Filozofia pielęgniarstwa rodzinnego i perspektywy rozwoju

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

Początki pielęgniarstwa rodzinnego sięgają czasów narodzin

pielęgniarstwa w ogóle.

Florencja Nightingale wskazywała na dużą rolę pielęgniarek

jako „misjonarek higieny”.

Jednym z podstawowych zadań ówczesnych pielęgniarek było:

- popularyzacja higieny osobistej i higieny otoczenia w

środowiskach

robotniczych o niskich standardach higieny oraz

- nauczanie matek prawidłowego pielęgnowania niemowląt i

dzieci.

Pod koniec XIX w. i na początku XX w. największe zmiany w

praktyce zawodowej pielęgniarek zaszły w USA i Kanadzie. Do

programów szkół pielęgniarskich wprowadzono przedmioty,

które

pozwoliły na lepsze przygotowanie do pielęgnowania chorego w

domu.

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

1859 - USA - powstanie pierwszych zespołów pielęgniarek

pracujących z osobami chorymi w domach.

Do zadań tych pielęgniarek należała nie tylko pielęgnacja

prowadzona

w warunkach domowych, ale także nauczanie rodziny

prawidłowej

opieki nad chorym, wpajanie zasad higieny osobistej i higieny

otoczenia oraz zasad pielęgnowania zdrowia.

1897 - Nowy Jork - pierwsza placówka pielęgniarstwa

środowiskowego, w której pracowały pielęgniarki wizytatorki.

Działalność tych placówek finansowana była ze specjalnego

funduszu

socjalnego. Pielęgniarki obejmowały opieką mieszkańców miast i

wsi

o różnym statusie ekonomicznym.

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

Polska - Julia Aleksandrowicz - pionierką w zakresie szkolenia

przygotowującego do pielęgnowania w domu.

1882 rok otworzyła ambulatorium dla chorych, w nim prowadziła

również kursy z zakresu pierwszej pomocy w nagłych wypadkach

oraz z zakresu higieny dla kobiet-wolontariuszek.

Początek XX powstały w Polsce organizacje społeczne tworzące

przychodnie opieki nad matką i dzieckiem i dla zwalczania gruźlicy.

1906 r. z inicjatywy T. Boya-Żeleńskiego w Krakowie szczególną

opieką objęto dzieci z rodzin ubogich („Kropla mleka”).

1909 roku Lwowskie Towarzystwo Walki z Gruźlicą zatrudniło

pierwsze pielęgniarki wizytujące osoby chore w ich domach, ich

zadaniem było szerzenie higieny oraz przygotowanie rodziny do

postępowania z chorym w warunkach domowych.

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

Okres międzywojenny to intensywny rozwój pielęgniarstwa

środowiskowego, skierowane na:

- walkę i ograniczenie chorób zakaźnych (gruźlica, choroby

weneryczne),

- opiekę nad kobietami ciężarnymi, niemowlętami i dziećmi.

1925 r w Warszawie powstał pierwszy Ośrodek Zdrowia

noszący

nazwę Stacja Higieny Zapobiegawczej. Praca pielęgniarek w

tym

ośrodku była głównie ukierunkowana na środowiska osób

chorych lub

zagrożonych, ale zawierała również działalność profilaktyczną

obejmującą całą rodzinę, a nie jednostkę.

Pracę ułatwiała „Karta odwiedzin środowiskowych”.

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

Działalność pielęgniarek w okresie międzywojennym dała

początek

nowej dyscypliny - pielęgniarstwa społecznego.

Zdania pielęgniarki społecznej w dwudziestoleciu

międzywojennym

miały bardzo szeroki zakres:

- prace związane z organizacją i funkcjonowaniem placówek

podstawowej opieki: pielęgniarki prowadziły

administrację,

księgowość;

- asystowanie lekarzowi w czasie badań;

- wykonywanie zleconych zabiegów;

- działalność oświatowo-wychowawczą.

Początki pielęgniarstwa

rodzinnego

Główny nacisk był jednak położony na pracę w terenie, w rodzinie

pacjenta. Obowiązkiem pielęgniarki było odwiedzać rodziny,

instruować o sposobach utrzymania czystości, przestrzegania zasad

higieny, przyrządzania posiłków, pielęgnowania chorych.

Pielęgniarka pomagała rozwiązywać rodzinie problemy socjalno-

bytowe, łagodziła konflikty, wskazywała na obowiązki wychowawcze

rodziców wobec dzieci.

II wojna światowa położyła kres intensywnie rozwijającej się idei i

praktyce pielęgniarskiej opieki środowiskowej. Po wojnie zakres

zadań pielęgniarki ograniczono do wykonywania w domu zabiegów

zleconych przez lekarza.

