Filozofia/etyka

Prowadzący: dr Katarzyna de Lazari - Radek

Literatura:

J. Hartman, J. Woleński „Wiedza o etyce”.

Filozofia

Filozofia - nauka o mądrości, miłowanie mądrości, nauka o myśleniu.

4 działy filozofii:

1. Ontologia (ontos - byt) - odpowiada na pytania o byt (co istnieje?, co widzę?, co pojmuję?)

2. Epistemologia (episteme - poznanie) - odpowiada na pytania o poznanie (jak to poznać?, czy mam dostęp do prawdy?)

3. Estetyka - odpowiada na pytania o piękno, wartości artystyczne (jak mi się podoba to co widzę?, czy mi się podoba?)

4. Etyka - nauka o moralności - odpowiada na pytania o powinność (co mam uczynić?)

Podstawą życia codziennego jest zaufanie.

Moralność - system działania, myślenia, postaw charakterystycznych dla pewnej grupy społecznej i jest w niej urzeczywistniany.

Wartości - pojęcie opisujące pewien przedmiot w charakterze dobra i zła (słuszności i niesłuszności).

Wartości:

• szczęście - każdy do niego dąży (Arystoteles)

• posłuszeństwo zasadom moralnym (Kant)

• prawda

Źródła uzasadnienia wartości (dlaczego?)

1. Uzasadnienie subiektywne (rodzina, tradycja, religia, uwarunkowania społeczne)

2. Uzasadnienie obiektywistyczne (Kant)

prawo naturalne (św. Tomasz) - złem jest negowanie naturalnej funkcji.

emotywizm - teoria etyczna głosząca, że sądy moralne są jedynie wyrazem emocji

a kogo? (kogo dotyczy moralność?)

podmiot moralny - istota, która ma pewne prawa moralne i która może mieć obowiązki

istota = osoba ≠ człowiek

Stanowiska:

I podmiot moralny = wszyscy ludzie (stanowisko Kościoła, kreacjoniści, gatunkowizm-szowinizm gatunkowy)

II podmiot moralny = istota rozumna - jest w stanie myśleć i argumentować (małpy człekokształtne)

III podmiot moralny = istota odczuwająca ból, cierpienie, szczęście (większość ssaków)

IV podmiot moralny = istota samoświadoma

Arystoteles

• Akademia Platońska

• Nauczyciel Aleksandra Wielkiego

• Sokrates, Platon, Arystoteles

• Główne dzieło etyczne - Etyka nikomachejska

• rozum i dusza, natura

• Cel (teleologia) i dobro, działanie (praxis)

• Szczęście- eudajmonia

• cnota (moralna doskonałość, dyspozycja do moralnego działania) i charakter

• złoty środek między dwoma skrajnościami- wyrabianie cnoty odwagi - między brawurą a tchórzostwem

• Inne cnoty - mądrość, sprawiedliwość, umiarkowanie

• Moralność - jako mądrość praktyczna

• Mądra czy cnotliwa osoba to ta, która ma wyczucie, co jest dobre i cnotliwe w każdej sytuacji, a podejmowanie decyzji o tym, co zrobić odbywa się w procesie ćwiczenia w cnotliwym zachowaniu

• Teoria cnoty kładzie nacisk na osobę, która wykonuje działania i dokonuje wyborów, a nie na sytuacje, w których trzeba dokonywać wyborów - celem jest budowanie charakteru

• Waga motywów - motyw brany pod uwagę przy ocenia działania

• Wzór moralny - osoba o cnotliwym charakterze

Problemy etyki cnót

• Szczęście, które miało być wg. Arystotelesa nagrodą za cnotliwe życie, nie dotyczy tylko ludzi cnotliwych

• Czym to „dobre życie” miałoby być? Odmienność kultur i tego, co za dobre uważamy

• Jak i kiedy praktykować cnoty?

• Trudności w regulacji stosunków między obcymi

• Jak adekwatnie wyjaśnić i uzasadnić przekonania moralne?

