Przemoc – diagnoza, rodzaje,
skutki
Wykład III rok
Przemoc – diagnoza, rodzaje,
skutki
Wykład III rok
Definicje przemocy
Wg Parlamentu Europejskiego „… pogwałcenie prawa człowieka do życia,
bezpieczeństwa osobistego, wolności, godności oraz fizycznej i
umysłowej integralności” (Coss, 1999)
DSM-IV (1994) – dwie formy niewłaściwego traktowania:
nadużycie (abuse) - naruszenie integralności drugiej osoby
zaniedbanie (neglect) - dotyczy troski o zdrowia, okazywania
uczuć, ignorowania potrzeb, odmawiania podstawowej opieki i
realizacji podstawowych potrzeb
ICD-10 (2000) - zespół złego traktowania (znęcanie psychiczne i fizyczne,
nadużycia seksualne, tortury
WHO - „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste,
przeciwko sobie, komuś innemu, lub przeciwko grupie, lub
społeczeństwu, co powoduje lub jest prawdopodobne, ze spowoduje
zranienie, fizyczne uszkodzenie i śmierć, ból fizyczny, zaburzenie
rozwoju lub deprawację”
(za: Rode, 2010, s. 24).
Prawo karne – przestępstwa przeciwko rodzinie i
opiece
(k.k., Wydawnictwo Beck, 2010)
Art.207. k.k. (Znęcanie się)
&1. „kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą
lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym
stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą
nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”
& 2.Jeżeli czyn określony w & 1połączony jest ze stosowaniem
szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia
wolności od roku d lat 10.
& 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w & 1 lub 2 jest
targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Niekiedy bardziej skuteczne jest prawo rodzinne, lokalowe, cywilne,
administracyjne np. eksmisja sprawcy z mieszkania
Zachowania agresywne a przemoc
Zachowania agresywne (Jakubik, 1997)
reaktywne – uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne
stymulujące – wyuczone, dost. stymulacji do potrzeb
jednostki
rozładowujące – reakcja na nadmiar stymulacji, aktywacji
manipulacyjne – umacniają poczucie własnej wartości
Cechy wspólne
działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa,
przewagę)
naruszają prawa i dobra osobiste jednostki
powodują skutki negatywne - zaburzenia
posttraumatyczne
mają charakter powtarzający, długotrwały
Uwarunkowania
społeczno-kulturowe (Goldstein. 1996, Gelles, Cornell, 1990,
Urban, 2000)
miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowań
partnera)
rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców,
doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków
rodziny, typ rodziny pochodzenia) (Bowlby, 2007; Mikrut,
2005, Rode, 2009)
stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne) (Rode,
2010),
doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy (Wolińska,
2000; O’Leary, 1984; Emery, 1999)
cd. uwarunkowania
Cechy osobowości
:
niepewni siebie, lękowi
(O’Leary, 1993; Browne,
Herbert, 1999)
niski poziom asertywności, niska samoocena,
słabe umiejętności społeczne
(Goldstein, 1996)
słaba samokontrola, zaburzenia emocjonalne,
brak empatii
(Barnett i in., 1997; Dutton, 2001,
Baumeister, Boden, 1998)
Typologia sprawców przemocy (
wg Rode, 2010
)
A. Reaktywnie agresywni 113
B. Niskie kompetencje zaradcze – 71
C. Psychopatyczno-odwetowi 66
D. Z dużym potencjałem przystosowawczym 75
A. Reaktywnie agresywni
wysoka agresja fizyczna i słowna
wysoka reaktywność emocjonalna, skłonność do irytacji, gniewu
umiarkowana aktywność
zewnętrzne umiejscowienie kontroli
przeciętny poziom samoakceptacji, mała odporność psychiczna,
umiarkowane poczucie winy
obniżony poziom funkcji poznawczych (II=85)
trudności w realizacji celów