Pielęgniarstwo rodzinne w okresie

powojennym

Do połowy lat 60-tych praca pielęgniarek ograniczała się

do opieki w środowisku nad osobami starszymi, samotnymi z

ograniczoną sprawnością. Rodzina jako całość stanowiła tylko

mało

znaczące w ich pracy. Pielęgniarki zajmowały się tylko

człowiekiem

chorym bez uwzględniania jego sytuacji rodzinnej. Opieka często

miała

bardziej charakter socjalny niż pielęgniarski.

1966

r. -

oficjalne powołanie pielęgniarstwa środowiskowego

poprzez Instrukcję wydaną przez Ministra Zdrowia i Opieki

Społecznej.

Instrukcja nadała funkcję wychowawczą w realizacji zadań w

„

środowisku domowym” czyli w stosunku do „środowisk

powierzonych

jej opiece”, zleconych przez lekarza.

Pielęgniarstwo rodzinne w okresie

powojennym

Główne zadania pielęgniarki środowiskowej:

- ustalenie potrzeb zdrowotnych środowisk objętych opieką;

- zabezpieczenie niezbędnych świadczeń o charakterze

pielęgnacyjnym,

profilaktyczno-leczniczym, rehabilitacyjnym i diagnostycznym;

- koordynowanie różnych działań oraz współpraca z innymi

działami

medycznymi, instytucjami, podejmowana w celu osiągnięcia

wymaganego poziomu opieki;

- szerzenie oświaty zdrowotnej, kształtowanie prawidłowych

postaw

zdrowotnych oraz szeroko rozumiana działalność wychowawcza

nastawiona na podniesienie kultury zdrowotnej środowisk.

Instrukcja ta nie wskazywała rodziny jako bezpośredniego podmiotu

opieki. Była ona szeroko krytykowana przez pielęgniarki, co

przyczyniło się do wydania kolejnej instrukcji w 1982 r.

Współczesne pielęgniarstwo

rodzinne

Zasadnicza zmiana nastąpiła dopiero w roku

1985 -

kolejna Instrukcja w

sprawie pielęgniarstwa środowiskowego, w której określenie

„

środowisko” zostało zastąpione określeniem „rodzina”.

Ze względu na przyjęte sformułowanie oraz wyeksponowanie rodziny

Dopiero wprowadzenie tej instrukcji uznaje się za formalny początek

pielęgniarstwa rodzinnego w Polsce w okresie powojennym.

Lata 90-te to okres dynamicznego rozwoju pielęgniarstwa rodzinnego.

Aktualnie pielęgniarstwo stawia sobie za cel zapewnienie całościowej

opieki nad człowiekiem w zdrowiu i chorobie.

Podmiotem działania pielęgniarki rodzinnej jest rodzina, jej członkowie

w ich naturalnym środowisku. Są to przeważnie ludzi zdrowi, osoby

chore, niepełnosprawne czy też wymagające opieki terminalnej.

Przewaga

ludzi zdrowych nakłada na pielęgniarkę rodzinna obowiązek promowania

zdrowia oraz prozdrowotnego stylu życia.

Współczesne pielęgniarstwo

rodzinne

W 1995 roku został opracowany zakres kompetencji pielęgniarki

środowiskowej/rodzinnej. Ten zakres kompetencji wskazuje na

usytuowanie pielęgniarki środowiskowej/rodzinnej w strukturze i

zadaniach p.o.z. wskazuje na odbiorcę, zakres bezpośrednich

zadań

pielęgniarki oraz metod pracy.

Współczesne pielęgniarstwo rodzinne mimo, iż jest młodą

dziedziną

to tradycje związane z zainteresowaniem się opieką nad zdrowiem

rodziny są odległe i sięgają początków pielęgniarstwa naukowego.

Równocześnie przed pielęgniarstwem środowiskowym otwierają

się

nowe obszary samodzielnej działalności praktycznej i nowe

możliwości w badaniach naukowych.

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

Tradycyjny model pielęgniarskiej opieki środowiskowo-

rodzinnej

charakteryzował się:

- koncentracją na człowieku chorym lub na jego

chorobie;

- dominacją czynności i świadczeń instrumentalnych;

- minimalną współpracą z rodziną i środowiskiem

lokalnym;

- podejmowaniem zadań na zlecenie lekarza.

Model ten przystawał do nowych wyzwań dla ochrony

zdrowia i

zapotrzebowania na opiekę pielęgniarską.