Teoria umowy społecznej

Stan natury:

• Podstawowe motywy ludzkie to pragnienie panowania i pragnienie uniknięcia śmierci

• „Każdy człowiek od samych narodzin i ze swej natury domaga się wszystkiego, czego zazdrości innym, i gdyby tylko mógł, sprawiłby, aby cały świat stanął przed nim w strachu i był mu posłuszny”

• Stan natury - czyli stan przed powstaniem społecze3ństwa - to stan nieustannej wojny

• „Tam, gdzie nie ma wspólnej władzy, nie ma prawa; gdzie nie ma prawa, nie ma sprawiedliwości. Na wojnie siła i kłamstwo to dwie cnoty kardynalne”

• Rozum mówi nam, że śmierć jest pewniejszym skutkiem walki niż panowanie. Aby uniknąć śmierci należy zastąpić wojnę pokojem, walkę ugodą.

• Rozum jako roztropność

Umowa społeczna - w warunkach społecznych

• Moralność pojawia się w wyniku umowy

• Władza przekazana zwierzchnikowi - suwerenowi - Lewiatanowi gwarantem dotrzymywania zasad

• Granice posłuszeństwa suwerenowi

• Hobbes nie rozróżnia społeczeństwa od państwa

Współczesna umowa społeczna

• John Rawls (1921- 2002)

• Sprawiedliwość jako bezstronność

• dwie zasady sprawiedliwości. Zostałyby one wybrane przez wolne i równe jednostki "za zasłoną niewiedzy" (veil of ignorance), tzn. w sytuacji, gdyby nie wiedziały, jaką pozycję zajmą w społeczeństwie, jaką będą mieć płeć, wiek itd. Zasady są ułożone hierarchicznie, nie można np. ograniczenia wolności zrekompensować zwiększeniem przywilejów socjalnych. Zdaniem Rawlsa zasady te posłużyłyby do zbudowania dobrze urządzonego społeczeństwa.

Pierwsza zasada sprawiedliwości Rawlsa:

• Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.

• Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę

• Druga zasada sprawiedliwości: Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

Kant i teoria deontologiczna

• Działań moralnych nie powinno się oceniać na podstawie konsekwencji owych działań, ale motywacji podmiotu działającego

• Jedyną ostatecznie dobrą rzeczą jest nasza intencje (dobra wola)

• Ludzie powinni postępować z poczucia obowiązku - moralne działanie to działanie z obowiązku

• Główny cel to ustalenie zasad moralnego postępowanie.

• Moralność polega na dokonywaniu słusznych czynów, które można opisać jako imperatyw kategoryczny - „nie kłam”, „pomagaj potrzebującym”; nigdy - zawsze.

Imperatyw kategoryczny

• Zasada uniwersalizacji - „postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”

Maksyma - subiektywna zasada woli

• Zasada człowieczeństwa - „postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”

Ograniczenia deontologii Kanta

• Konflikt występujący między różnymi imperatywami, których konsekwencje mogą być ze sobą sprzeczne

• Problem ze sformułowaniem imperatywu w poszczególnych przypadkach.

• Zwierzęta

Utylitaryzm jako postać konsekwencjalizmu

• Tym, co jest oceniane z moralnego punktu widzenia to konsekwencje czynu

• Zasada użyteczności: „Działanie jest słuszne, gdy przynosi jak największą sumę użyteczności - szczęścia, jak największej ilości osób”

• Analiza zysków i strat - rachunek hedonistyczny

• Zasada bezstronności - „Każdy liczy się za jednego i tylko jednego” - Bentham

• Utylitaryzm reguł

• Utylitaryzm czynów

Tematy:

• bioetyka, etyka medyczna, etyka zwierząt, ekologia

• Teoria teleologoczna

Peter Singer

• Animal liberation - Wyzwolenie zwierząt

• Miarą podmiotu moralnego jest to, że odczuwa ból i przyjemność

• „Należy pytać nie o to, czy zwierzęta mogą rozumować ani czy mogą mówić, lecz czy mogą cierpieć” - Bentham

Ograniczenia rozumowania utylitarystycznego

• Utylitaryzm może usprawiedliwić działanie, które narusza „normalnie przyjęte zachowanie”

• Problem z policzeniem zysków i strat

Podmiot moralny

• Kim jest podmiot moralny?

