Mózg, a poprawnie mózgowie
( encephalon ) to część
ośrodkowego układu
nerwowego(OUN).
Umieszczony jest w obrębie
czaszki i otoczony trzema
oponami: (błonami
łącznotkankowymi
)
gruba błona, której blaszka zewnętrzna
tworzy jednocześnie okostną czaszki.
(Blaszka wew. tworzy 3 fałdy
wpuklające się w szczeliny mózgowe :
sierp mózgu, sierp i namiot móżdżku.
Pomiędzy blaszkami opony twardej są
zatoki żylne, odprowadzające krew z
mózgowia do żyły szyjnej wew.)
zwaną PAJĘCZYNÓWKĄ - leży pod
oponą twardą, jest od niej oddzielona
jamą podtwardówkową.
- przylega bezpośrednio do mózgu, jest
silnie unaczynniona. Pomiędzy nią a
oponą pajęczynówkową znajduje się
JAMA PODPAJĘCZYNÓWKOWA
wypełniona płynem mózgowo -
rdzeniowym
Mózgowie składa się
z: -dwóch pólkul
mózgowych,
-móżdżku
- pnia mózgu.
PÓŁKULE MÓZGU
# różnią się między sobą morfologicznie i
funkcjonalnie
# jest to mózg właściwy , osadzony na pniu
mózgu.
# obydwie półkule oddzielone są od siebie
szczeliną podłużną mózgu, w głębi której mieści
się ciało modzelowate, inaczej spoidło wielkie
mózgu, które je również łączy
# jego kształt przypomina jajowatą bryłę
# można wyodrębnić u niego powierzchnię
górno - boczną, przyśrodkową i podstawną,
oraz bieguny : czołowy, ciemieniowy,
potyliczny i skroniowy.
# na zewnątrz półkule okrywa kora mózgowa,
czyli istota szara (zbudowana z kilku warstw
komórek nerwowych różnokształtnych)
# PRAWA PÓŁKULA :
dominuje w sferze umysłowej.
Znajdują się w niej ośrodki
odpowiedzialne za wyobraźnię,
holistyczność (odbiera wiele inf.
jednocześnie, myślenie kompleksowe),
przestrzenność, metaforyczność,
emocjonalność, uduchowienie,
muzykalnośc, uzdolnienia plastyczne,
seks i sny.
Poza tym kontroluje lewą strone
naszego ciała.
# LEWA PÓŁKULA :
określana jest jako logiczna,
zajmuje się mową, analizą i logiką.
Ma również charakter sekwencyjny,
matematyczny i dosłowny.
Kontroluje prawą część ciała.
# każda z półkul dzieli się na 4 płaty :
- CZOŁOWY ( lobus frontalis)
- CIEMIENIOWY (lobus temporalis )
- SKRONIOWY ( lobus parietalis)
- POTYLICZNY (lobus occipitalis )
W oparciu o badania anatomiczne i
fizjologiczne ustalono, iż poszczególne płaty
związane są z określonymi funkcjami:
Półkula mózgu
widziana od
strony
powierzchni
górno-bocznej.
Widoczne płaty:
płat czołowy
płat
ciemieniowy
płat skroniowy
płat potyliczny
1. PŁAT CZOŁOWY - odpowiedzialny jest
przede wszystkim za działanie, ze względu na
umiejscowienie w nim kory motorycznej.
Okolica ruchowa (zwana też motoryczną)
znajduje się w tylnej części płata czołowego w
obu półkulach. Współdziała ściśle z okolicą
czuciową. Okolicę ruchową mozna podzielić
na część ściśle ruchową(kora ruchowa) i
okolicę przedruchową(kora przedruchowa),
odpowiedzialną za regulację ruchów
złożonych. Są w nim również ośrodki pisania,
kojarzenia, oraz analiza i kontrola stanów
emocjonalnych.