szybkie zniechęcanie się niepowodzeniami
B. Niskie kompetencje zaradcze
inteligencja w granicach dolnej normy (II=74)
niska aktywność
umiarkowana reaktywność
niska wytrzymałość i odporność emocjonalna
przeciętna agresja fizyczna
zewnętrzne poczucie kontroli
trudność w przystosowaniu do nowej sytuacji
przewaga mechanizmów emocjonalno-popędowych nad
poznawcza regulacją zachowania
C. Psychopatyczno-odwetowi
wysoka uraza i podejrzliwość
niska reaktywność emocjonalne
niska wrażliwość sensoryczna
umiarkowana agresja fizyczna
wysoka wytrzymałość
wysoka aktywność
wysoka samoakceptacja
wewnętrzne poczucie kontroli
niskie poczucie winy
przeciętny poziom inteligencji (II=99)
D. Z dużym potencjałem przystosowawczym
brak wyraźnych dysfunkcji w strukturze osobowości
wysoki poziom inteligencji (II=123)
wysoka samoakceptacja
wewnętrzne poczucie kontroli
niski negatywizm
podejrzliwość
umiarkowana agresja fizyczna
wysoka wytrzymałość, żwawość
umiarkowana reaktywność emocjonalna
wysokie poczucie winy
Skutki przemocy
Zaburzenia w sferze emocjonalnej, behawioralnej,
poznawczej (długotrwałe/odległe) (Rode, 1998)
Zniekształcenia w percepcji siebie jako jednostki
wartościowej, zdolnej do podejmowania różnych zadań
Zniekształcenia zdolności nawiązywania i podtrzymania
relacji międzyludzkich
Zniekształcenia w percepcji otoczenia
Zaburzenia sfery emocjonalnej
Przemoc wobec dziecka
(Gaś, 1998; I.Pospiszyl, 1998; Rode, 2002)
Fizyczna (bierna, czynna)
Emocjonalna – różne formy zachowania rodziców,
opiekunów, prowadza do zniszczenia pozytywnego
obrazu własnej osoby (Gaś, 1998)
Zaniedbanie – chroniczne niezaspokojenie
podstawowych potrzeb przez rodziców, opiekunów (child
neglect)
cd.
Seksualna
(Fraser, 1981, Salter, Pospiszyl,1998)
akty pozbawione kontaktu fizycznego
akty związane z kontaktem fizycznym z dzieckiem
akty fizyczne o znamionach gwałtu, związane z
uszkodzeniem ciała
Ofiary :
przypadkowe
uczestniczące
Sprawcy (najczęściej mężczyźni do 25 r.ż., osoby znajome)
przestępcy fiksacyjni (pedofile)
przestępcy regresyjni (żyją w normalnych związkach)
Skutki przemocy wobec dziecka
(Herman, 1998,
Gaś, 1998)
Syndrom dziecka maltretowanego (battered child syndrome)
zaburzenia emocjonalne
wzmożona czujność – zimne wyczekiwanie
tłumienie reakcji emocjonalnych w sytuacjach
zagrożenia
sprzeczności w zachowaniu i emocjach (ambiwalencja)
ucieczka od rzeczywistości w świat marzeń
zaprzeczanie sytuacji
fragmentaryzacja obrazu siebie i rodziców
(rozszczepienie tożsamości)
poczucie lęku przez odrzuceniem, osamotnieniem
psychiczne (lękowe) uzależnienie od rodziców
Przemoc w związkach
(wobec żony /męża)
Obecność lub groźba aktu przemocy fizycznej (
Sugarman,
Hotaling, 1989)
Wzajemna przemoc w parze
(common couple violence)
Przemoc w związku partnerskim
(couple violence)
Przemoc w związku intymnym
(intimate violence)
(Gelles i
in., 1988; Viano ed.in. 1992)
Przemoc w związkach małżeńskich
(marital violence)
(Ganley,
Schechter, 1996)
Maltretowanie współmałżonka
(London, 1978)
Przemoc w związkach cd.
Elementy wspólne (Dobrzańska-Mesterhazy, 1996):
dotyczy relacji (z bliskimi), w której istnieje nierówny
układ sił
dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej
przez silniejszego nad słabszym
obie strony traktują siebie przedmiotowo
spoiwem związku jest:
lęk ofiary
manipulowanie przez sprawcę bez liczenia się z
prawami, potrzebami, pragnieniami ofiary
Rodzaje przemocy wobec żony / męża
Przemoc fizyczna
Fazy cyklu przemocy (Gaś, 1993. 1994; Walker, 1993,
1994)
faza narastania napięcia
faza gwałtownej przemocy
faza miodowego miesiąca
cd.