• Czym jest życie?

• Czym jest homo sapiens?

• Czym jest podmiot moralny?

Definicja ze względu na:

1. Przynależność gatunkową

2. Posiadanie duszy

3. Posiadanie rozumu - zachowanie racjonalne

4. Posiadanie pragnień

5. Umiejętność odczuwania - odbieranie siebie w czasie i przestrzeni

Argument z potencjalności

Problem stawiany przez KK

• W instrukcji Kongregacji Nauki Wiary z 1987r. czytamy „Od momentu, w którym jajo zostaje zapłodnione, rozpoczyna się nowe życie, które nie jest życiem ojca lub matki, lecz nowej istoty ludzkiej rozwijającej się niezależnie od nich. Nie stałaby się ona nigdy istotą ludzką, jeśliby nią nie była od samego początku.” Ta nowa istota, zgodnie z nauką Kościoła, ma prawo do życia i objęta musi być opieką. Ogłoszona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny mówi: „życie ludzkie, od samego poczęcia, bezwzględnie winno być otoczone troską i szacunkiem”. Embrion powinien być traktowany jako osoba.

• Czym innym jest powiedzieć, że od momentu poczęcia mamy do czynienia z istotą ludzką, a czym innym, że jest ona osobą, która ma prawa. W tym pierwszym przypadku chcemy powiedzieć, że w wyniku zapłodnienia komórki jajowej kobiety przez plemnik mężczyzny, otrzymujemy zarodek gatunku homo sapiens, żaden inny. Jednak termin „osoba”, jest już terminem o charakterze filozoficznym, wartościującym i może mieć inny zakres znaczeniowy niż tylko „homo sapiens”.

In vitro

• Koszt in vitro - 8-15 tys. zł za cykl

• Urodzone zdrowe dzieci - ok. 25%

• Bezpłodność uznana jest przez ŚOZ za chorobę

Problemy, jakie mogą się pojawić: niezdolność jajników do wytwarzania pęcherzyków jajowych, komórki jajowe mogą nie ulec zapłodnieniu, zarodki mogą się nie rozwinąć, niezdolność zarodka do implantacji w macicy

• Oblicza się, że w Polsce od 13% do 18% małżeństw nie może doczekać się potomstwa, tj. ponad milion par; z tej grupy tylko połowa decyduje się na podjęcie leczenia. Wskazania do zastosowania technik wspomaganego rozrodu zaistnieją u minimalnej liczby tych małżeństw. Jednak z uwagi na ogromne koszty leczenia, które w całości pokrywają pacjenci, nie wszyscy zdecydują się na to leczenie (tylko 1500 nowych par rocznie korzysta z tych technik).

Ryzyko

• Podawanie leków wywołujących hiperowulację może czasem spowodować potencjalnie śmiertelny stan zwany zespołem hiperstymulacji jajników

• Implantacja większej liczby zarodków zwiększa możliwość rozwoju ciąży mnogiej i w konsekwencji ryzyko narodzin dzieci z małą masą urodzinową, problemami zdrowotnymi

Proces obejmuje:

• Podawanie kobiecie hormonów w celu stymulacji hiperowulacji w następnym cyklu

• Staranne monitorowanie poziomów hormonów u kobiety, aby ustalić dokładny moment dojrzewania komórki jajowej

• Zebranie komórek jajowych

• W dniu zebrania komórek jajowych mężczyzna oddaje nasienie po masturbacji

• Komórki jajowe inkubuje się w świeżym podłożu hodowlanym

• 12 do 18 godzin po zapłodnieniu ogląda się komórki jajowe

• Przeniesienie zarodka do macicy kobiety

Artykuł 16 Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 r. mówi, że: „Mężczyźni i kobiety, bez względu na różnice rasy, narodowości lub religii, mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny”

Co to znaczy?