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

Czynniki wyznaczające nowe zadania dla pielęgniarstwa:

1. Sytuacja demograficzna i zmiany w rodzinie

- starzenie się polskiej

populacji oraz osłabienie funkcji opiekuńczej rodziny mają znaczący

wpływ na wzrost zapotrzebowania rodziny na pomoc z zewnątrz i

pielęgnację osób starszych, z ograniczonym fizycznym lub

psychicznym funkcjonowaniem w codziennym życiu.

2. Zmiana w koncepcjach ochrony zdrowia

- aktualnie eksponuje się

zdrowie jako obszar i cel działania ochrony zdrowia przy zachowaniu

dotychczas realizowanej opieki nad osobami chorymi. Natomiast

za główne zagrożenia współczesnego człowieka uznaje się choroby

cywilizacyjne, co powoduje zainteresowanie stylem życia,

zachowaniami zdrowotnymi, grupami społecznymi, systemami

wartości oraz innymi czynnikami warunkującymi zdrowie.

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

3. Zmiana w strukturze chorób

- wzrost sanitarnych standardów oraz

skuteczność szczepień ochronnych w znacznym stopniu ograniczyły

choroby oraz zgony o charakterze zakaźnym. Natomiast pojawiają się

inne choroby oraz dysfunkcje. W ostatnich latach obserwuje się:

- wzrost chorób przewlekłych, wymagających długotrwałej pielęgnacji i

samopielęgnacji, edukacji umożliwiającej zapobieganie nawrotom;

- wzrost osób niepełnosprawnych;

- wzrost osób wymagających opieki paliatywnej oraz terminalnej.

4. Zmiany w organizacji i finansowaniu opieki pielęgniarskiej

- dają one

pielęgniarkom możliwości tworzenia nowych form organizacyjnych,

skoncentrowanych na świadczeniach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

5. Zmiany w zawodzie pielęgniarki -

przyznanie pielęgniarkom

samodzielności zawodowej, reorientacja na rodzinę wyznaczają nowe

cele pracy pielęgniarskiej.

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

Zachodzące zmiany wymuszają wyparcie tradycyjnego modelu

pielęgniarstwa rodzinnego oraz zaproponowanie nowej oferty opieki

pielęgniarskiej w środowisku domowym.

1. Opieka pielęgniarska powinna obejmować szeroką, zawierającą

różne formy opieki ofertę świadczeń w zakresie zdrowia i choroby:

- oferta w zakresie promocji zdrowia, edukacji dotyczącej zmiany

stylu

życia i wczesnego reagowania na zagrożenia chorobami

cywilizacyjnymi;

- oferta pielęgnacyjna i edukacyjna wobec osób przewlekle chorych,

ale

zdolnych do samopielęgnacji (np. osoby z ch.n.s., cukrzycą, astmą);

- oferta pielęgnacyjno-opiekuńcza i edukacyjna wobec rodzin osób

przewlekle chorych, niepełnosprawnych i uzależnionych od pomocy

innych osób;

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

- oferta opieki paliatywnej realizowanej w warunkach domowych i w

ramach różnych instytucji opiekuńczych.

2. Niezbędny jest wzrost znaczenia edukacji pacjenta i doradztwa

zdrowotnego - upodmiotowienie pacjenta powoduje konieczność

przekazania niektórych zadań pacjentowi i jego rodzinie, a więc

istnieje potrzeba specyficznej edukacji zdrowotne oraz stałego

doradztwa. Doradztwo może być kierowane do poszczególnych osób,

rodzin, grup społecznych czy społeczności lokalnych.

3. Konieczność rozszerzenia pojęcia pacjent/klient i przyjęcie założenia,

że równie ważnym klientem pielęgniarki jest pojedynczy pacjent, jak

też rodzina i społeczność lokalna. W związku z tym niezbędne staje

się stosowanie specyficznych form pracy opartych na tzw.

Perspektywy rozwoju pielęgniarstwa

rodzinnego

metodzie środowiskowej. Pielęgniarki powinny również

dysponować

wiedzą z zakresu nauk społecznych - socjologii,

pedagogiki,

psychologii społecznej.

4. Pielęgniarka musi być przygotowana do realizacji

samodzielnych

zadań w oparciu o własną profesjonalną diagnozę

zachowując

współpracę z lekarzem i współdziałając z nim w opiece

nad

człowiekiem chorym.

Współczesne pielęgniarstwo

rodzinne

Pielęgniarka rodzinna to pielęgniarka pracująca w

podstawowej

opiece zdrowotnej, realizująca funkcje pielęgniarskie w

kompleksowej, holistycznej i profesjonalnej opiece nad

rodziną,

jej członkami, społecznością lokalną w środowisku ich

zamieszkania, w zdrowiu, chorobie czy

niepełnosprawności w

zakresie zgodnym z jej przygotowaniem zawodowym.