Przemoc emocjonalna
(Russel, 1994 Rode, 1998, 1998,2003)
–
zwarty system zachowań - ma na celu:
izolację ofiary od źródeł wsparcia
eliminacja zachowań nie będących pod kontrolą sprawcy
zmęczenie, wyczerpanie, niezdolność do stawiania oporu
poczucie strachu, utrata nadziei
sporadyczne okazywanie pobłażliwości sprawcy motywuje
do uległości
demonstracja wszechmocy sprawcy
lęk przez stawianiem oporu
utrwalanie nawyku posłuszeństwa
cd.
Przemoc seksualna
(Lew-Starowicz 1992)
seksualne zachowania sadystyczne
zmuszanie do praktyk seksualnych nieakceptowanych
narzucanie liczby kontaktów
ośmieszanie partnerki
zmuszanie do kontaktów kazirodczych, zoofilii
zmuszanie do akceptacji przez ofiarę innych partnerów
seksualnych
Typy gwałtu
agresywny
nieagresywny
obsesyjny
Skutki przemocy wobec kobiet
(Herman, 2007)
Zespół stresu pourazowego DSM- III, DSM-IV
nadmierne pobudzenie związane z uporczywym
czekaniem na niebezpieczeństwo
wtargnięcia – ciągłe przeżywanie dramatycznego
wydarzenia
zawężenie, odrętwienie – zmiana stanu świadomości,
sposobu reagowania na sytuację
(Herman, 1998,
Rode, 2010)
cd.
Syndrom bitej kobiety
(w ramach zespołu stresu
pourazowego)
reakcje unikowe (zaprzeczanie, odrętwienie, depresja)
odtwarzanie doświadczeń urazowych
podwyższona pobudliwość – objawy lękowe (płacz,
hiperaktywność, zaburzenia snu,obsesyjno-kompulsywne)
pogarda dla siebie, poczucie wstydu
poczucie utraty własnej godności,
zespół wyczerpania walką (Lipwska-Teutsch, 1995)
Mechanizmy zależności między ofiarą a sprawcą
(Strube, 1998, Gaberle, 2006; Herman, 2007)
Wyuczona bezradność
Syndrom sztokholmski – bezwzględne i bezwarunkowe
przywiązanie ofiary do sprawcy
obecność osoby grożącej, przekonanie o realności groźby
niemożność uniknięcia sytuacji grożącej
izolacja od otoczenia
obecność w zachowaniu agresora sygnałów przychylności
Efekt psychologicznej pułapki sytuacyjnej –
odpowiedzialność za związek, poczucie zainwestowania i
szacowanie możliwych strat
Pułapka lęku – przesadne i nierealne negatywne wyobrażenia w
sytuacji odejścia od partnera
Przemoc wobec osób starszych
(J. Gauci, 2009; A.Kydd, E. Kearney, 2009).
1. Czynniki ryzyka po stronie osoby starszej
wzrost zależności od sprawcy (choroba, zniedołężnienie,
sytuacja socjalno-bytowa
narastające dolegliwości chorobowe (min. nietrzymanie
moczu)
trudności z utrzymaniem czystości
obniżenie kontroli emocjonalnej
obniżenie sprawności psychicznej, fizycznej
pozostawanie poza siecią struktur społecznych
cd
2. Czynniki ryzyka po stronie członka rodziny (opiekuna)
nadużywanie substancji uzależniających
choroba psychiczna lub somatyczną
zaburzenia osobowości
zależność mieszkaniowa , finansowa od osoby starszej
przeciążenie opieką, bezradność, zmęczenie
(J.Gauci,
2009; M. Sadowska, S. Steuden, 2009b; S. Steuden,
2011).