Posiadanie uprawnień:

• Pojęcie uprawnienia

• Uprawnienie pozytywne - korzystanie z nich ma zapewnić, że podmioty moralne otrzymają coś, czego chcą

• Uprawnienie negatywne - ma chronić podmioty moralne przed cierpieniem z powodu czegoś niepożądanego

Problemy:

• IVF pozwala na posiadanie potomstwa kobietom po menopauzie, kobietom samotnym, związkom homoseksualnym

• Skrining prenatalny - zbadanie częstości genów związanych z chorobami w populacji, gdy nie ma żadnego szczególnego powodu sądzić, że dany gen jest dostępny u dowolnej konkretnej osoby (zarodka, płodu). Co trzeba wziąć pod uwagę zanim zdecydujemy się na wprowadzenie programu skriningu:

• Dokładność testu

• Korzyści wynikające dla świadomego wyboru

• Efekt psychologiczny

• Możliwości terapeutyczne

• Możliwe problemy społeczne i ekonomiczne (ubezpieczenie)

Ulepszanie gatunku ludzkiego

• Ulepszanie jest poprawianie na lepsze stanu poprzedniego.

• Wielu z nas jest już „ulepszonych”!

Różne rodzaje ulepszenia:

• Mechaniczne (okulary, teleskop)

• Chemiczne (ritalin)

• Szczepienia

• Genetyka

Argumenty przeciwko ulepszaniu:

1. Manipulacja genetyczna przyczyni się do pogłębiania niesprawiedliwości, z uwagi na swoją cenę

• Które z osiągnięć ludzkości nie było drogie na samym początku?

2. Nie powinniśmy bawić się w Pana Boga i ingerować w naturalną kolej rzeczy

• Co to jest „naturalna kolej rzeczy”?

• Czy aby nie ingerujemy przez cały czas?

3. Nie powinniśmy podejmować decyzji za tych, którzy sami nie mogą powziąć decyzji (dzieci)

• Jak można nie podejmować decyzji za dzieci?

4. Co by się stało, gdybyśmy mogli przedłużać życie w nieskończoność?

5. Istnieje wysokie ryzyko powikłań i niewyobrażalnych skutków negatywnych eksperymentów, które musiałyby być przeprowadzone na człowieku zanim terapia genowa byłaby w pełni skuteczna.

• Ryzyko i jego zakres

6. Ludzki genom powinien być zachowany w niezmienionej formie jako dziedzictwo dla przyszłych pokoleń.

• Fetyszyzacja genomu ludzkiego

• Taki sam? Klonowanie?

• Co by się stało, gdyby ewolucja „nie postanowiła” zmieniać genomu naszego i naszych przodków?

7. Ulepszanie i kreowanie lepszych ludzi doprowadzi do dyskryminacji osób upośledzonych. Superludzie zawładną nami.

Bogaci i Biedni

• Ze wszystkich rzeczy potrzebnych do życia, żywność i woda do picia są najbardziej niezbędne, a dostęp do nich bardziej wyraźnie niż cokolwiek innego odróżnia bogatego od biednego. Choć obecnie globalna produkcja żywności wystarczy, by wyżywić wszystkich, głód i niedożywienie są powszechne.

Fakty

• 1 miliard 400 milionów żyje w skrajnym ubóstwie, czyli za mniej niż 1,25$ dziennie

• 3 miliardy ludzi żyje za około 2$ dziennie

• Najbiedniejszymi regionami jest Południowa Azja, w tym Indie, w których mieszka 455 milionów najbiedniejszych oraz Afryka subsaharyjska.

• co roku umiera 10 milionów małych dzieci oraz co najmniej 8 milionów starszych dzieci i dorosłych, z przyczyn dla nas łatwo rozwiązywalnych

• Niedożywienie białkowo-energetyczne najczęściej dotyczy niemowląt - prowadzi do wyniszczenia i kwashiorkor (niedożywienie w tropikach)

• W krajach najbiedniejszych 80% dochodów wydawanych jest na jedzenie, w Wielkiej Brytanii 10%

• W krajach najbiedniejszych najdłużej trwa przygotowanie posiłków (5-6 godzin) - poszukiwanie wody, opału, etc.

