Typologia systemów pedagogicznych
(sposoby uprawiania pedagogiki)

Przyjmując, że pedagogika jest nauką o wychowaniu

człowieka, kategorią naczelną (strukturą globalną) tak

sformułowanej definicji jest pojęcie „wychowania”.

Analiza opisowa i normatywna pozwala na

wyodrębnienie trzech podstawowych sposobów

rozumienia terminu „wychowanie oraz trzech sposobów

uprawiania (typologii) pedagogiki:

1.

Wychowanie jako obserwowalna reakcja organizmu na

bodziec zewnętrzny (ujęcie behawiorystyczne) –

pedagogika behawioralna (behawiorystyczna),

2.

Wychowanie rozumiane jako element struktury (ujęcie

strukturalistyczne – pedagogika strukturalistyczna,

3.

Wychowanie jako działanie celowe-intencjonalne (ujęcie

intencjonalne) – pedagogika intencjonalna

Wyżej wymienione rozróżnienie to: typologia a nie
klasyfikacja logiczna, gdyż:

• nie jest spełniony wymóg rozłączności,

• niektóre znaczenia reprezentują jeden z trzech typów, inne
mają charakter „mieszany”,

• zbliżenia występują między typem pierwszym (1) i drugim
(2) oraz typem drugim (2) i trzecim (3),

• zaliczenie poszczególnej koncepcji pedagogicznej do
któregoś z typów jest zawsze swoistą interpretacją,

• kwalifikowanie koncepcji jako reprezentującej typ drugi
(2) jest bardziej problematyczne niż tych, które reprezentują
typ pierwszy (1) i drugi (2),

• trudno znaleźć przypadki możliwie „czyste” oraz określić
kryteria wyodrębniania różnego rodzaju myślenia o wiedzy
naukowej,

• kryterium podstawowym jest przyjęta strategia
epistemologiczna, w tym taka teoria kultury wraz opisaną
wcześniej tzw. metainterpretacją humanistyczną – która
pozwala na bezpośrednie badanie różnych „teorii”.

Wybrane koncepcje pedagogiczne wchodzące w skład

ujęcia intencjonalnego pedagogiki (typ 3)

1. Ujęcie intencjonalne pedagogiki (typ 3) posiada

jednoznaczny „teleologiczny” sens i zakres
stosowalności,

2. Wychowanie (definicja) rozumiane jest tutaj jako

czynności ukierunkowane na realizację określonego
celu (wartości),

3. Ujęcie to stanowi o swoistości nauk humanistycznych,

odróżniając je od przyrodoznawstwa:

- zrywa z orientacjami epistemologicznymi, które rejestrują

i porządkują dane doświadczenia potocznego,
wykorzystują typologizację, systematyzację, uściślenie,
uogólnienie i werbalizację tego doświadczenia
(pozytywizm),

- zakłada odmienność metod badawczych w humanistyce

i przyrodoznawstwie,

- zakłada istnienie szczególnego rodzaju doświadczenia

humanistycznego,

- koncepcje te nawiązują do pojęcia „rozumienia”

Diltheya, „odniesienia do wartości” H. Rickerta, „typów
idealnych” Webera oraz koncepcji hermeneutyki
fenomenologicznej tzw. szkoły frankfurckiej (J. Habermas)
(Nawroczyński i B. Suchodolski.)

Koncepcja Bogdana Suchodolskiego

(1903-

1992)

(pedagog, filozof, historyk kultury)

(odpowiedniki podręcznikowe to: Pedagogika kultury, w: Z.
Kwieciński, B. Śliwerski, (red.), Pedagogika, Warszawa 2003, tom.1, i
Pedagogika filozoficzna – normatywna, w: B. Śliwerski,
Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998)

1938 – prof. Uniwersytetu we Lwowie,
1948 – 78 – prof. Uniwersytetu w Warszawie,
1958 – 74 – prz-cy Komitetu Nauk Pedagogicznych,
redaktor: „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej”,
„Studiów Pedagogicznych” (1954-72),
„Kwartalnika Pedagogicznego” (1956-70),
główne prace:
„Uspołecznienie kultury” – 1937,
„Wychowanie dla przyszłości” – 1947,
„U podstaw materialistycznej teorii wychowania” – 1957,
„Rola wychowania w społeczeństwie socjalistycznym” -1967,
„Trzy pedagogiki” – 1970,
„Problemy cywilizacji współczesnej” – 1974,
„Humanizm i edukacja humanistyczna (wybór tekstów) – 1998,
„Wychowanie mimo wszystko” - 1992.

założenia koncepcji:

•

antynaturalizm metodologiczny – „odniesienie do wartości”,

• pedagogika kultury (idealistyczna filozofia niemiecka) – do
1939 roku,

• też: (?) materialistyczna filozofia marksistowska – po 1945
roku,

• nieprecyzyjnie używane pojęcie „rozumienia” W. Diltheya,

• analiza filozoficzno – historyczna,

• normatywny (światopoglądowy) charakter koncepcji,

• tzw. „ambiwalencja” w dzisiejszym znaczeniu –
dualność, dwoistość, dychotomiczność, stąd:

1. odniesienie przedmiotowe (społeczeństwo, kultura, nauka,

praca), tzw. tradycja Platońska w pedagogice („mieć”) –
pedagogika przygotowania do życia, - ujęcie cywilizacyjne,
kulturowe, formalne, naukowe, antyindywidualistyczne,
2. odniesienie podmiotowe (dziedziny wychowania: moralne,
estetyczne, etc.), tzw. tradycja Sokratejska w pedagogice
(„być”) – pedagogika rozwoju osobowości, - ujęcie
psychologiczne, jednostkowe, indywidualistyczne.