Wskaźnik zgłaszanych skarg jest mniejszy w stosunku rozmiaru
zjawiska. (Steinmetz,1988) – (wskaźnik faktyczny
porównywalny z dziećmi)
Trudności w diagnozowaniu przemocy
(Tobiasz-Adamczyk 2009, Wawrzyniak 2007).
Milczenie osób starszych (ofiar przemocy)
strach przed zemstą , pogorszeniem sytuacji rodzinnej,
lęk przed utratą pozycji społecznej przez rodzinę
zależność emocjonalna od agresora
nadzieja na zmianę zachowania sprawcy
Brak wiedzy osób starszych na temat instytucji
pomocowych
Negatywne postawy społeczne, niedowierzanie, brak
wiedzy na temat przemocy
Naturalne oznaki starzenia (narażenie na urazy ciała,
niezborność, zaburzenia równowagi)
Czynniki ważne w diagnozie przemocy
(Kruger,
Moon 2000).
Różnicowanie zaburzeń zdrowia psychicznego (zespół
otępienny, depresja starcza) od zaburzeń będących
następstwem przemocy
Wskaźniki przemocy - depresyjność, postawa lękowa,
niedożywienie, odwodnienie, nadużywanie substancji
uzależniających
W sytuacji osób zniedołężniałych
siniaki, urazy w nietypowych okolicach ciała
nieodpowiedni ubiór
zaniedbania higieny ciała
zdystansowanie osoby starszej od opiekuna
niechęć opiekuna do pozostawienia osoby starszej z
lekarzem, psychologiem
Epidemiologia złego traktowania
(Tobiasz–Adamczyk i
in. 2009)
Wg CBOS z 2005 r. - 10% osób powyżej 65 r.ż. wskazało na częste
kłótnie, sprzeczki lub awantury w rodzinie.
Wg MOPS (Poznań) - nadużycia psychiczne i materialne - ponad 62 %,
przemoc fizyczna - ok. 58 %;, zaniedbania bierne 40, czynne 30%.
(Woźniak, Brzyska, 2009)
Wg pracowników socjal.. i med.. obawa osób starszych dotyczy:
zagrożenia fizycznego
złego traktowania przez osoby bliskie i obce
dyskryminacji społecznej
Wg National Center on Elder Abuse (2006) - osoby starsze narażone
są na wszelkie formy przemocy
Wg osób starszych najczęściej stosowana przemoc:
psychiczna - 69%
zaniedbanie - ograniczanie leków i pożywienia - 50%
fizyczna - 40% (Kuźmicz, 2006, Wawrzyniak,2007)
Epidemiologia cd.
(Tobiasz – Adamczyk i in., 2009)
Wg raportów Ośrodków Interwencji Kryzysowej w Polsce:
zaniedbanie (około 57%)
wykorzystywanie materialne (około 57%)
przemoc psychiczna (ok. 41%),
przemoc fizyczna (37%)
porzucenie (35%).
Sprawca przemocy wobec osoby starszej:
najczęściej syn (najczęściej zaniedbanie).
współmałżonek i opiekun niespokrewniony - przemoc
psychiczna
synowa, wnuki, członek rodziny, który jest opiekunem -
wykorzystywanie materialne
Wsparcie rodzin z przemocą
Programy:
Pomocy Ofiarom Przemocy
(Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych PARPA)
Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie (PARPA i Instytut
Zdrowia i Trzeźwości od 1994 r) celem jest:
Stworzenie systemu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie
Zmiana stosunku społeczeństwa do zjawiska przemocy w
rodzinie
Ogólnopolskie pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie –
NIEBIESKA LINIA.
Interwencja kryzysowa (6-12 tygodni)
Interwencja kryzysowa
zapewnienie bezpieczeństwa ofierze
zrozumienie reakcji ofiary, udzielenie wsparcia
emocjonalnego
przywrócenie poczucia kontroli nad swoim życiem
uruchomienie zasobów wcześniejszych, skutecznych w
radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych
Ułożenie planu działań zmierzających do zmiany
Dostępne:
telefony zaufania, schroniska dla ofiar, pogotowia rodzinne,
ośrodki prowadzące terapie dla ofiar i sprawców przemocy