji
Trzy podstawowe dymensje spostrzeganej
przyczynowości;
1.Umiejscowienie (locus of causality)
2. Stabilność (stability of causality)
3. Stopień sprawowania kontroli
(controlability)
Są w określony sposób powiązane z emocjami
Są potwierdzone empirycznie i statystycznie
Atrybucjami rządzi prosta zasada: przyczyna-efekt
Modele motywacyjne
związane z „ja” (self)
Modele oczekiwania -wartości: motyw mocy vs
lęk przed mocą (McClelland, 1986)
Podejście poznawczo-społeczne w badaniu
osobowości:
Teoriach możliwych „ja” („possible selves”)
Markus i Nurius
Teoria trzech tożsamości Higginsa: ”ja” realne
idealne, powinnościowe
Teoria samoukierunkowania Deciego i Ryana
(1975-2005)
Uwagi to przekładu na
polski terminów „intrinsic” i
extrinsic”
Intrinsic:
Wrodzona, nieodłączna, właściwa dla czegoś,
związana z naturą czegoś:
Autonomiczna,
Wsobna,
Immanentna
Extrinsic;
Związana z wpływem zewnętrznym
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana [1975, 1985]
ZAŁOŻENIA
Człowiek ma trzy psychologiczne potrzeby:
Samoukierunkowanie
Kompetencja
Związki interpersonalne
Koncepcja motywacji jest z założenia
organicystyczna
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana
WG Deciego i Ryana istnieją 4 typy motywacji
kontinuum samoukierunkowania
[WG STOPNIA INTERIORYZACJI]
. Od niższych do najwyższych poziomów są to:
REGULACJA ZEWNĘTRZNA [external]
REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI [introjected]
REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI
[identified]
REGULACJAI OPARTA NA INTEGRACJI [integrated]
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana
REGULACJA ZEWNĘTRZNA (EXTERNAL
REGULATION)
„zachodzi, kiedy zachowanie jest zewnętrznie
regulowane( zwykle przez nagrody i
ograniczenia)” (s.600),”zachowanie nie jest
wybrane ani ukierunkowane przez osobę(600 –
601), może być też podsycane przez
pragnienie nagrody” (601)
np. student robi to, co czego skłania go
nauczyciel
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana
REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI
(INTROJECTED REGULATION)
„jednostka zaczyna internalizować powody
swojego działania. Tak więc źródło kontroli
jest w jednostce. ” (s.601) (...jednostka jest
kontrolowana wewnętrzne(s.601)
np. student mówi: „Uczę się w nocy przed
egzaminem, ponieważ mam poczucie winy,
jeśli tego nie robię
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana
REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI
(IDENTIFIED REGULATION)
„zachodzi, jeżeli zachowanie jest cenione
przez jednostki spostrzegane jako wybrane
przez samego siebie” (s.601)
np. student wybiera dodatkowa prace z
matematyki, ponieważ wierzy, że w ten sposób
zwiększy swoje zdolności w zakresie tego
przedmiotu
„student doświadcza sensu ukierunkowania i
celu swojego działania”
Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana
REGULACJA OPARTA NA INTEGRACJI (INTEGRATED
REGULATION)
„jednostka wykonuje zachowanie dowolnie i
według zasad samoregulacji i zgodnie z
pojęciem własnego „ja” (self – concept)
„kluczowe jest tutaj to, jak wybrane zachowanie
pasuje do innych aktywności życiowych i celów
wynikających z wartości (s.600)
np. „Zdecydowałem się uczyć do tego egzaminu
i zrzec się innych interesujących zajęć, ponieważ
dobre wyniki są ważne dla mnie jako dla osoby”
Główna teza empiryczna w
badaniach nad motywacja
autonomiczną
„
nagrody zewnętrzne osłabiają motywację
wewnętrzną”
Brak trafności ekologicznej eksperymentów
Badanie dzieci i studentów
Zależność jest odmienna dla motywacji o różnej intensywności
Gdy motywacja jest bardzo słaba stymulacja motywacji
wewnętrznej nie jest możliwa