10 głównych czynników ryzyka śmierci:

• Mała masa ciała

• Wysokie ciśnienie krwi

• Niedobór żelaza

• Duże stężenie cholesterolu

• Otyłość

• Niebezpieczne kontakty seksualne

• Palenie

• Spożywanie alkoholu

• Zanieczyszczona woda

• Dym z niebezpiecznych paliw

HIV i AIDS

• Czwarta najczęstsza przyczyna zgonów

• 70% chorych żyje w Afryce

• W Afryce subsaharyjskiej długość życia spadła w ostatniej dekadzie z około 50 do 33 lat

Woda i kanalizacjia:

• Ponad 1 miliard osób nie ma dostępu do czystej wody pitnej

• 2,4 miliarda nie ma bezpiecznej kanalizacji

Eksploatacja zasobów:

• 20% najbogatszych zużywa:

58% całkowitej energii

45% całego mięsa i ryb

85% całego papieru

87% wszystkich pojazdów

• 20% najbiedniejszych zużywa:

4% energii

5% mięsa i ryb

1% papieru

mniej niż 1% jest posiadaczami jakiegoś pojazdu

Psychologia pomocy:

1. Identyfikacja ofiary - Psychologowie zaobserwowali, iż chętniej pomagamy tym, których w pewien sposób możemy zidentyfikować - przez zdjęcie i krótką informację o nim, oraz jednostkom a nie grupom.

2. Daremność pomocy - cechuje nas następujące myślenie: pomoc biednym to „kropla w morzu potrzeb” - niezależnie od tego, jak wiele zrobię, ilość osób potrzebujących wsparcia i tak się istotnie nie zmniejszy. Paul Slovic, psycholog Amerykański przeprowadzający eksperymenty behawioralne, zaobserwował, iż im większa jest liczba osób zagrożonych, tym mniej chętnie udzielamy pomocy - ważniejszy jest dla nas procent uratowanych osób, niż ich ilość. Oznacza to, że chętniej pomożemy jeśli wiemy, iż uratujemy 80% ze 100 osób, niż 20% z 1000 - choć w pierwszym przypadku jest to 80 osób a w drugim 200.

3. Rozmycie odpowiedzialności - mamy tendencję do nie udzielania pomocy jeśli nie jesteśmy jedynymi odpowiedzialnymi za to.

Psychologowie John Darley i Bib Latané 40 lat temu przeprowadzili eksperyment pokazujący, o ile zmniejsza się nasza gotowość do pomocy w grupie. ( 70%, 7%)

4. Przynależność do grupy

5. Nieufność co do efektów naszej pomocy

Przeludnienie i Thomas Malthus

• Thomas Malthus, ekonomista z Cambridge, w 1798 r. wydał Prawo ludności. Twierdził on, że zasoby żywności stanowią granicę dla wzrostu populacji - „siła populacji jest znacznie większa niż siła ziemi do produkcji pożywienia dla ludzi”

• Altruiści neomaltuzjańscy - nie ma czasu, sytuacja jest już bardzo zła, powinniśmy obniżyć standard życia w krajach rozwiniętych

• Egoiści neomaltuzjańscy - „prorocy klęski”, trzeba przede wszystkim ratować siebie, ograniczyć emigrację, etc.

• Altruiści antymaltuzjańscy - optymiści; nauka i technika rozwija się wraz z rozwojem liczby ludności i umożliwia wyżywienie nas wszystkich

• Egoiści antymaltuzjańscy - sceptyczni, „dobroć zaczyna się w domu”

Działania na poziomie rządowym:

• ONZ wyznaczyło podstawową strategię do walki z ubóstwem poprzez lepsze odżywianie. Lepsze odżywianie:

• Zwiększa produktywność

• Prowadzi do lepszych wyników kształcenia

• Wzmacnia pozycję kobiet, ponieważ lepiej odżywione dziewczęta dłużej pozostają w szkole i mają większą kontrolę nad swym własnym losem

• Obniża śmiertelność dzieci

• Polepsza zdrowie matek

• Opóźnia początek AIDS

Szowinizm gatunkowy

• Koncepcja głosząca, iż istnieją ważne (z moralnego punktu widzenia) cechy różniące nas ludzi od innych zwierząt

• Najważniejszy jest zatem kontekst normatywny, a nie faktualny

• „Gatunkowizm” - z angielskiego „speciesism”, termin użyty po raz pierwszy przez brytyjskiego psychologa Richarda Rydera w latach 60-tych

• W latach 70-tych rozpropagowany przez Petera Singera, australijskiego filozofa, autora The Animal Liberation - Wyzwolenie zwierząt.