2. PŁAT SKRONIOWY - znajduje się w
nim kora słuchowa, a także ośrodki
węchowe. Okolica słuchowa znajduje
się w tylno-górnej części płata
skroniowego obu półkul. Pola
obejmujące zakręt poprzeczny zwany
zakrętem Heschla, są polami
projekcyjnymi. Ich obustronne
zniszczenie powoduje głuchotę. Pole
gnostyczne obejmuje zkaręt skroniowy
górny. W nim dokonuje się analiza i
synteza doznań słuchowych. Przy
uszkodzeniu tego pola dźwięki są
słyszane, ale nie rozpoznawane
.
3. PŁAT CIEMIENIOWY - w tym
płacie przeważają komórki
czuciowe, choć znajdują się też
ruchowe. Do okolic tych dochodzą
sygnały czucia powierzchniowego
skórnego (dotyku, bólu,
temperatury itp.) oraz pewne
odmiany sygnałów wewnętrznych,
jak zmiana napięcia mięśni,
sygnalizująca zmianę położenia
ciała.
Poszczególne części płata ciemieniowego są
odpowiedzialne za:
część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu;
umiejscowienie wrażeń czuciowych;
prawa część dolna: orientacja przestrzenna, układ
odniesienia względem swojego ciała konstruowany
na podstawie wrażeń wzrokowych;
lewa część dolna: modelowanie relacji
przestrzennych ruchów palców.
pomiędzy i część przyśrodkowa: celowe ruchy,
integracja ruchu i wzroku w jedno wrażenie,
manipulacja obiektami wymagająca koordynacji i
wyobraźni przestrzenno/ruchowej.
Płat ciemieniowy jest także odpowiedzialny za
rozumienie języka symbolicznego, pojęć
abstrakcyjnych, geometrycznych.
4. PŁAT POTYLICZNY –
ośrodki wzroku,analiza koloru,
ruchu, kształtu, głębi,
skojarzenia wzrokowe, ocena,
decyduje czy wrażenie jest
analizowane i jaki jest jego
priorytet
.
PIEŃ MÓZGU (truncus cerebri)
# w jego skład wchodzą : rdzeń
przedłużony, most, śródmózgowie,
międzymózgowie.
# otoczony jest tak jak mózg,
oopnami, które oddzielają pień od
jamy czaszki.
# od przodu połączony jest z
półkulami mózgu
# od góry z móżdżkiem
# od tyłu przechodzi w rdze
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY :
( medulla oblongata)
# łączy rdzeń kręgowy z
móżdżkiem (tyłomózgowiem
wtórnym)
# ma kształt ściętego stożka
jest miejscem skrzyżowania wielu
dróg nerwowych - czuciowych i
ruchowych, łączących różne
części mózgowia oraz mózgowie z
rdzeniem kręgowym.
MOST : ( pons )
# pokryty od zewnątrz błonami
łącznotkankowymi
# znajduje się między rdzeniem
przedłużonym a śródmózgowiem
# od góry ograniczony jest przez konary
mózgu
# od dolu przez brzeg (powyżej oliwek)
rdzenia przedłużonego)
# jego boczne przedłużenie to konary
środkowe móżdżku, tworzące połączenie z
móżdżkiem
# wnikają do niego też konary górne
móżdżku
ŚRÓDMÓZGOWIE :
(mesencephalon)
# górna część pnia mózgu
# położona między mostem i
międzymózgowiem
# przez śródmózgowie przechodzą
prawie wszystkie drogi nerwowe
łączące półkule mózgowe z
obwodem ciała
zawiera dużo substancji szarej
# zawiera jądra nerwów
czaszkowych ( III i IV )
MIĘDZYMÓZGOWIE :
(diencephalon)
# w jego skład wchodzą :
wzgórze, podwzgórze, nerwowa
część przysadki mózgowej,
szyszynka
GŁÓWNE FUNKCJE PNIA MÓZGU :
- ośrodek oddychania
- ośrodek regulujący pracę serca
- ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze
- ośrodek regulujący temp. organizmu
- ośrodek regulujący metabolizm
- ośrodki integracji bodźców słuchowych i
czuciowych
- przysadka będąca ważnym gruczołem
dokrewnym
- ośrodki odruchowe wzroku i słuchu
- twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny
za stan przytomności
MÓŻDŻEK ( cerebellum )
# jego kora składa się z 3 warstw :
- drobinowej
- zwojowej
- ziarnistej
# wewnątrz znajdują się parzyste
jądra móżdżkowe : zębate,
czopowate, kulkowate i wierzchu,
oddzielone od kory warstwą białych
włókien.