Przy motywacji słabej skuteczne są nagrody zewnętrzne
Skuteczne jest stymulowanie motywacji wewnętrznej przy co
najmniej średnim natężeniu motywacji
[za: Światnicki, 2000]
Rodzaje mechanizmów
motywacyjnych -
podsumowanie
MOTYWACJE
HOMEOSTATYCZNE
Mechanizmy Kontroli
Przykłady:
Motywacja Zadaniowa
Motywacja teliczna
Koncepcja
samoukierunkowania
Deciego i Ryana:
Motywacja INSTRUMENTALNA
[extrinsic]
MOTYWACJE
HETEROSTATYCZNE
Mechanizmy zaangażowania
Przykłady:
Aktywnośc ukieurnkowana
Motywacja parateliczna
Koncepcja
samoukierunkowania
Deciego i Ryana:
Motywacja AUTONOMICZNA
[intrinsic]
Rodzaje mechanizmów motywacyjnych –
podsumowanie [reinterpretacja
poznawcza
]
MECHANIZMY
ZAANGAŻOWANIA
„czynności, które
posiadają swój
kierunek, nie
posiadają jednak
celu” (1993,s.17)
Wytwarzanie nowych
stanów
rzeczywistości
MECHANIZMY
KONTROLI
Czynności
ukierunkowane na
cel
Utrzymanie
istniejącej
struktury systemu
Poznawcze ujęcie podstawowej
dychotomii: mechanizmy
zaangażowania i kontroli
wg Lewickiej
Wiążą się z bardzo
silnymi, niekiedy,
emocjami
Mogą się rozwinąć
wokół każdego
celu
Mają strukturę
wyznaczona przez cel
Przebiegają wg
schematu
T(arget)
O(peration)
T(est)
E(xit
TOTE
Mechanizmy zaangażowania i
kontroli wg Lewickiej
Mają skutki społecznie
pożądane (hobby) i
niepożądane
(narkomania, hazard)
Mają charakter
psychologicznej
pułapki„ Zaangażowan
ie jest ślepe”
Przeważają
czynności
racjonalne,
świadome, Kończy
się z chwilą
osiągnięcia celu (co
jest nagradzające)
Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej
Trwa dopóki istnieją
wzmocnienia
dodatnie
Zaangażowanie jest
nieprzewidywalne
Działaniom z
zaangażowania nie
towarzyszy uczucie
kontroli tylko „Bycie
na fali”
Zachowanie
motywowane
kontrola jest
przewidywalne
Działaniom
towarzyszy
poczucie kontroli
Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej
„samoorganizujący
się multistat
Selekcja informacji
wg reguły
KONFIRMACJI
Homeostat
Selekcja informacji
wg reguły
FALSYFIKACJI
Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej
„Chcę tylko zasygnalizować, że być może w
repertuarze czynności każdego człowieka,
obok refleksyjnych, „kontrolnych” czynności
świadomych (..) oraz zautomatyzowanych
czynności nawykowych (..) należałoby
również wyróżnić trzecią klasę procesów,
które nie będąc zautomatyzowanymi, jako
że mają charakter kreatywny, emergentny,
nie są jednak tożsame z czynnościami
świadomymi” (1993, s.24)
Uwagi na temat
prawidłowości
Prawo Yerkesa - Dodsona
Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994]
„ w sformułowaniu oryginalnym [1908]
prawo miało opisywać relację między
siłą bodźca a kształtowaniem nawyku
dla zadań różniących się trudnością
różnicowania”
(Teigen , 1994, s, 525)
Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994]
Po 1908 badacze interpretowali ową
zależność jako wpływ:
Kary, nagrody, motywacji, popędu,
wzbudzenia, lęku, napięcia lub stresu
NA:
Uczenie się, wykonanie zadań [złożonych,
trudnych, nowych], rozwiązywanie
problemów, radzenie sobie lub pamięć
Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994
W wielu sformułowaniach jest taka
rozmaitość nazywania zmiennych i ich
teoretycznego odniesienia, że powtarza się
tylko jedno ”zależność jest krzywoliniowa”
Różne sformułowania tego prawa odbijają
historię sporów w zakresie koncepcji i
pojęć typowych w danym czasie dla
problematyki emocji i motywacji
Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994
Zmienne pochodzące z różnych
sformułowań tego prawa są rzeczywiście
powiązane
Prawa Y-D nie zostało sformułowane przez
Yerkesa i Dodsona
Prawa Y-D są przydatne dydaktycznie i
heurystycznie
ALE nie są dostatecznie dobrze
uzasadnione empirycznie