Dziedzictwo Kanta - deontologia Toma Regana:

• Zwierzęta jako podmiot praw moralnych z uwagi na bycie „podmiotem życia”

• Wartość immanentna, wewnętrzna

• Podstawowe prawo - nie być traktowanym wyłącznie jako środek do celu, ale również jako cel sam w sobie

• Odstępstwa od reguły

Dziedzictwo utylitaryzmu

• Peter Singer - Idea równego poszanowania interesów

• Fundamentalna zasada równości nie wymaga identycznego traktowania lecz równego poszanowania; równe poszanowanie różnych istot żywych może prowadzić do różnego ich traktowania i przyznania im różnych praw.

• cierpienie i odczuwane szczęście jako wyznacznik podmiotu moralnego

• Wartość nie jest immanentna lecz zależna od stopnia odczuwanego cierpienia

• nie istnieją „naturalne prawa moralne”;

• lepiej jest pytać nie o to, czy zwierzętom powinny przysługiwać prawa, ale o to jak uczynić ten świat lepszym, zmniejszać cierpienie;

Abolicjonizm - Gery L. Francione

• Wszystkie zwierzęta, w tym ludzie, powinny mięć takie samo prawo do życia

• Francione jest przeciwny koncepcjom Regana i Singera; uważa je za niewystarczające i nieoddające istoty problemu

• „zbrodnia w białych rękawiczkach”

• Jedyną cechą ważną z moralnego punktu widzenia powinno być to, czy istota czuje

• Śmierć zwierzęcia jest zawsze złem

Biotechnologia

Modyfikacja genetyczna

• Konkretne geny w genomie rośliny wprowadza się albo usuwa w celu nadania jej pożądanych cech.

• Od tradycyjnej hodowli roślin odróżniają MG 2 cechy:

1. Precyzja - wprowadza się niewielką liczbę dobrze scharakteryzowanych genów, zamiast tys. Niepożądanych genów

2. Zakres możliwych transgenów jest znacznie większy, mogą pochodzić z dowolnego gatunku i w konsekwencji wywierać znaczący wpływ na ludzkie zdrowie i środowisko

• USA, Kanada, Argentyna i Chiny produkują 99% roślin zmodyfikowanych genetycznie

• Pierwsze uprawy 1996 r.

• W 1998 r. niektóre kraje UE (nie było wśród nich WB) zablokowały przyznawanie zgody na wnioski o uprawę roślin mg.

• W Polsce uchwalona w 2006 r. zmiana ustawy o nasiennictwie oraz ustawy o ochronie roślin wprowadziła zakaz obrotu materiałem siewnym odmian roślin GMO. UE skierowała sprawę do sądu.

Wątpliwości

• Grupy interesów: rolnicy, konsumenci, przyroda ożywiona i same rośliny MG

• Problemy - różne dane dotyczące opłacalności produkcji

• Dane zdrowotne - negatywny wpływ na nasze zdrowie żywność MG może mieć z uwagi na:

1) Ewentualny toksyczny charakter samych trasgenów i ich produktów

2) Niezamierzonymi efektami związanymi ze wstawieniem nowego genomu do genomu rośliny [np. alergenność rośliny]

Odpowiedzialność za środowisko naturalne

• Wartość środowiska:

1. Wartość instrumentalna

2. Wartość wewnętrzna indywidualnych organizmów (biocentryzm)

3. Wartość wewnętrzna przypisywana gatunkowi lub ekosystemowi

4. holizm

1