# otrzymuje informacje od :
- narządów ruchu, wzroku, słuchu,
równowagi
- skóry
- ośrodków ruchowych rdzenia
kręgowego
- okolicy ruchowej kory mózgowej.
# otrzymuje różne informacje takie
jak:
- stan narządów ruchu
- zakłócenia równowagi ciała
- stan pobudzenia ośrodków
ruchowych
- ruch który aktualnie wykonujemy
# zmienia też napięcie innych mięśni
szkieletowych, by przywrócić
równowagę.
Oprócz mózgowia do ośrodkowego
układu nerwowego należy także
rdzeń kręgowy. Znajduje się on
poza czaszką w kanale kręgowym
kręgosłupa. Ma wydłużony
walcowaty kształt z
wrzecionowatymi poszerzeniami
(zgrubieniami) w okolicy szyjnej i
lędźwiowej.
Długość rdzenia kręgowego wynosi ok.
45 cm. Jest, tak jak mózg, otoczony
trzema oponami. Także i tutaj pomiędzy
oponą twardą i podpajeczą znajduje się
przestrzeń wypełniona płynem
rdzeniowo-mózgowym. W okolicy
lędźwiowej ta przestrzeń jest dość łatwo
dostępna; można się do niej dostać
cienką igłą i pobrać nieco płynu do
badania.
Rdzeń kręgowy ma budowę segmentową.
Wyróżnia się w nim 31 par odcinków, tzw.
neuromerów: 8 szyjnych (C1-C8), 12
piersiowych (Th1-Th12), 5 lędźwiowych (L1-
L5), 5 krzyżowych (S1-S5) i1 guziczny (C0), z
którymi łączy się 31 par nerwów rdzeniowych -
szyjnych, piersiowych, lędźwiowych,
krzyżowych i guzicznego.
Nerwy łączą się z rdzeniem za pomocą tzw.
korzeni nerwowych - brzusznych i
grzbietowych. Każdy z nich składa się z 5-10
nici korzeniowych, będących pęczkami
nerwowymi.
Na przekroju poprzecznym rdzenia
widać, iż składa się on, tak jak mózg, z
istoty szarej i białej, z tym że - w
przeciwieństwie do mózgu, a tak samo
jak w rdzeniu przedłużonym - istota
biała jest na obwodzie rdzenia, zaś
szara - wewnątrz. Charakterystyczny
jest w przekroju poprzecznym wygląd
istoty szarej: przpomina ona dużą literę
H.
Ramiona tej litery to tzw. rogi
rdzenia, które w trójwymiarowej
rzeczywistości tworzą słupy: z
przodu - dwa (symetryczne) rogi
(słupy) przednie, z tyłu - dwa rogi
(słupy) tylne. Pomiędzy nimi leży
istota szara pośrednia, której
zewnętrzna, obwodowa część
tworzy niewielkie uwypuklenie,
zwane rogiem (słupem) bocznym.
W skład obwodowego
układu nerwowego wchodzi
12 (XII) par nerwów
czaszkowych, których jądra
znajdują się w pniu
mózgowia, oraz 31 par
nerwów rdzeniowych.
Do nerwów czaszkowych należą:
nerw I - węchowy (opuszka
węchowa), nerw II - wzrokowy,
nerw III - okoruchowy, nerw IV -
bloczkowy, nerw V - trójdzielny,
nerw VI - odwodzący, nerw VII -
twarzowy, nerw VIII -
przedsionkowo-ślimakowy, nerw
IX - językowo-gardłowy, nerw X -
błędny, XI - dodatkowy, XII -
podjęzykowy
Każdy z nich wypełnia inną rolę. Nerw
węchowy przewodzi wrażenia
węchowe, wzrokowy zbiera informacje
powstałe w siatkówce i przewodzi je do
kory wzrokowej - potylicznej. Nerw
trójdzielny jest głównie nerwem
czuciowym, także unerwiającym
gruczoły łzowe i niektóre ślinianki, więc
mającym charakter wegetatywny. Ma
także włókna ruchowe trzewne.