Wybrane akty prawne regulujące

funkcjonowanie poz

- Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki

zdrowotnej

Dz. U. Nr. 91 p. 408 z późniejszymi zmianami - m.in. ustawa z

grudnia 1998 o zmianie ustawy o zoz, o zawodzie lekarza, o

zawodach pielęgniarki i położnej, o szkolnictwie wyższym

oraz o

zmianie niektórych innych ustaw Dz. U. Nr. 162 poz. 1115.

- Ustawa z 27 sierpnia 2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych Dz. U. Nr 210 poz.

2135.

- Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 05 lipca 1996 r. z

późniejszymi zmianami. Jednolity tekst ustawy – 15 maja

2001 r.

Dz. U. Nr 57 poz. 602.

Wybrane akty prawne regulujące

funkcjonowanie poz

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Zdrowi z 02 września 1997

w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych,

diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych wykonywanych przez

pielęgniarkę samodzielnie bez zlecenia lekarza oraz zakres i rodzaju

świadczeń wykonywanych przez położną samodzielnie.

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 października 2005 w sprawie

zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki

zdrowotnej.

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 marca 2006 w sprawie

wymagań technicznych i sanitarnych pomieszczeń, w których można

wykonywać praktykę pielęgniarek i położnych oraz wymagań jakimi

powinny odpowiadać urządzenia i sprzęt medyczny umożliwiający

udzielanie świadczeń zdrowotnych.

Zespół środowiskowy w POZ

System Podstawowej Opieki zdrowotnej funkcjonuje w oparciu o

instytucję lekarza rodzinnego, który współpracuje pielęgniarkami,

położnymi, rehabilitantami, laborantami.

Zakres świadczeń POZ jest bardzo szeroki obejmujący promocję i

profilaktykę zdrowotną, diagnostykę, leczenie schorzeń,

zapobieganie i ograniczanie niepełnosprawności, usprawnianie

oraz

pielęgnację i edukację zdrowotną.

Przy tak dużym zakresie zadań niezbędna jest praca zespołowa,

która

oznacza, że osoby z różnych dyscyplin medycznych opiekując się

pacjentem pracują razem. Cały zespół jest odpowiedzialny za

ciągłą i

całościową opiekę nad pacjentem.

Każdy członek zespołu środowiskowego powinien znać swoje

zadania oraz kompetencje pozostałych osób.

Niezbędne jest określenie zasad współpracy.

Ambulatoryjna opieka

specjalistyczna

1. Świadczenia ambulatoryjne z zakresu specjalistycznej

opieki

zdrowotnej są udzielane na podstawie skierowania od

lekarza

ubezpieczenia zdrowotnego.

2. Skierowaniem jest również karta informacyjna z leczenia

szpitalnego lub karta informacyjna z izby przyjęć, z

odpowiednim

wpisem określającym wskazanie do dalszego leczenia.

3. W stanach bezpośredniego zagrożenia życia

świadczenia

zdrowotne są udzielane bez wymaganego skierowania.

Ambulatoryjna opieka

specjalistyczna

4. Skierowanie dla ubezpieczonego nie jest wymagane do

świadczeń:

- ginekologa i położnika;

- stomatologa;

- dermatologa;

- wenerologa;

- onkologa;

- okulisty;

- psychiatry;

- dla osób chorych na gruźlicę;

- dla osób zakażonych wirusem HIV;

- dla inwalidów wojennych;

- dla osób uzależnionych od alkoholu, środków

odurzających i substancji psychotropowych - w zakresie

leczenia odwykowego.

Ambulatoryjna opieka

specjalistyczna

5. Ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne udzielane

ubezpieczonemu bez skierowania, jeżeli jest ono wymagane, opłaca

ubezpieczony.

6. Ubezpieczony ma prawo wyboru świadczeniodawcy, udzielającego

porad specjalistycznych, spośród tych świadczeniodawców, którzy

zawarli umowy z NFZ.

7. Lekarz kierujący ubezpieczonego do lekarza specjalisty

zobowiązany

jest do wykonania i dołączenia do skierowania wyników badań

diagnostycznych w celu potwierdzenia wstępnego rozpoznania.

Gdy pacjent jest objęty leczeniem specjalistycznym i wymaga badań

kontrolnych, skierowanie na te badanie wydaje lekarz specjalista.

Badania te należy wykonać w placówkach wskazanych przez lekarza

specjalistę.

Ambulatoryjna opieka

specjalistyczna

8. Rejestracja do poradni specjalistycznej możliwa

jest na

podstawie zgłoszenia osobistego, telefonicznego lub

pośrednictwem osób trzecich.

Document Outline