Ewolucja koncepcji:
1. Pedagogika kultury – lata do roku 1939, (1945 rok),
2. Wychowanie do przyszłości – lata 50-te, (1956 rok),
3. Wychowanie do zadań – lata 60-te, (1968 rok),
4. Wychowanie do „zmiany” – lata 70-te (1978 rok),
5. Pedagogika humanistyczna – lata 80-te (1981 rok)

Epistemologia (B. Suchodolskiego) – rozumiana jako „odniesienie

do wartości” w następujący sposób:

- jako przejście od zdań opisowych (wyjaśniających stany rzeczy

– pozytywizm) do: zdań normatywnych (wartości –
antynaturalizm ?)

a) … „poprzez „rozumienie” dziejowych doświadczeń ludzi, założeń

i treści ich cywilizacji (…) ukazanie wartości godnych
człowieka”…

b) … „opis rzeczywistości jest również opisem rodzącej się

przyszłości, a analiza wartości i celów musi być powiązana z
analizą rzeczywistości społecznej, (…) stąd powiązanie faktów,
celów i wartości” …

Metoda (sposób realizacji celów wg. B. Suchodolskiego) -

interpretacja:

1. Instancje obiektywne (cywilizacja),
2. Środowisko,
3. Zadatki wrodzone

oraz rozumienie pojęcia „wychowanie”:

a) naturalne poprzez udział w życiu społecznym – adaptacyjny

charakter, odpowiednik dzisiejszej socjalizacji,

b) wychowanie organizowane celowo na tle wychowania

naturalnego – wychowanie przez naśladownictwo, np. tzw.
terminowanie,

c) wychowanie organizowane celowo w specjalnych

instytucjach (np. szkoła),

metoda ”ukryta” – perswazja - jako przekonywanie

(perswadowanie) pewnego systemu wartości

(jest to propozycja edukacyjna budowana na wzór

moralności. Proponowane wartości są komunikowane [często
perswadowane] uczestnikom procesu edukacyjnego)

Pedagogika humanistyczna B. Suchodolskiego („odniesienie
do wartości”)
dwa nurty humanizmu:
a) studia historyczne nad humanizmem renesansowym, jego
źródłami i ewolucją – odniesienie do antyku rozumianym
jako pewna postawa ideowa
b) nowoczesna refleksja światopoglądowa wieku XVII i XVIII ujęta
podmiotowo i przedmiotowo:
- … „pewien pogląd na świat i pewna postawa człowieka, (…)
która jest próbą odpowiedzi na pytanie o sens ludzkiego życia,
próbą określenia zadań ludzkiego działania”, „postawa ideowa”
wg. Suchodolskiego – ujęcie podmiotowe,
- …

„

świat humanistyczny to: wielkie metafizyczne i religijne

tradycje ludzkości, mity i opowieści, nauki filozoficzne, systemy
moralności różnorodnie uzasadniane „ oraz sztuka, nauka, praca i
technika – ujęcie przedmiotowe.
stąd:
zadania (cele) edukacji humanistycznej – rozumienie
świata, wspólne działanie, tolerancja, dialog, ochrona środowiska,
godne życie (bycie człowiekiem), obowiązkowość, doskonalenie,
szczęście, tożsamość narodowa, postawa patriotyczna, etc.

Koncepcja kształcenia ogólnego

(wykształcenia) wg. B. Suchodolskiego „nie co trzeba wiedzieć,

lecz jakim być” – prekursor tzw. nauczania blokowego

składniki:
1. poznanie świata – jako zrozumienie świata (nie fakty a

procesy) – integracja wiedzy,

2. rozwój osobowości i sterowanie własnym życiem przez: a)

poznanie siebie, b) jakość życia – samourzeczywistnienie, c)
budowanie własnego programu kształcenia,

3. rozwój sił duchowych (wrażliwość, wyobraźnia, uczuciowość,

ekspresja) – wg. Suchodolskiego uzyskiwane przez sztukę ale
też np. przez naukę.

Styl i metody kształcenia ogólnego według Bogdana

Suchodolskiego to: „kształcenie staje się autentyczną potrzebą
osobistego rozwoju jednostki i jej aspiracji i perspektyw,
doświadczeń (…) w posłuszeństwie wobec zainteresowań ale i w
samodyscyplinie”.