Nerw okoruchowy, bloczkowy i
odwodzący są typowymi
nerwami ruchowymi sterującymi
mięśniami gałki ocznej.
Posiadają jednak także włókna
somatyczne. Nerw twarzowy jest
przede wszystkim nerwem
ruchowym. Nerw językowo-
gardłowy jest nerwem
mieszanym, posiada włókna
wydzielnicze (do ślinianek),
czuciowe, smakowe oraz
ruchowe (trzewne).
Nerw błędny jest głównym
nerwem układu
wegetatywnego
przywspółczulnego. Nerw
dodatkowy jest nerwem
ruchowym. Nerw
podjęzykowy ma charakter
mieszany - ruchowy i
wydzielniczy, związany ze
ślinianką podżuchwową.
Nerwy obwodowe rdzeniowe tworzą cztery
sploty: 1. Splot szyjny (ważnym nerwem
tego splotu jest nerw przeponowy -
obsługujący przeponę), 2. Splot ramienny
zaopatrujący mięśnie obręczy barkowej i
kończyn górnych, 3. Splot lędźwiowy, w
skład którego wchodzą nerwy obręczy
biodrowej i kończyn dolnych, 4. Splot
krzyżowy - utworzony przez nerwy miednicy
i kończyny dolnej. W skład tego splotu
wchodzi największy (najgrubszy i najdłuższy)
nerw ludzkiego ciała - nerw kulszowy.
Pomiędzy splotem ramiennym i lędźwiowym
są nie tworzące splotów nerwy
międzyżebrowe.
Układ nerwowy
autonomiczny
Układ nerwowy autonomiczny
(bez udziału świadomości)
kontroluje czynności narządów
wewnętrznych. Składa się z
dwóch przeciwstawnych części:
współczulnej i
przywspółczulnej.
Część centralna układu
autonomicznego jest ściśle związana
z ośrodkowym układem nerwowym,
bowiem mieści się przede wszystkim
w podwzgórzu. Część obwodowa jest
wyraźnie wyodrębniona. Znacząca
część włókien przywspółczulnych
biegnie w nerwie błędnym, w
znacznie mniejszym zakresie włókna
przywspółczulne wchodzą w skład
innych nerwów czaszkowych (III, VII,
IX i XI). Ośrodki przywspółczulne są
też w odcinku krzyżowym kręgosłupa.
Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed
docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą
nerwy bezpośrednio już zaopatrujące narządy.
Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie
przywspółczulnym jest acetylocholina. Układ
obwodowy współczulny jest związany z piersiową i
lędźwiową częścią rdzenia kręgowego; stamtąd
pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów
współczulnych, tworzących łańcuch po obu
stronach kręgosłupa oraz do zwojów brzusznych.
Interesujące jest, że we współczulnym układzie
nerwowym przekaźnikami chemicznymi są
zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina.
Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach,
noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy.
Większość narządów wewnętrznych jest
unerwiona zarówno przez nerwy
współczulne, jak i przywspółczulne.
Działanie układu autonomicznego
bazuje na odruchach. Włókna
dośrodkowe przewodzą bodźce bólowe
oraz pobudzenie z mechanoreceptorów
i chemorecepotorów, włókna
odśrodkowe sterują czynnością mięśni
gładkich, czynnością serca i gruczołów.
Szczególną pozycję w układzie
wegetatywnym ma rdzeń nadnerczy.
Jest zaopatrywany w nerwy
przedzwojowe. Sam jest narządem
współczulnym, którego komórki
odpowiadają komórkom zwojowym.
Wytwarza on mediatory - adrenalinę i
noradrenalinę, nie wydzielanych do
przestrzeni synaptycznej, lecz do
krwi.
Układ wegetatywny wykazuje
bardzo charakterystyczną
zmienność aktywności dobowej.
W okresie czuwania, w ciągu dnia,
dominuje jego część współczulna
- z apogeum w godzinach
popołudniowych, W nocy kontrolę
nad pracą narządów przejmuje
układ przywspółczulny - z
apogeum w godzinach
śródnocnych i nadrannych.
Dwie przeciwstawne części
układu wegetatywnego są w
ciągłym "starciu", wzajemnym
kontrowaniu się. Polem działania
jest określony narząd. Dzięki
temu zachowana jest
homeostaza czynnościowa tego
narządu, która zapewnia jego
optymalną funkcję w danym
momencie przy danym na nią
zapotrzebowaniu.
Układ autonomiczny jest
niezależny od kory, co jednak nie
oznacza, że kora nie ma zupełnie
wpływu na jego czynność. Ma, ale
nie jest to wpływ uświadomiony -
choć zdarzają się ludzie, którzy w
wyniku ćwiczeń, a także
medytacji, potrafią świadomie
wpływać na niektóre czynności
narządów wewnętrznych, np. na
czynność serca.
WAŻNIEJSZE SPLOTY NERWOWE
Powstają z gałęzi przednich nerwów rdzeniowych
SPLOT SZYJNY (plexus cervicalis)
Powstaje z gałęzi przednich nerwów rdzeniowych
C1 do C4
Pochodzą z niego:
nerw przeponowy (głównie od C4, włókna
ruchowe i czuciowe do przepony, opłucnej i
osierdzia)
nerwy zaopatrujące mięsnie szyi, głównie
głębokie ale też mięsień m.o.s.
SPLOT RAMIENNY (plexus
brachialis)
Powstaje z gałęzi przednich
nerwów rdzeniowych C5 do
Th1
Bardzo rozbudowany
Nerwy odchodzące od splotu
ramiennego
:
nerw grzbietowy łopatki (ruch dźwigania łopatki –
wzruszanie ramionami) m.równoległoboczne, dolna
część m.dźwigacza łopatki
nerw piersiowy długi
nerw podobojczykowy
nerw nadłopatkowy – m.nad i podgrzebieniowy
stawu barkowo-obojczykowego i ramiennego
nerwy piersiowe,
nerwy grzbietu
nerw pachowy.
Nerw promieniowy największy nerw splotu
ramiennego. Oddaje bardzo dużo gałęzi na swoim
przebiegu, zarówno skórnych jak i mięśniowych
Nerw łokciowy bardzo często ulega uszkodzeniu.
(prąd po uderzeniu w łokieć)
Nerw pośrodkowy
Nerw mięśniowo-skórny
NERWY PIERSIOWE (nervi
thoracici)
Powstają nie tworząc splotów
z gałęzi przednich nerwów
rdzeniowych Th1 do
SPLOT LĘDŹWIOWO-KRZYŻOWY
(plexus lumbosacralis) niektórzy
dzielą na splot lędźwiowy i krzyżowo-
sromowy
Powstaje z gałęzi przednich nerwów
rdzeniowych L1 do Co1-2
Odchodzą nerwy: podżebrowy,
biodrowo-podbrzuszny, biodrowo-
pachwinowy, skórny uda boczny,
płciowo-udowy, udowy, zasłonowy,
kulszowy, pośladkowy górny i dolny
oraz sromowy.
Najważniejsze z nich to:
Nerw udowy: (L1-4), unerwia grupe przednią mięśni uda,
m.grzebieniowy, lędźwiowo-udowy, skórę przedniej i
przyśrodkowej powierzchni uda, podudzia i stopy oraz staw
biodrowy, kolanowy i skokowo-goleniowy
Nerw kulszowy największy nerw całego organizmu. Na udzie
unerwia zginacze oraz częściowo staw kolanowy i biodrowy. W
dole podkolanowym przechodzi w nerw piszczelowy i strzałkowy
wspólny. Nerw piszczelowy odpowiedzialny za wspinanie się na
palce, mięśnie podeszwy stopy, czucie na pięcie i podeszwie.
Nerw strzałkowy wspólny bardziej narażony na urazy, odpowiada
za ruch zginania grzbietowego stopy i unerwienie skóry grzbietu
stopy
Nerw sromowy (S2-4) odpowiada za trzymanie moczu i stolca,
erekcję,
Nerw zasłonowy (L2-3) odpowiedzialny za mięśnie przywodzące
udo
